Xhubleta according to the researcher Jaho Brahaj is an extraordinary wealth with roots, since antiquity. In the interview for the newspaper “SOT”, the well-known ethnography researcher Jaho Brahaj says that spiritually the xhubleta is a very important object, with decorative ornaments. A working group set up by the Ministry of Culture has been involved in preparing the jubilee dossier for UNESCO. But even for the scholar Jaho Brahaj, the jubilee can not be thought of outside the area of ??heritage and culture of our people. According to the researcher, the jubilee is one of the traditional costumes, closely related to the community and the spiritual world of the bearers and those who produced it, which reflects not only as the material culture of the Albanians, but also as a spiritual wealth. But the problem for the well-known scholar is the lack of a national ethnographic museum. According to him, our neighbors have the exhibit as an object and part of it exhibited by selection and fortunately they write in the captions that this is Albanian culture, while in Albania we do not have any real ethnographic museum. For the researcher we should have more attention to preserve our folk costumes, but according to him there have been deformations. Jaho Brahaj has published articles and studies in the periodical and scientific press and has published in scientific activities inside and outside the country. Published monographic books: “Il primo Albanese d’Italia”, Brindizi 1995; “Albanian Emblem-Heraldic Traces”, 1997; “Albanian Royal Crown” 1998; “Chronicle of the Door of Gjon Buzuku”, 2005. Articles about Gjeçov, articles and studies, 2009. He is the winner of the award for the scientific-historical book given by the Academy of Sciences and the Ministry of Culture, Tirana in 1997, for the historical publications of the period 1992-1997. Has prepared and published from the legacy left in the manuscript of Shtjefën Gjeçov, the volumes “Pillars of the Nation” journalistic; “Mnera e Preza” novel; “Tomor e Pashtrik Përpiquni” poetic volume; “The Victorious Albanian” drama.

For you researchers, what does the jubilee represent and its importance in our heritage?

Nga ana shpirtërore xhubleta është një objekt shumë i rëndësishëm, me ornamentet e tij zbukuruese. Me tablotë e artit grafik, me kulte që janë kulte që kanë bashkëshoqëruar popullin tonë mijëravjeçar, plus që ka objekte kulti por dhe me përmbajtje mitologjike. Nganjëherë madje shohim dhe na shfaqet qartësisht, që kemi ornamente grafike shumë të lashta që na vijnë nga 2 mijë -3 mijë vjet para erës së re, të cilat si shëmbëlltyra i gjejmë dhe në pikturat shkëmbore të Ballkanit dhe më gjerë. Për dijeni të atyre që i bënin, ato tregojnë mjeshtëri të rrallë, një nivel dhe një botëkuptim artistik të konsoliduar në skena dhe të habitshme, sepse kemi rezonime të mrekullueshme të zezë mbi të zezë ose edhe nga ngjyrat, që ato përdorin dhe i harmonizojnë me njëra- tjetrën. Xhubleta nuk mund të mendohet jashtë arealit të trashëgimisë dhe të kulturës së popullit tonë siç janë arkitektura me kullën, e drejta zakonore, besimet e ndryshme popullore pagane, që dallonin deri vonë në malësitë shqiptare. Pastaj është e lidhur me djepin, me besytnitë që ka për djepin, me kultin e femrës, me kultin e pjellorisë etj.

-Sipas jush si studiues, sa kujdes është treguar për etnografinë ndër vite, pasi për specialistë të ndryshëm duhet bërë më shumë për ruajtjen e këtyre vlerave?

Unë e kam theksuar dhe më parë, që fqinjët tonë xhubletën si objekt dhe pjesë të saj i kanë të ekspozuara me përzgjedhje dhe për fatinë mirë ata e shkruajnë në diçiturat që vënë, se kjo është kulturë shqiptare. Ndërsa ne në Shqipëri si shtet nuk e kemi asnjë muze të mirëfilltë etnografik, ku xhubleta të zërë vendin që meriton, përkundrazi edhe fondet e muzeve tanë përjashtuar fondin e Institutit të Antropologjisë Kulturore dhe Studimit të Artit (IAKSA) që nuk e njohim, por fondet tona muzeale nuk kanë vëmendjen dhe në inventarin e tyre variante të ndryshme të xhubletave, dhe po ngelemi që pasurinë më të madhe të xhubletës shqiptare si objekt e kanë koleksionistët. Por xhubleta në shfaqjet publike ka pësuar deformime nga më të ndryshmet.

-Kur ju thoni ka pësuar deformime xhubleta, për çfarë bëhet fjalë?

Unë dua të citoj etnografen e njohur profesore Afërdita Onuzi, që dhe më parë ka bërë thirrje që mos vini dorë mbi xhubletën. Jo vetëm ajo, por edhe të tjerë specialistë e kanë konstatuar që mbi xhubletën nuk vihet dorë. Është tjetër problem nëse modelistë, stilistë, duan të punojnë dhe të prodhojnë objekte me motive të xhubletës shqiptare. Atyre iu lejohet, iu pranohet dhe është shumë mirë që ata e bëjnë këtë, por aty ku duam të themi që kemi xhubletën etnike shqiptare ajo duhet të jetë ashtu siç ka qenë. Me të gjitha aksesorët, me ngjyrat, me koloritin, me mënyrat e veshjes dhe me të gjitha objektet, që ka ajo.

-Ju përmendët xhubletën, por çfarë ka ndodhur me kostumet popullore ndër vite?

Jemi i vetmi vend në Europë, që nuk kemi një muze etnografik kombëtar. Ajo që përmenda pak më lart si problem, dhe merreni me mend se sa interes kanë treguar institucionet tona për këtë. Ne jemi shtet me 100 vjet traditë, me muzeologë, me studiues, me muzeume të ngritura. Nëse etnografia është pjesa shpirtërore historike e popullit tonë, neve këtë nuk e kemi të afishuar. Rriten brezat e kalojnë dhe ata nuk e njohin etnografinë tonë. Krijohet boshllëku dhe më pas dhe teori të ndryshme dhe përçudnime nga më të ndryshmet për trashëgiminë tonë.

-Ju folët për etnografinë shqiptare dhe vlerat e saj, si studiues çfarë ka qenë më shqetësuese?

Shqetësuese është sepse shpeshherë janë të mbushura mediat ose organet e shtypit me konkluzione historike, të studimeve të etnografisë ose të folklorit, të cilat nuk i qëndrojnë të vërtetës ose janë realisht të dëmshme për publikun. Ne tani si shtet me institucionet, që janë ngritur dhe nga botimet e mëparshme kemi një literaturë mjaft të plotësuar shkencore për etnografinë, për historinë e artit, që duhet të jetë si gurthemeli për hapat e mëtejshëm, kushdo që do të merret qoftë në publicistikë, hulumtime, qoftë edhe në emërtime që kemi ne nga fusha të ndryshme të traditës dhe të trashëgimisë sonë.

-Festivali i parë Folklorik Kombëtar i Gjirokastrës u zhvillua në tetor të vitit 1968. Çfarë ka përfaqësuar për ju ndër vite festivali i Gjirokastrës?

Festivali Folklorik Kombëtar i Gjirokastrës patjetër se ishte në ato kushte, ku përditshmëria edhe idealizimi i forcës udhëheqës së partisë ngrihej, dhe duhej të ishte i pranishëm në çdo mënyrë të festivalit, por ai është një vepër madhështore e popullit tonë, që e ka shfaqur në festivalet folklorike të bëra 1 herë në 5 vjet në Gjirokastër, në Berat apo dhe në festivalet folklorike, që janë bërë nëpër rrethe të ndryshme. Atje në mënyrë taksative nuk lejohej, që të kishte deformim as nga më të voglat të veshjeve tradicionale popullore. Mundet që ndonjëherë janë bërë disa lehtësira në skenën e festivalit për një veshje sidomos te vallet popullore, por ama në fund të festivalit ishte parada e veshjeve, që quhej parada e kostumeve popullore. Në paradën e kostumeve popullore merrte vërejtje çdo rreth, ku vërejtjet ato vite para 1990 drejtoheshin te organet e partisë dhe më pas te organet e pushtetit, nëse nuk kishe paraqitur realisht veshjet tradicionale popullore. Kështu që ato vite ka qenë kriter i domosdoshëm i paraqitjes me veshje tradicionale popullore. Por sot ka deformime, patjetër që nuk duhet të mohojmë dhe vlerat që sjellin individë të veçantë ose grupe të veçanta.

-Kur ju përmendi që kemi deformime në kostumet popullore, sipas jush sa mund të ndërhyjnë institucionet për ta ruajtur këtë pjesë të trashëgimisë sonë?

Kur jepen orientimet se çfarë është festivali folklorik, në fillim kur shpallet festivali të gjitha kriteret janë të qarta që jepen, që duhet të sillen qoftë në anën muzikore, instrumentet muzikore, koreografinë popullore, në këngë apo dhe në veshjet popullore që të jenë tipologjike folklorike. Më pas se çfarë del në skenë, me thënë të drejtën nuk duhet të mohojmë që ka vlera, por ka edhe me probleme.

-Me çfarë po merreni këtë kohë si studiues, ku është e fokusuar puna juaj?

 I published another volume of stories 3 months ago. It was a new experience because I have not dealt with literature and for many years, I have been working to realize a monograph on the cycle of knights. I have the title “Lahuta of the Albanian Epic”, but I believe that within this year it will be finished.

Interviewer: Julia Vrapi