Nga Fahri Xharra
Selman Riza ishte thellësisht dhe patundshëm i bindur, se një komb duhet të krenohet dhe të mbrojë me dinjitet vlerat e vërteta që ka dhe jo të zbukurohet me pendë të huaja, me pikëpamje që i beson vetëm ai, po kurrkush tjetër.
I mbrujtur qysh në vegjëli në konviktin “Naim Frashëri” me dashurinë për atdheun nga mësues të tillë patriotë si Ibrahim Fehmiu e Sadi Pejani, të cilëve më vonë do t’u kushtojë monografi të vetat, me një formim të shëndoshë shkencor, që nis në Liceun Kombëtar të Korçës vijon me studimet në Francë dhe mbaron me mbylljen e jetës së tij më 1988, mbajtës i dy diplomave franceze një për drejtësi dhe një për gjuhësi, njohës i 12 gjuhëve jo thjesht për kulturë, por për t’i përdorur si mjete të domosdoshme e të pazëvendësueshme pune, shfrytëzues i pakundshoq i kohës për të punuar dhe jo “për të vrarë veten” Selman Rizës “do t’i mjaftojë” koha e saktë që i lanë përndjekjet, arrestimet dhe burgimet e njëpasnjëshme për t’u bërë një analizues i thellë dhe kompetent mbarë gjuhës shqipe dhe i problematikave të saj. Ai është i vetmi gjuhëtar ndër ne që e ka kaluar në sitën e vet të imët e të rreptë shkencore tërë strukturën e kësaj gjuhë dhe në të dy planet, historik dhe bashkëkohor.
Ai teorizonte me guxim “për të zbuluar nëpërmjet të pames të papamen”. Selman Riza “do të zbërthejë” hap pas hapi e pjesë pas pjese, mbarë ngrehinën e gjuhës sonë në elementët e saj përbërëse dhe do të hedhë hapa të guximshëm, aty ku shumëkush shihte vetëm terr të padepërtueshëm nga mugëtia e shekujve. Atë nuk e shqetëson aspak mendimi i mëparshëm për një çështje. Nuk e shqetëson as fryma oportuniste e kohës “se kjo dëmton interesat kombëtare”.
Tek Selman Riza bashkohen në një shkencëtari i shquar dhe atdhetari i madh, njeriu me karakter të fuqishëm dhe i papërkulur ndaj diktaturave, që me vullnet të hekurt arriti në majat e shkencës të cilës iu përkushtua. Njerëz të tillë janë të rrallë në historinë e çdo kombi dhe duhet të mbeten frymëzues për brezat. Për këtë dhe duhet njohur; Jeta dhe Vepra e tyre. Këtij qëllimi i shërben monografia e Engjëll Angonit kushtuar kësaj figure, të lënë qëllimisht në harresë, që është një kontribut i ndjeshëm, por vetëm hapi i parë. Vepra dhe jeta e tij, prej patrioti të madh, duhet të botohet e plotë, duhet të njihet mirë, veçanërisht në kohët me trazime dhe pështjellime të mëdha si kjo e jonë . “Atdheu fillon te fjala“ ka thënë një poet dhe në rrënjët e fjalëve shkoi, si pakkush, Selman Riza.
Selman Riza lindi në Gjakovë më 21 12. 1909. Lindi në një periudhë luftërash ku shqiptarët, veçanërisht ata të trevave të Veriut, luftuan me armë në dorë për të mbrojtur e mos u copëtuar atdheu. Në një kohë tillë të përgjakshme dhe në një mjedis patriotik u lind dhe kaloi fëmijërinë shkencëtari i ardhshëm. Engjëll Angoni i përshkruan ato me korrektesë dhe logjikë të lakmueshme duke e përshkruar djaloshin e vogël gjakovar që nga arratisja e tij për në “dheun amë”, në Shqipëri, në vitin 1922 , bashkë me të rinj të tjerë kosovarë.
Për veprimtarinë e tij politike thellësisht patriotike Selman Riza burgoset në vitin 1945 në Tiranë, vetëm disa ditë pas kthimit në Shqipëri, ku kishte ardhur për t’i shpëtuar genocidit serb. Pas burgosjes dhe internimin nga fashistët Italianë Ai tashmë po provonte një burg tjetër, nga bashkatdhetarët e tij. Vetëm tre muaj qëndroi Selman Riza në burgun e Tiranës se me kërkesën e jugosllavëve ai u transferua në burgjet titiste në Prishtinë “si kosovar antijugosllav” për t’u gjykuar. Mbasi shpëtoi nga dërgimi në Jugosllavi në 1945, falë ndërhyrjes së Manol Konomit, atëherë ministër i Drejtësisë, kjo nuk u shmang në vitin 1948. Selman Riza qëndroi për tre vjet e gjysmë në burgjet jugosllave. Lirohet në gusht të vitit 1951, sepse ishte i sëmur rendë nga skorbuti dhe “rrezikohej t’u mbetej në dorë xhelatëve jugosllavë”. Ndonëse i internuar dhe i i mbikëqyrë në Sarajevë, Selman Riza iu përkushtuar tërësisht punës shkencore. 1951 -1955 Ai shkroi disa nga veprat e tij që u bënë më vonë korpusi kryesor i krijimtarisë shkencore.
Me gjithë premtimet dhe kërcënimet , shantazhet dhe intrigat për të marrë nënshtetësinë jugosllave Selman Riza, në dhjetor të vitit 1955, rikthehet në Shqipëri dhe bashkohet me familjen e tij në Tiranë. Fillon punën menjëherë në Institutin e Historisë dhe Gjuhësisë si punonjës shkencor dhe në fakultetin e filologjisë ku, si pedagog i jashtëm, jepte lëndën “Historia e gjuhës së shkruar shqipe”.
“Dardani e vjetër
Kosovë e Re!
Ke qen’ shqiptare
Shqiptare je.
Dimën e verë
Sa t’jetë jeta
Ka me përshëndet
Me “Tungjajeta”… ( Selman Riza )
Selman Riza me jetën dhe veprën e tij mbetet një luftëtar i paepur i çlirimit të Kosovës dhe çështjes shqiptare, ndjekës i papërkulur e sistematik i parimit të papajtueshmërisë së pa kompromis me çdo gjë antikombëtare e regresive, për Shqipërinë dhe shqiptarët edhe se për këtë u përndoq dhe dhunua gjithë jetën, por nuk u nënshtrua. Ai mbetet po aq dhe një nga gjuhëtarët më të shquar në lëmë të albanologjisë. Shkenca shqiptare dhe jo vetëm ajo i detyrohen së tepërmi atij dhe kjo gjendje heshtjeje dhe mos vlerësimi duhet të ndryshoj sa më parë.
Ai nuk është vetëm një gjuhëtar në zë, por, në radhë të parë, një patriot i shquar, idealet e të cilit janë edhe sot flamur i shqiptarizmit në Kosovë”.
Lexoni pa tjeter kete shkrim,se si spiunohej Selman Rizaj:
http://shqiptarja.com/dossier/2711/dosja-si-survejohej-selman-riza-n–rrug–dyqane-e-universitet-415753.html
Referencat:
ADMIRINA PEÇI Rrëfej babanë tim Selman Riza Jeta mes përndjekjeve, intrigave
Aleksandër Meksi: Profesor Selman Riza, Njeriu – Vepra
Ali Dhrimo – Pesë autorët me të vjetër në gjuhën shqipe
Ali Jashari -Smilari fjalëkrijues i profesor Selman Rizës.
Arjan Th. Kallço – Selman Riza, njeriu i përkushtimit, dhe Albanologjia
Gjakovë, më 12.07.2021
