Kolaboracionistët

Nga: Astrit Jegeni

KOLABORACIONISTËT

Sipas historianit Mark Mazouer, “asnjë ngjarje tjetër nuk ka qenë më e rëndësishme në zhvillimin e Evropës së shekullit të njëzetë (sesa Lufta e Dytë Botërore)… kjo qe një luftë për të ardhmen shoqërore dhe politike të vetë kontinentit… Ne s’mund të mëtojmë që ta kuptojmë rrjedhën e mëvonshme të historisë evropiane, pa trajtuar këtë ngjarje tepër të madhe dhe pa u përpjekur të përcaktojmë pasojat e saj shoqërore dhe politike. Vitet e luftës, të pasuara nga kaosi që karakterizoi periudhën e pasluftës, përveç lidhjeve midis njerëzve, shkatërruan shtëpi dhe komunitete, dhe në shumë raste, shkulën vetë themelet e shoqërisë. ”

Vazhdimisht jam munduar e lodhur në argumente kontradiktorë e tepër delikatë për t’i shtruar në gjykim veprimtarinë e shumë shqiptarëve që u vunë në shërbim të pushtuesve italo-gjermanë. E kam fjalën për persona që kishin një kontribut të qenësishëm në krijimin e shtetit të Shqipërisë në një periudhë kohe shumë të rrezikshme për etninë shqiptare. Gjithashtu kontribut te rëndësishëm për zgjidhjen e problemit nacional shqiptar gjatë bashkëpunimit me italianët e gjermanët.

Pushtimi Italian i Shqipërisë përfaqëson kulmin e një dhjetëvjeçari të karakterizuar nga fërkime dhe keqkuptime ndërmjet shteteve të dy brigjeve të Adriatikut. Që nga fillimi i viteve 30 raportet ndërmjet Romës dhe Tiranës nuk ishin më të përzemërta. Kur në vitin 1931 arriti në skadencë pakti i miqësisë dhe sigurisë nënshkruar më 27 Nëntor 1926, Italia tentoi të lehtësojë rinovimin duke fiksuar një borxh dhjetëvjeçar prej 10 milionë frangash ari, pa interes dhe pa skadencë në favor të shqiptarëve, për të mbuluar deficitin shtetëror dhe për të përballuar vështirësitë financiare. Megjithatë, mbreti Zog nuk e rinovoi paktin. Pas dhënies së dy kësteve të para Italia e ndërpreu ndihmën e premtuar. Zogu u përgjigj fillimisht duke pushuar këshilltarët italianë; ushtarakë e civilë dhe më pas në vitin 1933 duke mbyllur shkollat private të huaja, praktikisht ato katolike të subvencionuara nga Italia.

Pushtimi i Shqipërisë, ushtarakisht ishte shumë i lehtë nga Italia Fashiste. Shqipëria kishte një një sipërfae. 28 mijë kilometra katrorë, me një popullsi 1 milion banorë, pothuajse shumica e popullsisë rezidente në fshat, me një standard jetese shumë të ulët, që merrej kryesisht me blegtori e bujqësi. Industria pothuajse nuk ekzistonte. Në qytet mbizotëronte artizanati, ku ishte përqendruar një borgjezi e vogël e përbërë nga bejlerë, tregtarë dhe nëpunës, numerikisht e vogël në qytete të tilla si kryeqyteti Tirana që kishte 35,000 banorë, Shkodra 29,000 banorë, Korça 24,000 banorë, Durrësi e Vlora, dy portet e Shqipërisë kishin nga 10,000 banorë. Realisht, klasa borgjeze shqiptare, e pakët, e paafirmuar mirë, nuk ishte e aftë të merrte në duart e saj fatet e kombit, në kushtet e një okupimi dhe të një ndryshimi radikal politik. Vendi kishte një diferencim etnokulturor dhe organizim shoqëror, ku Jugu i banuar nga Toskët ndryshonte nga Veriu i banuar nga Gegët, megjithëse vendi i ndarë në një konceptim evropian të menaxhimit të shtetit, me 10 prefektura dhe 26 nënprefektura, ndikohej nga ndërhyrja e organizimit fisnor në Veri dhe i bejlerëve në Jug. Ekzistonte një diferencë e konsiderueshme midis familjeve shqiptare të zonave urbane me ato rurale. Tek të parat binte në sy një prezencë dhe influencë e kulturës dhe qytetërimit, si perëndimor ashtu edhe lindor, falë kontakteve të vazhdueshme tregtare, shoqërore dhe kulturore, ndërsa në familjet e zonave rurale jeta vazhdonte sipas ritmit e stilit shekullor. Në këto zona mbizotëronte pushteti patriarkal e ligji i Kanunit.

Gjithashtu, nuk pati ndonjë mosbindje civile problematike ndaj administratës së re. Italianët nuk e zëvendësuan administratën e ish mbretit Zog por e lanë në detyrat që ishin, por u kujdesën që t’i kishin nën kontroll me njerëzit e tyre. E administrata e kohës së Zogut vazhdoi t’i shërbejë qeverisë së re, tani nën një mbret të ri, Viktor Emanuele III. Poshtë mbreti, rroftë mbreti!

E shoh me interes ta shtjelloj këtë vazhdimësi kariere pa ndërprerje të nëpunësve ushtarakë e civilë të Shqipërisë nga Monarkia Zogiste në Monarkinë Italo-Shqiptare.

Nga këndvështrimi moral politik

Nga këndvështrimi social ekonomik

Nga këndvështrimi atdhetar

Të tre këto elementë i gjejmë të gërshetuar në individë të veçantë, që vazhduan të shërbejnë nën pushtuesit.

A ishte Asambleja Kombëtare Kushtetuese e ligjshme? A ishin qeveritë shqiptare gjatë pushtimit italian legjitime?. Asambleja Kombëtare Kushtetuese e Shqipërisë, në 12 Prill 1939, me anë të një mbledhje të jashtëzakonshme me përfaqësues nga të gjitha krahinat e Shqipërisë, shpalli bashkimin personal me Perandorinë Italiane. Me 16 Prill 1939 Italia Fashiste shpalli ligjin me nr 580 që sanksionoi përfundimisht këtë vendim.

Nga pikëpamja institucionale, Shqipëria nuk u trajtua si një territor i okupuar ushtarakisht. U bënë përpjekje për të maskuar situatën sa më shumë që të ishte e mundur, duke u përpjekur të ruanin, me bashkëpunimin e një pjese të klasës sunduese shqiptare, një qeveri në dukje autonome në Tiranë. Bashkimi personal realisht prodhoi paqartësitë në marrëdhëniet italo-shqiptare në periudhën e luftës. Nga njëra anë, italianët donin të komandonin vendimet politike të Tiranës dhe të shfrytëzonin burimet ekonomike të vendit, nga ana tjetër ata u përpoqën t’i jepnin një pamje të pranueshme ndërkombëtare të autonomisë dhe pavarësisë autoriteteve shqiptare. Në kontekstin e luftës botërore, që filloi në 1939, paqartësi të tilla institucionale nuk ndihmuan as Italinë dhe as Shqipërinë.

Nga pikëpamja procedurale, vlefshmëria e këtij vendimi nuk mund të kontestohet. Moris Dyverzhe, jurist francez, në veprën e tij “Sistemi politik françez” (Le systeme politique français), tërheq vërejtjen se në rastin kur legaliteti bie ndesh me sovranitetin, popujt kanë arsye të plotë të ngrihen në revolucion.

Ndërsa një tjetër autor i njohur francez, Zhorzh Byrdo, dallimin midis konceptit të legalitetit dhe atij të legjitimitet e shpjegon se një qeveri është legale kur është krijuar në bazë të disa procedurave kushtetuese të përcaktuara, ndërsa është legjitime kur është në përputhje me idenë e së drejtës që ka kombi.

Është një temë e debatuar gjatë e gjerë, dhe sot shqiptarët vazhdojnë ta gjykojnë këtë fenomen duke mos pasur një qasje të përbashkët. Unë vetë jam në dysh se si t’i gjykoj e etiketoj këta njerëz. Historiografia komuniste qe ekstremiste kundër këtyre njerëzve, që në kushtet e një okupimi i shërbyen vendit të tyre në kushte të caktuara social-historike e politike, ajo i quan kolaboracionistë në një sens propagandistik e diskriminimi social, pak ose aspak historik, pa i ndarë individët në raport me faktet e veprimtarinë e tyre në shërbim të kombit në kushtet e pushtimit. Hipokrizia e tyre është fakti që shumë nga këta “kolaboracionistë” u bënë pjesë e strukturave komuniste në pushtetin e tyre. Historiografia komuniste “Revolucionin e Qershorit 1924” e ka propaganduar si një nga kulmet revolucionare të shoqërisë shqiptare. Ironia është se shumë nga këta “revolucionarë” ishin bashkëpunëtorë e qeveritarë në kohën e pushtimit italian e gjerman, dhe historiografia komuniste i ka gjykuar si bashkëpunëtorë të pushtuesve.

Sot kemi teza nga profesorë historie që një pjesë e “kolaboricialistëve” i vlerësojnë si vlera kombëtare, duke i etiketuar si “konservator e patriotë”, tezë që le vend për shumë debate, duke u fokusuar te niveli i tyre intelektual e veprimtaria e tyre atdhetare, që pa dyshim i kishin e, për këto vlera, duhet respektuar e vlerësuar. Ka dhe shumë teza të ndryshme e unë mendoj se do vazhdojnë shumë gjatë në kohë këto me analiza e qëndrime.

Unë në shkrimin tim po mundohem të jap fakte e prova, duke u fokusuar mbi efekshmërinë e bashkëpunimit të ushtrisë shqiptare, mbas pushtimit italian e krijimit të Shqipërisë së Madhe duke u munduar qe te jem sa më i paanshëm e subjektivizmin tim ta frenoj sa të mundem.

Mbas shpalljes së pavarësisë në 1912, Shqipëria përballet me një anarki të përgjithshme falë dhe prezencës së ushtrive të vendeve kufitare që pretendonin pjesë territori të Shqipërisë, ushtrive e palëve ndërluftuese në luftën e I-rë Botërore. Secila nga këto ushtri të huaja në territorin shqiptar përgatiti për interesat e tyre ushtarake formacione të vogla ushtarësh me efektiv shqiptar, të cilët më vonë përbënë bërthamën e ushtrisë së shtetit shqiptar. Këtu futen dhe ushtarakët e kohës së Perandorisë Osmane. Klasa politike e drejtuese shqiptare ishte e ndërgjegjshme se mentaliteti e formimi osman i ushtarakëve shqiptarë ishte i prapambetur në raport me formimin e ushtrive të vendeve kufitare. Ata filluan të mendojnë për të formuar një ushtri me konceptet evropiane dhe për këtë u shfrytëzuan të gjitha mundësitë që i krijonte koha.

Një pjesë e ushtarakëve Rusë të Bardhë që morën pjesë në shtypjen e grushtit të shtetit u punësuan në funksione komanduese në ushtrinë shqiptare. Realisht ushtria shqiptare filloi të formonte fizionominë e saj kombëtare mbas grushtit të shtetit të vitit 1925, falë mardhënieve të mira shqiptaro-italiane

Në vitin 1927 emërohet atashe ushtarak në Tiranë Kolonel Alberto Periani (Alberto Pariani 27 nëntor 1876 – 14 Shkurt 1955) i cili vihet në krye të një misioni të madh prej 200 ushtarakëve italianë. Këtu fillon organizimi i mirëfilltë i ushtrisë shqiptare. Në vitin 1931 marrëdhënjet shqiptare italiane njohin ftohje. Pariani rikthehet në Romë ndërsa Shqipëria liron nga detyrat disa ushtarakë italianë që kishin detyra komandues në njësitë shqiptare. Italia zvogëloi shumë ndihmat financiare e materiale për ushtrinë shqiptare. Kjo bëri që të humbiste shumë eficenca e ushtrisë. Është shkruar shumë nga historiografia komuniste që Zogu nuk dëshironte të mobilizonte popullin për luftë kundër invazionit Italian, kur në prag të pushtimit atdhetarët shqiptarë protestonin nëpër rrugë e kërkonte armë për luftë. Në fakt Shqipëria në prag të pushtimit italian, nuk ishte e aftë për mobilizim të përgjithshëm sepse në depot e saja nuk kishte armë e pajisje për këtë qëllim e kuadrot ushtarakë i mungonin. Akademia e këmbësorisë dhe e kavalerisë në Modena llogariste se, që nga viti 1926-1938, patën përfunduar studimet e kurse rreth 160 studentë shqiptarë, pjesërisht të ardhur nga shkollat e mesme ushtarake të Romës, Napolit dhe Milanos. Në vitin 1939, rreth 180 të tjerë ishin në proces shkollimi.

Realisht Shqipëria nuk kishte ushtri për të përballuar ndonjë agresion të jashtëm. Fakti që rezistenca e pakët në Durrës u bë nga xhandarmëria e jo ushtria është shumë domethënës. Në planet ushtarake, që ishin bërë për të përballuar ndonjë invazion nga vendet fqinjë tokësorë, ushtria shqiptare do ndërtonte një vijë fronti prej 50-60 km për të rezistuar disa ditë, sa të vinin trupat italiane nga Italia për ndihmë.

Megjithëse zgjati vetëm disa vjet, pushtimi i Shqipërisë nga Fashizmi Italian mund të ndahet të paktën në katër faza.

4. Një periudhë e parë fillon nga dita e pushtimit të Shqipërisë 7 Prill 1939 e vazhdon në sulmin ushtarak ndaj Greqisë: Kjo periudhë karakterizohet nga arritje të mëdha të fashizmit, në angazhimin ekonomik, financiar, nga ndryshimet e mëdha administrative dhe krijimi i Partisë Fashiste Shqiptare e cila, duke u mbështetur në ndjenjat nacionaliste shqiptare, do të duhej të mobilizonte masat në favor të regjimit.
5. Periudha e dytë ishte 28 tetor 1940, fillimi i fushatës ushtarake ndaj Greqisë, që nxori në dritë të gjitha mangësitë të ushtrisë italiane dhe të administratës fashiste, një pjesë e mirë e Shqipërisë Jugore u pushtua nga ushtria greke.
6. Periudha e tretë fillon në vitin 1941, ku u proklamua dhe u krijua “Shqipëria e Madhe”, një fitore e madhe në planin nacional për shqiptarët, përfshirja në luftë e Bashkimit Sovjetik , dhe më vonë e SHBA.
7. Rezistenca fragmentare që ishte përhapur në Shqipëri u bë më e fortë, duke e detyruar okupatorin për një përdorim masiv të dhunës. I gjithë vendi u shpall zona e operacioneve ushtarake. Kjo shënoi dështimin e përpjekjes italiane për të eksportuar në mënyrë paqësore fashizmin. Kapitullimi i Italisë Fashiste në 8 shtatorit 1943.

Musolini, Shefqet Vërlaci.

Mbreti Zog dhe një pjesë e administratës së tij ishin larguar, në drejtim të Greqisë, Shqipëria ishte pushtuar nga trupat italiane. Asambleja Kushtetuese e Shqipërisë në 12 Prill 1939, me anë të një mbledhje të jashtëzakonshme me përfaqësues nga të gjitha krahinat e Shqipërisë, abrogoi Kushtetutën e vitit 1928, shpalli bashkimin personal të Mbretërisë Shqiptare me Perandorinë Italiane, shpalli shkarkimin e Zogut, sanksionoi formimin e qeverisë së re dhe i ofroi kurorën Vittorio Emanuele III.

Në nivelin institucional, vendimi i marrë nga një asamble konstituive shqiptare, për t’i dhënë jetë “Bashkimit Personal” të Qeverive të Shqipërisë dhe Italisë nën drejtimin e Francesco Jacomonit, shmangu përplasjet e drejtpërdrejta, por nuk parandaloi formimin e një opozite të fortë shqiptare, kundërshtuese ndaj pushtuesit fashist.

Më 13 Prill Këshilli i Madh i Fashizmit mori vendimin për aprovimin e bashkimit të Shqipërisë me Italinë dhe më 16 Prill 1939 një delegacion shqiptar shkoi në Quirinale për të ofruar zyrtarisht kurorën e Mbretërisë së Shqipërisë, Vittorio Emanuele III, i cili e pranoi. Më vonë, Vittorio Emanuele III do lëshonte batutën “Më bën mbret të disa gurëve”

Me 16 Prill 1939 Italia Fashiste shpalli ligjin me nr 580 që sanksionoi përfundimisht këtë vendim. Në javë më vonë, u vendos struktura e re e shtetit, e cila e vuri Shqipërinë plotësisht në duart e fashizmit italian.

Më 3 qershor 1939, u shpall Kushtetutë e re, Nga pikëpamja juridiko-formale, bashkimi midis Italisë dhe Shqipërisë ishte brenda sferës e së drejtës ndërkombëtare, domethënë, ishte një marrëveshje midis entiteteve sovrane. Formalisht Shqipërisë ju ruajt territori, popullsia dhe sovraniteti. Një sërë ligjesh dhe dekretesh zhbënë sovranitetin e shtetit, Shqipërisë ju hoq pavarësia e saj shtetërore dhe u trajtua si krahinë autonome e Perandorisë së Madhe Italiane.

Realisht Mbretëria e vogël Shqiptare ishte plotësisht e nënshtruar nga Italia. Pas okupimit, u formua një qeveri e përkohshme e kryesuar nga Xhafer Ypi, më parë disa herë Kryeministër. Për të drejtuar Këshillin e ri të Ministrave u thirr Shefqet Verlaci eksponent i aristokracisë shqiptare

Sipas një kërkese formale të bërë nga një Ansamble Kombëtare Kushtetuese, Tirana zyrtare pranoi një mbret të ri Viktor Emanuelin e III-të Savojës. Gjithashtu ajo pranoi një qeverisje të re me një Luogotenencë të Përgjithshme të Mbretit, me në krye Françesko Jakomonin e San Savinos, formalisht në varësi në Ministrisë së Jashtme Italiane. Nënsekretariati i shtetit për punët e Shqipërisë, kompetentë për gjithçka në lidhje me Shqipërinë që pjesërisht varej nga qeveria e Tiranës. Brënda administratës së Tiranës çdo ministri kishte këshilltarin e përhershëm Italian, në varësi direkt nga ministri shqiptar. Këshilltarët në fakt ishin guida të ministrit, specifikë kjo që krijonte shumë pakënaqësi te shqiptarët. Me ligjin e 13 Korikut 1939 ushtria shqiptare përthithet nga ushtria italiane, kështu zhduket Ministria e Luftës e Shqipërisë.

Fashizmi

Në fillim të shekullit të njëzet, fashizmi mbetet ndoshta termi politik madhor më i paqartë. (Stanley Payne, A History of Fascism, 1914-45, p. 3 Historian Amerikan ).

Ka shumë pak konsensus midis historianëve e filozofëve mbi përkufizimin bazë të karakteristikave të fashizmit. Benito Mussolini themeloi Partinë Fashiste më 1921. Fashizmi simbolizonte nevojën e shoqërisë italiane për të gjetur zgjidhje për krizën morale të elitës italiane, për krizën ekonomike e sociale. Ajo u shtri në shtresat shoqërore të majta e të djathta duke krijuar një bashkim të ri shoqëror Nacional-Socializëm të skajshëm. Siç shkruante Musolini, “për fashizmin, njeriu është një individ, i bashkuar me kombin, atdheun, duke iu bindur një ligji moral që i lidh individët përmes traditës, në misionin historik”.

Historiani gjerman, Ernest Nolte, në vitet 1960, e përkufizoj fashizmin nga tre negativitete të përgjithshme: anti-marksizmi; anti-liberalizmi; anti-konservatorizmi; parimi i udhëheqësisë; partia e militarizuar; dhe objektivi i arritjes së totalitarizmit. Këto terma bazë të fashizmit, kanë pasur ndikim mbi një pjesë të mirë të shtresës së mesme, veçanërisht te dyqanxhinjtë e vegjël, artizanët dhe fermerët. Në të vërtetë, fashizmi shpesh përkufizohet si një “lëvizje e shtresës së mesme”

Historiani izraelit Zeev Sternhell, mendon se ideologjia fashiste përkufizohej nga formula “nacionalizëm + socializëm = fashizëm”

Biografi kryesor i Musolinit në Itali, Renzo De Felice, argumenton se fashizmi italian e ka origjinat e veta te e majta,

Realisht fashizmi ishte një fenomen epokal në Evropë me një mbështetje të gjerë. Fashizmi nuk mbështetet në ideologji, është një lëvizje populiste pragmatiste. Kushtet kryesore historike që sollën fashistët në Evropë janë: traumat e mëdha që përjetoi Evropa në Luftën e Parë Botërore, kriza ekonomike botërore e atyre viteve dhe Revolucioni Bolshevik në Rusi. Adhurimi në Evropë për fashizmin në ato vite këtu i ka rrënjët.

Fashizmi nuk ishte një lëvizje politike e cila zgjidhet përmes një pëlqimi racional për programin e saj: ajo i joshi përkrahësit e saj më shumë duke ndikuar psikologjikisht, duke vënë në dukje e duke reflektuar mbi problemet e ngulitura thellë në ndërgjegjen njerëzore të shkaktuara nga shkeljet e ligjeve shoqërore dhe një perceptim e ndjenjë e kalbëzimi dhe humbjeve të vlerave morale të shoqërisë.

Fashizmi në hershmërinë e tij u lidh me punëtorët, që paguheshin pak, veteranët e luftës dhe të tjerët që ndiheshin të tradhtuar nga një sistem, që nuk u dha asgjë në këmbim të sakrificave të tyre. Mbështetje të gjerë fashizmi italian gjeti te grupet e majta e të djathta të cilët kishin përjetuar tmerret e luftës së Parë Botërore, krizën ekonomike të atyre viteve. Gjithashtu elita ekonomike në Evropë ishte e trembur nga Revolucioni Bolshevik në Rusi. Fashizmi arriti ti bashkonte këto grupe kundërshtare dhe të krijonte një lëvizje nacional-sociale. Fashizmi i hershëm italian, ndahej nga komunizmi vetëm në qasjen ndaj nacionalizmit. Benito Musolini propozoi t’u njihte grave të drejtën e votës, uli moshën e atyre me të drejtë vote, futi ditën 8-orëshe të punës, pjesëmarrjen e punëtorëve në menaxhimin e kompanive dhe konfiskimin e pjesshëm të fitimeve të luftës. Ai u bazua mbi një nacionalizëm ekstrem dhe ekspansionizmin e Italisë në botë.

Por aspektet pro-punëtorëve të programit të tij qeverisës janë mbresëlënëse. Ata vijnë në pushtet duke premtuar rilindjen e nacionalizmit, fuqizimin e shtetit social, arrijnë të transformojnë ekonominë e vendeve të tyre në favor të rritjes sociale dhe e propagandonin fashizmin si një arritje hyjnore.

Partia Fashiste Shqiptare

Achille Starace

Pa asnjë përshtatje me mentalitetin shqiptar në Shqipëri krijohet Partia Fashiste Shqiptare me një status të sjellë nga Sekretari i P. N. F. Achille Starace e cila ka në hierarkinë e vet dhe organizatat Giuventa del Littorio Albanese dhe Opera Nazioniale Dopolavoro, një organizatë kjo që binte ndesh me konceptet mesjetare për punën që kishin shqiptarët.                Më 23 prill, pak ditë pas pushtimit dhe angazhimit të gjerë italian për kontrollin e zhvillimin e vendit, nën drejtimin e Starace themelohet në Tiranë PFSH (Partia Fashiste Shqiptare). Më 2 qershor, Luogotenente Jacomoni shpalli statutin. Starace solli në Shqipëri tekstin e dokumentit të partisë së re, në organizimin e së cilës u thirrën shumë italianë rezidentë në Shqipëri për të bashkëpunuar. Organizimi fashist në Shqipëri u shtri pothuajse në të gjithë vendin.

Fashistët italianë, për të fituar simpatinë e shqiptarëve, eksportuan strukturën dhe burokracinë fashiste në një vend të pazhvilluar dhe pa shtresa shoqërore të mesme e punëtore. Shqipëria në tërësinë e saj ishte një vend agrar i gërshetuar me mentalitetin fisnor.

Fashistët italianë menduan se nuk mund ta qeverisnin vendin pa bonsensin e bashkëpunimin me krerët tradicionalë fisnorë, bejlerët dhe duke i joshur me favore patriotike të “Shqipërisë së madhe” intelektualët e pakët e rininë, për ta orientuar nacionalizmin shqiptar në favor të ekspansionit italian në Ballkan. Rezultatet nuk ishin ato të shpresuarat. Disfata në luftë me Greqinë dhe disfatat e tjera të mëvonshme të Italisë në fushën e luftës, i zhgënjyen shqiptarët të cilët u distancuan nga fashizmi e në përgjithësi nga Italia pushtuese.

Si funksiononte Partia Fashiste Shqiptare?. Drejtoria Qendrore e PFSh përbëhej nga; Tefik Mborja sekretar, Kol Bib Mirakaj dhe Kostandin Kote zëvendëssekretarë, Piero Parini inspektor, zëvendësuar nga Lugini nga 1 gushti 1941 deri më deri më 5 maj 1943, Fausto Cignolini sekretar federal. Përgjegjës i shërbimit administrativ të PFSh ishte Aldo Sborigi. Federatat fashiste u krijuan në Gjirokastër, Berat, Korçë, Durrës, Elbasan, Kukës, Peshkopi, Shkodër, Tiranë dhe Vlorë. Në vitin 1941 Hadie Vlora emërohet drejtuese e Fashove Femërore Shqiptare. Duhet theksuar se Partia Fashiste Shqiptare nuk arriti të bëhej një instrument presioni politik mbi qeverinë, siç ishte Partia Fashiste Italiane në Itali.

Mbritja e Luginit në Shqipëri korrespondon me një rinovim të thellë në brendësi të fashizmit lokal, që përfshin jo vetëm federatat por edhe prefekturat. Ky ishte rinovimi i parë i këtij lloji. Në muajin gusht 1941 , Lluka Bibi emërohet federal i Korçës, Xhelal Shenepremtja sekretar federal i Kosovës në nëprefekturën e Lumës, Nevruz Taçi emërohet nënprefekt në Kurvelesh, Duro Tabaku emërohet në nënprefekturën e Matit. Zëvendësimet në radhët e drejtuesve kanë vijuar edhe në Shtator 1941, Jup Kazazi emërohet prefekt në Durrës, Hysni Peja prefekt i ri i Korçës. Lëvizja e hierarkive bëhet më e theksuar ndërmjet vjeshtës dhe dimrit të vitit 1941. Në nëntor, federal i ri i Durrësit në vend të Kazazit u bë Guljelm Deda, ish-federal i Korçës, Vlorës dhe Gjirokastrës. Zenel Prodani, prefekt i Tiranës, Lele Koci, prefekt i Vlorës, Tafil Boletinit dërgohet në Pejë. Teki Rusi, nënprefekt në Leskovik, Ymer Fazlia, dërgohet në Kolonjë. Një muaj më vonë Riza Drini, emërohet prefekt në Prishtinë; Tef Naraci emërohet në Durrës, në Gjirokastër emërohet Faik Quku. Zenel Prodani nga Tirana u dërgua në Dibër. Ahmet Hastopalli nga Elbasani lihet në dispozicion. Musa Puka inspektor i lartë i Ministrisë së Brendshme, u bë prefekt i ngarkuar me punë në Elbasan, ndërsa Ali Erebara, ish kryetar bashkie në Tiranë u vendos prefekt i kryeqytetit.

Me qëllim që të kuptohet koncepti i gjykimit i fashizmit shqiptar, po jap fjalimin e Kol Bib Mirakës, një nga hirarkët e fashizmit shqiptar për ta ndjerë e degustuar.

Kol Bib Mirakaj

SHQIPNIJA E KA ZGJEDHË RRUGËN E SAJ

Bota sod përleshet në një dyel mortar midis dy doktrinash politike e shoqnore, në kundërshtim t’egër, të përfaqësuem njana palë prej doktrinës fashiste, dhe tjetra prej doktrinës komuniste.

Në këtë dyel të shkaktuem nga nevojat e nji shekulli në lëvizje rrevolucionare, Shqipnija e ka zgjedhë rrugën ma të mirën që duhet me ndjekë për qënjen e sajë kombëtare e shtetnore.

Qëllimi I kësaj bisede asht tamam me diftue se Shqipnija ka dit me zgjedhë rrugën e vet të sigurtë.

DY DOKTRINA

Si thashë Bota në përleshje e sodshme përfaqësohet prej dy doktrinash revolucionare në ndeshje për vdekje njana me tjetrën, e qi janë fashizma dhe komunizma; dhe pa tjetër njana ksosh për së shpejti do të dominojë, e do dominojë njo e cilla me të vërtetë pajtohet me natyrën e njeriut.

Tashti do studjojmë se cilla kso doktrinash I përshtatet me të vërtetë natyrës së njeriut.

Doktrina fashiste dhe doktrina komuniste ndahen midis tyne nga nji humnerë konçepsionesh dhe parimesh.

Fashizma njeh Zot, komunizma jo. Fashizma njeh Atdhe komunizma jo. Fashizma njeh familje, komunizma jo. Fashizma nje pronësinë, me ato reforma qi imponon zhvillimi shoqnor dhe ekonomik I njerëzisë, kurse komunizma nuk nje pronësi, kundra instintitit të natyrshëm dhe së drejtës natyrale të njeriut. Fashizma predikon dhe zbaton armoninë e bashkëpunimin midis së gjitha klasave shoqnore, e komunizma predikon dhe zbaton luftën e klasave. Fashizma predikon dhe zbaton vlerat mendore e morale, komunizma përkundrazi e zbaton diktaturën e proletariatit. Fashizma rrespekton dhe zbaton hjerarkinë, kurse komunizma përfill anarkinë.

Të gjitha këto ndryshime vlejnë t’I përkasin sado rrëshqitazi dhe ket gja fillova t’a baj njiherë për të bindë ndigjuesit mbi karakterin shpëtimtar të parimevet fashiste dhe mbi karakterin rrenimçar komuniste për shoqninë njerzore dhe kombëtare, e posaçërisht për shoqninë t’onë shqiptare.

Pa një Zot në ndërgjegjen e njeriut, nuk ka mundësi të ketë nji moral të shëndoshë, sidomos në masat e popullit. Pa familje nuk mund të ketë Atdhe, e pa Atdhe nuk ka komb. Pa njoftje së drejtash reciproke nuk ka bashkim as armoni e prandaj as shoqni, aq sa pa hjerarki nuk mund të ketë rregull e shtet.

Njeriu lind bashkë me ambicjen, e ambicja ban me dalë në pah vlerat individuale, pa personalitetin e të cilave njerzimi kishte për të ranë shkallën e bagëtisë. Pse sado idealist të jetënjeriu aj për të qitë në pah gjith vlerat e tij, kërkon të ketë shpërblimin moral e material; po të mos presë këto, fatalisht e pa dasht, aj bjen në plogështi, dhe humb fillin e iniciativës e vrullit e përpjekjes. Ktyne vlerave fashizma gjenë nevojën t’u apin shkas e fushë të gjanë tuej ba qi fryti I kyne të shkojnë ne të mirën e individit e të shoqnisë njiherit. Nuk lejohet shfrytëzimi I djersës së puntorit prej kapitalistit simbas sistemit plutocrat, e as nuk lejohet greva e puntorit; të dy palët do të nënvihen interesave të nalta të shtetit e mbi kqyrjes së tij, dhe shteti merr detyrimin, jo vetëm me harmonizue drejtësisht interest e këtyne, po edhe me u ardhë në ndihmë kur të jetë nevoja. Kjo rrjedh prej konçeptit krejt njerzuer: Pasunija asht nji dhunti e Zotit prandaj nji qi e zotnon nuk mund të jetë vetëm shfrytëzues, por ma tepër administrator për të mirën e vet dhe të shoqnisë njiherit.

Aq sa interesohet për bashkëpajtimin e këtij sistemi të brëndshëm, fashizma synon me pajtue interesat e kombeve qi përfshihen në nji hapsinë jetike, e mandej të së gjitha këtyne hapsinave zbashku, tue ruejtë gjithkush kufijt e vet në kuptimin politik e administrative individualitetin e kombësisë dhe t’ekonomisë kombëtare; dhe po bash për këto arsye Boshti lufton sod për nji paqë me drejtësi.

Prej këtij studjimi e krahasimi psikologjik në mes këtyne revolucioneve shifet kjartë, se doktrina komuniste e zbatimi I saj janë krejt në kundërshti me arsyen, prandaj me vet njeriun. Ndërsa fashizma I ka burimet të bazueme në llogjikën e shëndoshë t’arësyes së qenies së njeriut: Njeri me arsye moral e kombësi. Prandej pa pikë dyshimit, fashizma triumfuese në ideal dhe në armë, do t’I apin Botës rendin e Ri të premtue: PAQË ME DREJTËSI.

SHQIPNIJA NË RENDIN E RI

Dhe tashti do të shofim ç’përfitime ka Shqipnija nga ky Rend I Ri, e arsye të tjera pse duhet t’a luftojmë komunizmin me tanë forcat tona.

Historia e vëndit t’onë e njfim e nuk asht nevoja as rasa t’a përshkruej. Nuk ashtë nevoja, në kjoftë se vërtetë e njofim e kujtojmë, se po nuk e njoftëm dhe e kujtuem, atëherë vaj-halli; pse nji popull qi nuk njeh historinë e tij, aji nuk ashtë I zoti me e vazhdue.

Jemi populli ma I vjetër I Ballkanit, dikur I shtrirë në të tanë siujdhezën edhe përtej detit, sod I rrudhun nën Shqipninë e vogël, prej Tivarit në Prevezë, prej Shkupit deri në manastir, e qi nuk kalojmë 2,000,000 frymë. Dhe e dijmë se kemi arrijtë në këtë mbetyrinë të vogël nga influksi I invazionëve të hueja, ndër të cilat aji qi na e dërmojmë për të ngelë ne ket pakicë, kje invazioni sllav, me masakrime e shkombtarizim të vazhdushëm.

Tek kemi Kuçin,Pipirin, Vasoviqin, Palabardhin ( Bjellopavloviq) e të tjerë vënde në Mal të Zi, qi para tre shekujsh ishin vetëm Shqiptar, e sod nuk ndiejnë ma për kombësi, gjak as fe, me gjithë qi e nofin origjinën e vjetër të tyne. Sllavët qysh së parit qi u dukën në Ballkan synuan me kap të gjithë bregun e ktejshëm t’Adriatikut, e megjith qi arrijtën deri në Tvarë e Ulqin, nuk hoqën dorë prej imperializmës së tyne. Lufta ballkanike u zhbërthye prej tyne po për ket qëllim, pretendimet e tyne I përsëritën në konferencën e Londrës edhe n’atë të Parisit mbas luftës botnore. Nuk u ngopën me Kosovën shqiptare, po pëherë protendimi I tyne prej politikanit e deri te shkina në reth të caranit mbet “Skadar e draç su nasa” = ( Shkodra e Durrësi janë t’onat) Jo vetëm popullin e thjeshtë po n’ka ra rasa me ndigjue edhe intelektualët t’I ketë injorue aq tepër shivinizma, sa pa pik turpit e shtremnojnë krejtësisht historinë; përshembull, aj pa dyshim se gabon thotë : “Skandarski grad nagradie ga je nas kralj Vukasin” d. m. th. (Qytezën, (kalanë) e Shkodrës e ka nkreh (themeluesi) Mbreti I jonë Vukashin” etj. Etj. kso marrinash. E pra qyteza e Shkodrës I ka themelet prej Ilirëve para se të njihej emni serb n’Evropë.

Shqipnija, përball ketij armiku kaq të tmershëm kah Veriu e po aq të tmershëm kah Jugu grekun, pat mujt me e mbajt deri diku njisinë e vet tokësore nën perandorinë otomane, por me zhgatarimin e kësaj e fitimin e indipendecës, e përgjysmunë popull e tokë nder kufijt e 1913-tes nuk kishte mundësinë të përballonte lakmijtë përpijse të serbëve e grekëve, kurdo qi ktyne t’u vinte rasa me ju turrë vendit t’onë; e qi e kaluemja e hillun n’a ka provue, se kto lakmij nuk kufizojshin vetëm në zptim toke, por kryesisht kishin për object zhdukjen e fisit shqiptar nga faqja e dheut.

Ç’ISHTE SHQIPNIJA E KUFIJVE TË 1913- tës

Një pëfundim I dyelit Francë e Angli në favor të sllavëve dhe grekëve, të cillvet u vehej për ballë në mbrojtjen t’onë politika italiane e Austriake në konferencën e Londrës, e n’atë të Parisit vetëm italija ( mbasi Austrija ishte zhduk nga skena). Nji shtet si trupi pa krahë e kambë, qi mbahej me ndihma të hueja. Por për ne prap ishte gjitsha. Ishte NANA qi n’a ka falë gjakun. Ishte votra prej ku do të hapej zjarrmi. Zjarrmi I irentedizmës; diellli I Lirisë, për të kthyer në gji të NANËS vllaznit e robnuem a tokën e grabituna. Ishte zembra qi do t’u epte gjak gjithë pejzavet të trupit, për t’a ba t’asftë me u kthye në jetë; me jetue.

Po, por për t’ja arrijtë kësaj dite fatbardhë, na nuk do të mujshim kurrë e askurrë vetëm me fuqitë t’ona; duhej pra t’I thrisnim nevojës. Duhej të bajshim si gjithë popujt qi duen me ruejtë qenjen e tyne, duhet të gjeshim nji koalicion qi pajtohet ma tepër me interest t’ona; dhe ashtu si n’a këshillon historija, gjeografija e mardhaniet. Dhe nuk kishim kërku të drejtohemi ngjeti posë kah Italija, nanë e qytetënimit, ushqyese e Drejtësisë, me të cillën mardhëniet historike, tregtare, miqësore e interest jetësore tëërbashkëta n’a afrojshin t’I japim dorën burrnisht shoqi shoqit.

Interesat e përbashkëta? Po pse pa interes vetëm për sy të bukur kërkush nuk të jep dorën, pra sado humanitar të jenë, as Italija neve as na italisë. Ishin interesa të dyfishta të së dy palëve. Italija don e ka nevojë jetësore të ketë të sigurtë Adriatikun edhe në kët anë, për të mos sjellë atak n’atë anë, ka nevojën e nji rrugës lirë në Ballkan për shtrimjen e sajë ekonomike e politike e kulturale kah Lindja; praj intereson shumë e fort shumë pozita e Shqipnisë. Neve, këto interesa t’Italisë nuk na damtojnë aspak, përkundrazi janë vetë interest t’ona, deri sa neve Italija na pranoi në Komunitetin Perandorak. Si komb Sovran si shtet intipedent pa na cënue individualitetin t’onë. Në rrjedhje të këtyne interesave të përbashkëta, DUCE-JA na premtoj realizimin e aspiratave t’ona; dhe sod kemi fatin e bardhë me pasë në gji të flamurit t’onë Kosovën shqiptare, me disa vise të tjera; e fitorja e Boshtit e kunorzueme me “PAQËN ME DREJTËSI” pa pik dyshimi ka me n’a dhanë gjithçka asht e jona.

Që, për këto arësye Shqipnija u ba pjestare e Perandorisë së Re të Romës, e Perandorisë së Benito Mussolinit. U ba me plot vullnet të lirë, krenare e fitimtare, pse qenia e Duçe-s dijti me krijue sistemin Perandorak qi nuk synon me e imperializuar, por me pajtue interest e popujve qi jetojnë në një hapësinë të përbashkët.

Roma do t’a lëshojë dritën e vet e do t’a shtrijë Rendin e Vllaznimit të popujve edhe përtej Shqipnisë, por pejzat ma të thella të dashnisë së prindit, mbeten gjithmon të lidhuna për birin e parë, qi ka dijtë me ndihmue konakun, e na ket favor qi e kemi, duhet ta dijmë me e shfrytëzue.

N’a e premton pozita e jonë juridike në qarkun e Perandorisë, pozita gjeografike, besa e dishmume e kontributi qi kemi dhanë e kemi dijt me dhanë për triumfin e rendit të Ri.

Vetëm me ideal e ajr nuk rrnohet. Ideali don m’e ushqye, e për të mujt m’e ushqye, për të mujtë nji popull me konservue jetën e tij e me arrijt caqet që I përkasin duhet t’u përshtatet rrethanave të klimës në të cilën jeton. Pra duhet të lshojmë diçka, për të mujtë me fitua ma tepër.

Në strategjinë ushtarake asht gabim zhgatarrues me nënçmue forcën e anmikut, e me vlersue ma tepër se asht forcën e vet-vehtes, e bile jo vetëm gabim, pork rim; pse ky realitet sjellë në katastrofa që kishin me mujtë me u evitue.

Në ket gabim të randë e katastrofë mund t’a çojnë veten e kombin edhe me strategji politike, nta qi gjykojnë vetëm me ndijesina, me dëshirat e zembrës. Për të mos ran ë këtë gabim, ndijesi e tru duhet të vehen në veprim zbashkut. Çdo njena qi lejohet me veprue pa pëlqimin e shoqes, mund të sjellin tragjedinë.

ME ZUAZË PA SUAZË?

Kështu kje muhabeti nji ditë me nji shok, me nji patriot, qi ka dhanë prova për patriotizmën e tij të kulluetë; e po thue po prej kësaj fraze ( I shtyem doemos edhe prej nji gjykimi të thellë) mora insperim me ba ket parashtrim të përgjithshëm.

Ishte biseda rreth nji të treti, qi unë veprën e tij e qujshem tradhti, pse ai ishte bashkue me ushtrinë serbe kundra fuqivet t’ona. Miku m’u gjegj se “ ndoshta asht gabim me I quejt tradhtar ata qi nuk, u pëlen kjo situatë, pse edhe ata mund të jenë patriot, po në gjykimin e tyne kushedi si e mendojnë; ata luhaten në mes të gjykimit; a ma mirë ajo Shqipnija e vogël pa suaza apo Shqipnija e madhe me suazë”. Kish të drejtë miku, por nuk ishim kuptue.

Edhe unë me ndërgjegjen t’eme nuk mund t’I quejtë trathtar të gjith ata qi nuk mendojnë si unë me shokë. I quej vetëm të gabuem, I quej pa nji intuit të kjartë politike. Nuk kërkokojmë as pak qi t’I bindim me pahir as përcipmënisht I a lamë kohës. Por, kërkoj un e gjith shqiptarët me mend, e kërkon gjaku i të masakruemvet prej anmiqvet të kombit, dhe shqyptarët qi I njoftin mizoritë e robnisë serbe e greke, qi kta të rrinë pasiv; dhe vetëm këtë rrugë mund të ndjekun në qoftë se me të vërtetë janë patriot n’atë kuptimin e tyne. Në kjoftë se veprojmë të kundërtën, veprojmë me vetë-dije me vu kombin në rrezik, prandej I janë të shitun o të shtyem prej ambicjes personale, e athere kemi të drejtë me I quejtë trathtarë, e sit ë tillë me I ndjek.

Po spjegohem: Bota sot përvëlohet në zjarrin e pushkës e të topit. Nji pjesë e madhe po vuen e vdes ujet. Neve zjarmi I luftës n’a asht largue, buka nuk n’a mungon e askurgja tjetër, në vyrtyt të marredhanivet që kem lidhë me Italinë. Jemi me të vërtetë nji ishull lumnije n’Evropë në kët situate qi asht Bota sod. Në se asht shtrejtue jetesa, faji kryesuer asht I spekullimit të shqiptarëve. Asht mungesa e nji ndëgjegje patriotike e humanitare, asht kopracia e teprueme e tregtarit Shqiptar e jo aspak faji I situatës. Pra ata qi kishin me dashtë me e fut popullin në zjarmin qi po përvëlon fqijt t’onë e shtynë me vet-dije kah rrenimi, kah vet-vrasja e athere janë trathtarë me damkë në ballë.

Sod janë popuj shumë ma të mbdhaja se na e të përparuem qi t shtruem fatit, presin qi t’u sjellin përfundimin e luftës, presin tuj u dridhë e tuaj vujtë; dhe durojnë, pse e dijnë se nuk mund të bajnë kurgja tjetër veç vet-vrasje. E na? Na presim ma n’a mungue kurgja, pa n’a u kërkue kurnji sakrificë, fitoren e armëve të Boshtit, prej të cillës do të kemi Shqipninë edhe ma të madhe se e kemi sod; e fuqizue në bashkësinë perandorake të Romës, kemi sigurinë me e gëzue e mbajtë gjithmon, kemi të tanë sigurinë prej MBRETIT t’onë AGUST e prej DUÇE-S mos me n’a mungue asnji ndihmë morale as material për t’a ngrijt vendin t’onë në lumninë e vërtetë për t’a ba lule në Ballkan.

Po më përgjigjet ana tjetër: “Bukur flitet e shkruhet po qe se Italija nuk e mban premtimin mbasi te ketë fitue luftën, o edhe ma keq, po bani e fitoj luftën ana tjetër, ç’ka do të bahet me na? Ja, prandej e kam thanë duhet intuit politike, e në ji eventualitet, vendim e patriotizëm.

Italija n’a ka premtue solemnisht e botnisht nëpër gojën e Mbretit e të Duçe-s, ruajtjen e intependecës s’onë, t’integritetit toksuer e Shqipninë e Madhe, në ji kohë qi as nuk e ndalotë fuqija e jonë as politika ndërkombëtare me bat ë kundërtën, e Anglia qi ndokush dejet hala me opiunin e saj I a njofi e para aktin e kryem në Shqipni në prill të 1939-tës. Na, këtij premtimi I besojmë ngulmënisht, pa dyshim. I besojmë pse kemi pasë prova, I besojmë pse logjika e thotë qi Italija të mos ketë interesa t’a zhdukun Shqipninë por përkundrazi ka interesa të ketë nji Shqipni të fortë, etnike e motër. Na pra do t’I rrijmë besnikë kti pakti sod e përgjithmon, dhe nuk lejojmë në asnji mënyrë, qi besa e lealitetit I kombit shqiptar të kompromentohet, as nga ata qi s’janë nëgjëndje me gjykue m mend a zemër njiherit, e as në nji mënyrë nga hijet e zeza të natës e të ahitunit. Lidhjet t’ona juridike me italinë në bashkësinë perandorake, janë aq të kjarta e të shkëlqyeshme për avenirin t’onë kombëtar san ë rrethanat qi ndodhemi na si komb, tokë, shtet e pesh-fuqijet, nuk n’a mbetet me dishirue. Nuk lejojmë pra qi kto marredhanie të kompromentohen nga ana e jonë. Na qoftë se Italija ka për t’a shkel paktin ( e qi jam I sigurtë se edhe në pastë asish qi e thonë kët, o nuk kanë intuit politike, ose e bajnë me vetëdije, për të pasë pretekst me turbullue ijë) atëhere vjen koha e vendimit e patriotizmit. Atherë kam me u njoftë burrat e patriotët. Nji popull qi nuk e bjerr lirinë për faj të vet, duhet të dinë edhe me dekë para se t’I shtohet robnisë. Porn ë nji rast të tillë, ( qi s’ka për të ndollë kurrë nga ana e Italisë kundra nesh), jam I sigurtë, se ata qi qsod zhigla e mundohen me ba pluhun në livall, nuk jan burra qi vdesin. Qeni qi leh kohë e pa kohë nu khan, prandaj për mos me të qit telashe don shkop. E në këtë rasë shkop mbytës. Burrat e shtetit qi kanë mbi shpatulla përgjegjësinë e anis shqiptare me e udhëhjekë drejt limanit të premtuem, drejt sigurisë qi n’a jep bashkimi personal me Italinë në qarkune perandorisë, duhet t’a bajnë zambrën gur kundra atyne qi duen t’I bajnë vorrin kombit.

E PO FITOJ ANA TJETËR?

Po I përgjigjem edhe kësaj pvetje absurd:

Po fitojë ana tjetër na si kombë, nuk kemi pr të humbë kurgja ma tepër se sa po t’ishim tuej u vra dita me ditë me italianë e gjermanë. Mund të humbasim si persona disa njerëz qi duhe t’udhëhjekun mendimin e popullit, por bash për këtë arësye duhet të kemi guxim e t’jemi burra.

Asht kot të gënjejmë vet-vehten, arsyet pot e duem I dimë të gjithë. Po të hjedhim kujtimin pak mbrapa, shumë pak, që në 1913-tën e këndej, pa shkue ma larg, kohë qi kemi jetue vetë, prandej nuk mund të n’a gënjejnë as propaganda as shtrembërimi I historisë, ( e aq ma pak mund t’I gënjejë unë këta manduesa të prokupuem;qi sigurisht ndokush prej tyne ka me më quejtë I shitun); Po I shitun jam: por vetëm njij çashtje, njij ideali, sëmirës ma të madhe t’Atdheut, pa kusht e me çdo sakrificë, edhe me gjak e jetë.

Shipnija e 1913-tës nuk u cungue aq mbrapshtë a pa mshrirë në Londër, prej se na nuk e kishim meritue Lirinë. Europa n’a kishte detyrë pshtimin e saj e të qytetnimit qysh prej kohësh së Skëndërbeut. Katër vjet kryengritje t’onat, ishin mposhtë fuqinë turke e dhanë dishminë ma të kjartën se na e meritojmë Lirinë; e kishim fitue me gjak. Porn ë tavolinën e mbrapshtë të diplomacisë, nuk bisedohej drejtësija, por kombinoheshin rrethanat e interesave të Francës e t’Anglisë. Franca donte zgjanimin e sllavëve për ti pasë gjindarmë për rrethimin e kombit gjerman, e eventualisht dhe italjan. Kjo I shkonte për fillë dhe Anglisë. Anglia donte të kënaqë Greqinë për ta pasë bazë për plotësimin e rrethimit të Mesdheut, dhe këto kombinime përfunduen tragjedinë e coptimit të Shqipnisë.

Mbas kësaj lufte, të supozueme fitue prej Anglisë me shokë, kurë Jugosllavia e Greqia anmiq t’onë për vdekje janë shkrumue e masakrye të ndërsyemë prej Anglisë e Rusisë, çka mund të presim? Viktimat e interesave engleze e ruse duen shpërblim, pik së pari ky shpërblim fillon në korrizin t’onë. Ktë e dimë të gjithë, se jo ma Kosova me të tjerë vise t’ona do të bajnë pjesë në Shqipni, (pse me ato nuk kondiserohen shpërblim mbasi I kishin para lufte e I konsiderojshin të vetat), për shpërblim do të jetë mbi kurriz të Shqipnisë së vogël. Mbi kuriz të Shqipnisë në 1913-tës; e kjo, si luftuem e nuk luftuem, barabar. Nuk kemi pra kah t’I a mbajmë. Zembrën e kemi me ndie sytë me pa e mendt me gjykue: O të pshtue me fijtoren e Boshtit, o të humbum me fotoren e anës tjetër; të cillën vetë Zoti nuk ka me e lejue.

Por edhe me fitoren e Boshtit për t’na u ndie zani, duhet të bajmë një farë peshet si fuqi, pse kemi prap rival, ( qi në kët rasë po e la të nëkuptohet se kush asht); prandaj mbasi na vetë bajmë nji peshë aq të vogël, sa në peshën ndërkombëtare e çon miza n’krahë. ( a asht e kot të matemi me hijen e mëngjezit), për të ba këtë peshë, e për të gjitha rësyet qi kam parashtrue duhet te jemi të mbështetun, dhe pëfundohet logjikisht se duhet të jemi në

“ S U A Z Ë ”. E shkrova në “suazë” në vend në qarkun e perandorisë, për t’I ndejë besnik metrikës së fillimit të kësaj cope. E mbi këtë çashtje po përfundoj me pëgjigjen qi nji Kosovarë I thjeshtë I dha nji ditë nji intelektuali të prokupuem(!): ZOTNI, mue më duket se jeni gabim qi ankoheni e nuk keni ndonji arsye, por me gjithë këtë në koftë se jeni vllazën e birt e nji nane Shqipni, duhet t’a dini se na tash njizetëpesë vjet ishim të shtruem për tokë me shkelm t’anmikut e në fyt, kurse ju ishit në kambë, por në kambë veçse me ba hije, pse të pa-fuqi as ma mbajt veten e as me lirue neve. Sod në mos tjetër, jemi në gjujë të y, e tuej I dhanë dorën shoqi-shoqit mund të ngrihemi të dy në kambë.

NUK DUE TË KOMPROMENTOHEM

Kjo frazë ashtë ba motto!

Kemi tri lloje mendimesh këtu në Shqipni, si me thanë politikanash. Janë nji shumicë asish që arsyetojnë me mënd e zembër zbashkut; nuk harrojnë të kaluemen e njofin mirë fuqinë e rrethanat e kombit dhe kan besim në t’ardhmen, prandej janë të venduem pa frigën e asgjajet, me I shërbye çashtjes së krijueme me bashkimin italo- shqiptar, e pse shohin kjartë, se vetëm kjo rrugë ashtë për shpëtimin e kombit. E me kët pjesë asht masa dërmuese e popullit. Janë disa qi kurë bisedohet me t’a, e njohin edhe ata kët nevojë, e pohojnë se vetëm bashkimi me Italinë I jep forcën e mjaftueshme Shqipnisë në të gjitha fushat për t’jetue, përparue e ealizue të drejtat që I përkasin në Ballkan; por rinë inaktiv, “Nuk due me u kompremtuhe” thonë. Për mue, o janë të paaftë në gjykimin politik, o diçka tjetër. Ç’asht ky kopromentim?! Pse të kritikojnë politikant e kafeve? Burri qi merr mbi vedi nji përgjegjësi e pretendon t’a ketë në jetën kombëtare, duhet ta ketë bindje të plotë në ndërgjegjen e vet, se I ka studjue mirë rrethanat e ka gjetë fillin ma të mirin qi mund të jetë; ( qi mund të jetë, pse e mira e përkryeme nuk arrihet prej kërkuj në këtë botë), duhet t’I përveshet punës të tanat fuqit, pa ça kryet për kritikat. Njerzit qi e kalojnë ditën rrugave e kafe, n’kafe e kanë mjeshtri kritikën, e sidomos ata qi nuk janë të zot e kurnji gjaje. Kjo tufë, edhe Skanderbegu me ba me u kthye prej asj jete, e me u përzie në punët e Shqipnisë, kishin me I a ngjit nji bisht. Por kur ta njoftin vendin, se asht I ndershëm, I drejtë e mbi gjithçka patriot, nuk duhet të ketë frigë prej as gjajet ndryshej përzihet kot në jetën kombëtare, dhe atëherë në të vërtetën përfundon I kompromentue. Pra ata qi kanë bindjen se në rethanat e kësaj situate I shërbejnë kombit e Atdheut duhet t’a hjekun frigën e bubzhelit; kompromentim, dhe duhet t’I përvishen punës.

Të tretët janë ata qi për çdo gërmim mundohen me gjetë halë në për peç. Këta në qoftë se janë të pastër në ndërgjegje, le të presin, të rrinë pasiv deri t’I bindin faktet e kryeme e koha; nuk kërkohet aspak të binden me pa-hirë as përcipmënisht; I presim të binden me plot vet-bindje. Por qoftë se janë asish qi kanë të tjera qëllime, duhet të ndiqen pa mëshirë të zhduken nga skena.

Kjo valë e mentaliteti të ri, e doktrinës dhe burokracisë fashiste që binte mbi një vend e shoqëri krejt e ndryshme nga ajo italiane, e cila duhej të ndërtonte modelin e ri shoqëror ku, për mos ekzistencën e hallkave të domosdoshme të trasmisionit të ideve fashiste, ishte e detyruar që të përfshinte drejtues shqiptarë të shkollave e eksperiencave të ndryshme, pjesë e formacioneve dhe ideve politike si ish zogistë, antizogiste, funksionar të vjetër të Perandorisë Turke, kryetarë fisesh feudale, bejlerë, ndonjë teknik dhe intelektual që kishte studiuar jashtë, kjo amalgamë e çuditshme alla shqiptare nuk mund të jepte rezultat e shpresa që të funksiononte me korrektësi për ideuesit e këtyre ideve.

Të bindur se kishin të bënin me një popull pa aspirata kolektive dhe me një shoqëri të paprekur nga konfliktet shoqërore, që karakterizonin botën perëndimore më të zhvilluar, italianët u përpoqën, që në ditët e para të pushtimit, të gjenin mes shqiptarëve interlokutorë me çmim të lirë, me të cilët të ishte e mundur të kishin dorë të lirë mbi burimet e vendit. I gjetën mes fisnikëve të vjetër, bejlerëve dhe bajraktarëve, më të pandjeshmit ndaj gjithçkaje që ishte arritur e pjekur në Shqipëri nga fitorja e pavarësisë kombëtare e më tej. Kryetari i parë i qeverisë shqiptare nën tutelën italiane ishte pa dyshim Shefqet Vërlaci, pronari i madh i tokave në Shqipëri, një bej që vetë italianët e shihnin me mosbesim, por që garantonte haptazi pranimin e heshtur të shqiptarëve për programet e Romës në shkëmbim të mosndryshimit “in loco” të klasës drejtuese konservatore tradicionale. Italianët nuk kishin ndër mend të merrnin parasysh nacionalizmin shqiptar, klasën relativisht të gjerë të atyre që, gjatë regjimit të Zogut, kishin mundur të studionin dhe që tani kërkonin një reformë shoqërore rrënjësore, as problemet e frikshme shoqërore të fshatit shqiptar. Problemi ishte të siguronin një administratë me bazë shqiptare, e cila të ndërhynte sa më pak të ishte e mundur në planet afatshkurtra të përdorimit të burimeve në territorin shqiptar.

Ushtria

Në historiografinë komuniste shqiptare pothuajse nuk është trajtuar kurrë seriozisht pjesmarja e shqiptarëve si pjesë e ushtrisë italiane, në një kohë të çakordimit të madh të shoqërisë shqiptare gjatë pushtimit Italian, sidomos në aspektin politik,ekonomik e social. Më poshtë po mundohem të hedh dritë dhe të rindërtoj skemën e organizimit dhe të rindërtimit të Forcave Ushtarake Shqiptare në përbërje të njësive të Ushtrisë Italiane të cilat shërbyen në vitin 1939-1943 në territorin e Shqipërisë. Si në fushën administrative dhe atë ushtarake do manifestoheshin probleme dhe papërshtatshmëri me pasoja nga fakti që ushtarakët italianë e konsideronin Shqipërinë një vend i pushtuar dhe jo si një vend, të paktën formalisht, aleat. Komplikimet dhe kompromiset e pafundme me autoritetet lokale shqiptare që bashkëpunonin me italianët kishin të bënn me kërkesat politike, këto kompromise kishin më shumë rëndësi se sa avantazhet ushtarake të bashkimit të dy ushtrive.

Zhvillimi i luftës bëri që kjo ngrehinë të shpërbëhej progresivisht në vitet e mëvonshme, duke filluar me Sekretariatin e Shtetit për Punën e Shqipërisë, Partisë Fashiste Shqiptare, heqja e këshilltarëve të përhershëm dhe zëvendësimi e Karabinierisë me Xhandarmërinë, falë kjo dhe punës së klasës drejtuese dhe indiferencës ose armiqësisë së popullatës, që ishin e ndjeheshin shqiptarë e jo pjesë e Perandorisë së Romës.

Ky bashkim ishte i logjikshëm dhe i ligjshëm kur të gjitha institucionet e shtetit shqiptar iu bashkuan Perandorisë Italiane. Bashkimi ligjërisht e justifikonte vazhdimin e administratës së kohës së Monarkisë Zogiste, që të punonte si pjesë e administratës italiane.                Bashkimi midis Italisë dhe Shqipërisë ishte vetëm zyrtarisht i barabartë, por në fakt Shqipëria ishte vartëse e interesave politike dhe ekonomike të Italisë Fashiste.                Italianët drejtonin e kryesonin gjithë shtetin shqiptar me anë të guvernatorëve të tyre italianë që kishin pushtet të shumtë.

Më 14 Prill 1939 gjeneral Periani, ish atashe ushtarak në Tiranë, urdhëron:”Sistemimin e ushtrisë shqiptare mbi bazën e shkrirjes totale me ushtrinë italiane”. U specifikua që nuk do ndërtohen njësi të mëdha shqiptare kjo “për vështërsi inkuadrimi si dhe për të mos krijuar ambiente të përshtatshme për zhvillimin e situatave të rrezikshme” “ do ndërtoheshin reparte të vogla që do përthitheshin lehtë brenda reparteve italiane në Shqipëri”. U urdhërua të krijoheshin 6 batalione këmbësorie, katër bateri 75/13 m/m, dy kompani xhenio, dhjetë reparte të vogla policie, si dhe një njësi garde (batalion) Roje Mbretërore Shqiptare, ky i fundit do zhvendosej në Romë. Një problem për hierarkinë ushtarake italiane ishte dhe vazhdimi i karierës së ushtarakëve shqiptar si pjesë e ushtrisë italiane, ku theks i fortë i vihej aftësisë profesionale dhe besueshmërisë politike. Komisionet e emëruar më 18 maj 1939, të kryesuar nga gjeneral Giovanni Pezi morën në pyetje oficerët shqiptarë, ku pyetjet e karakterit politik u trajtuan me shumë rëndësi. Komisionet arritën në përfundim që 50% e ushtarakëve shqiptarë duhej të liroheshin nga ushtria.

Për ushtarakët italianë, Shqipëria për nga pozicioni gjeografik kishte interes si një urë hyrëse në Ballkan, ndërsa ushtria shqiptare nuk vlerësohej. Ishte ndërhyrja e politikës italiane që ushtarakët të ndryshonin qasjen e tyre karshi ushtarakëve shqiptar.

Pietro Badoglio ( 28 Shtator 1871-1 Nëntor 1956) deklaronte:

“Sidomos në fazën e parë ne kemi interesa që të zvogëlojmë arsyet e armiqësisë të oficerëve ndaj nesh, mund të bëhemi më të ashpër në një fazë të dytë, atëherë kur organizimi ynë të bëhet më i fortë, pra do të ishte me vend që të zgjerohet vlerësimi për ata (oficerët), por duke përdorur personel të sigurtë në detyra të rëndësishme, të cilët do të jenë nën mbikqyerjen e vazhdueshme por me shumë takt. Një lloj çmobilizimi i mëtejshëm mund të bëhet dhe gjatë karierës së avancimit. ”

Dekreti mbretëror i datës 22 Shkurt 1940 fiksonte rregullat e zbatimit për bashkimin e forcave të armatosura shqiptare me ato italiane. Në pikën 2 shkruhet: “Oficerët shqiptarë futen në rolet korosponduese në ushtrinë italiane duke marre poste sipas gradës e vjetërsisë, të barabartë në mënyrë absolute me gradën e vjetërsinë e ushtarakëve italianë. ” Me vendim të Ministrisë së Luftës u lihet dy vende të larta për gjeneralë, njëri gjeneral divizioni tjetri gjeneral brigade.

Ushtria shqiptare ishte numerikisht e vogël dhe e pajisur dobët. Përfshirja e saj në forcat e armatosura italiane kishte një karakter të dukshëm propagandistik. Për shumë arsye të natyrës politike italianët duhej t’u tregonin shqiptarëve dhe opinionit publik dashamirësinë e Romës. Pas hezitimeve të ndryshme, për arsye politike dhe organizative, erdhi deri te bashkimi i forcave të armatosura shqiptare me forcat e armatosura italiane. Krijimi i batalioneve dhe i baterive u rregullua në përputhje me ligjin nr. 115, Korrik 1939, mbi “Bashkimin e forcave të armatosura shqiptare me forcat e armatosura italiane. ” Ushtria shqiptare iu bashkangjit ushtrisë italiane. Ky ligj përshtati strukturat dhe gradat e ushtarakëve shqiptarë në kohën e Mbretërisë së Shqipërisë me gradat e ushtrisë Italiane.                Dhe ushtarakët të cilët kishin bërë një farë rezistence ushtarake pushtimit italian nuk u perjashtuan nga italianët, por ata u atashuan tani si pjesë e kësaj administrate mikse italo-shqiptare. Realisht, italianët në dokumentacionet e tyre e vlerësonin prezencën e ushtarakëve me origjinë shqiptare në forcat e tyre ushtarake si të “pamasë – të shumtë”.

Në prill të 1939 Shqipëria kishte afërsisht 700 oficerë, pjesa më e madhe nuk i zotëronin aftësitë e përshtatëshme tekniko-profesionale në përputhje me gradën që kishin. Vlerësimet italiane të natyrës politike, shkruanin që numri i oficerëve shqiptarë të mbetur në shërbim ishte shumë i lartë, krahasuar me totalin që duhej të kishte një ushtri efiçente, përveç elementeve që konsideroheshin të pabesueshëm, sepse ishin tepër të lidhur me regjimin e vjetër. Pavarësisht nga një pamje zhgënjyese e dhënë nga komisionet e ngritura për të vlerësuar cilësinë profesionale të oficerëve shqiptarë, me sugjerimi i Badoglios, u eliminuan nga rolet zyrtare vetëm 68 individë, të tjerëve u preferua t’u besohej detyra me rëndësi dytësore, elementeve të konsideruara më pak të besueshëm, duke pritur që situata të bëhet më solide dhe të vazhdojë gradualisht eliminimi i të tjerëve gjatë kohës.

Ushtria shqiptare ishte shpërndarë në momentin e pushtimit. Falë anarkisë së ushtrisë shqiptare me mijra armë ranë në duart e popullsisë. Në 10 prill 1939, autoritetet italiane urdhëruan xhandarmërinë të rikthehej në detyrat e saj për të ruajtur ndërtesat e depot nga plaçkitjet e popullsisë. Dokumenti italian i Komandës së Koparmatës së Katërt shkruan: “Ndonëse, siç dihet personeli shqiptar jo gjithmonë është i besushëm, lutemi që komanda në ruajtje të urave të vendosë karabinerë italianë”. Me 8 mars 1939 italianët normalizuan ndërtimin dhe funksionimin e xhandarmërisë në funksion “për t’u kujdesur për sigurinë dhe rendin publik, si dhe për të parë respektimin e ligjeve e rregulloreve”

Në 24 Prill 1939 repartet shqiptare të ushtrisë të organizuar nga italianët morën pjesë në një paradë sëbashku me bandën muzikore për ndër të Sekretarit të Partisë Kombëtare Fashiste Italiane Achille Starace në Tiranë.

Më 23 Korrik 1939 oficerët dhe nënoficerët e veçuar dhe trupat kolektivisht kryejnë betimin për besnikëri ndaj Viktor Emanuelit të III-të si Mbret i Shqipërisë. Ushtarakët nënshkruan një deklaratë që nuk ishin anëtarë të ndonjë partie kundërshtare të regjimit dhe që nuk do merreshin me politikë. Në fakt, italianët anëtarësimin e oficerëve në Partinë Fashiste Shqiptare i shpërblenin duke i ngritur në detyrë e gradoheshin.

Duke mos kundërshtuar me vendosmëri zbarkimin italian dhe duke i parë italianët si shpresë për interesat e tyre personale, zhgënjimi i oficerëve shqiptarë qe i madh. Shumica e oficerëve gjendeshin në pozita inferiore në një ushtri që nuk ishte e tyre. Ku në të njëjtën kohë përgatitja e tyre profesionale ishte e kufizuar. Ushtria shqiptare kishte oficerë pak të përgatitur, e nënoficerë gjysmë analfabet.

Ushtarakët shqiptar kishin qenë të rëndësishëm në ushtrinë turke ku kishin qenë të barabartë me ushtarakët e kombeve të tjera të kësaj ushtrie, evolucioni i tyre shoqëror qe i barabartë me atë të shtetasve të tjerë të Perandorisë Turke, por ishte larg realitetit të civilizimit të Perandorisë Italiane. Ashtu si klasa drejtuese dhe oficerët shqiptarë u përshtatën të paktën në dukje me regjimin e ri dhe nuk ishin dhe as mund të ishin të sinqertë pasi mbanin mbi vete pasojat dhe dhimbjen e pushtimit dhe diskriminimit. Kësaj situate duhet t’i shtojmë pasigurinë për të ardhmen, që lidhej me rrogat e shpërblimet, aspekt i rëndësishëm për mbijetesën e familjeve të tyre. Pushtimi italian i Shqipërisë ishte shoqëruar me një inflacion të madh, çmimet ishin dyfishuar e trefishuar. Përveç punëtorëve e sipërmarrësve që po punonin në zhvillimet rrugore të Shqipërisë e që paguheshin mirë, oficerët ishin në vështërsi ekonomike.

Në përgjithësi, oficerët shqiptarë nuk ndjeheshin të inkuadruar në një ushtri e cila nuk ishte e tyre, ata ishin të demotivuar, përjashto raste të rralla. Oficerët shqiptarë rrinin të distancuar nga oficerët italianë pjesërisht nga mosnjohja mirë e gjuhës italiane por dhe nga mos qënia dakord me gjendjen e re e krijuar nga pushtimi italian i vendit të tyre. Oficerët shqiptarë që zotëronin gjuhën italiane preferonin të rrinin të veçuar nga kolegët e tyre italianë. Oficerët italian e shohin me shqetësim inkoporimin e oficerëve shqiptar në ushtrinë e tyre, kur ndjejnë se shumë nga ata nuk kanë as shpirt luftarak e as ndjenja devocioni ndaj Italisë. Italianët këto qëndrime të shqiptarëve i shihnin si të dyshimta e armiqësore. Realisht marrdhënjet ushtarake italo-shqiptare ishin në krizë.

Në stërvitje në kohë paqe oficerët shqiptarë, me gjithë kufizimet e rrënjosura thellë në bagazhin e tyre profesional, ishin në gjendje të kryenin funksionet e tyre duke ushtruar komandimin e njësive të tyre. Por në një situatë lufte, nën zjarrin e armikut, nuk do ishin të aftë të zhvillonin një komandim efikas mbi ushtarët që dërgoheshin në betejë për të luftuar për një kauzë që s’ishte e tyre. Mungesa e arsyeve ideale nuk i motivonte oficerët për të drejtuar një luftë kundër një armiku të përgatitur nga pikëpamja ushtarake, rekrutet ishin pjesë e një shoqërie primitive siç ishte atëherë shoqëria shqiptare e përbërë nga blegtorë e fshatarë të papregaditur për të përballuar një luftë moderne.

Gjeneza e kësaj krize qëndron në momentin e bashkimit të dy ushtrive të cilët nga të dyja palët është bërë në mënyrë sipërfaqësore me një bindje të vakët pa asnjë lloj pranimi imtim, në qoftë se nga pala italiane proklamohej se duhej të pranoheshin me rezervë ushtarakët shqiptarë në radhët e tyre proklamim që ishte formal e jo substanciale, ushtarakët shqiptarë të vënë përballë fakteve dhe premtimeve italiane deklaroheshin me fjalë pro këtij bashkimi por në thelb nuk e dëshironin këtë varësi infioriteti ndaj italianëve.

Xhandarmëria Mbretërore Shqiptare dhe Garda e Kufirit u bashkuan me Karabinierët e Mbretërisë Italiane. Më 19 Gusht 1939 formohet Milicia Fashiste Shqiptare, pjesë e Milicisë Vullnetare për Sigurinë Kombëtare Italiane. Garda Mbretërore që ekzistonte në ushtrinë shqiptare para vitit 1939, që për motive sigurie ishte e përbërë kryesisht nga personel me origjinë nga Mati, vendlindja e Mbretit Zog, ishte i pari repart që inkuadrohet në ushtrinë italiane, shumë ma shpejt se sa të inkuadrohej ushtria shqiptare në ushtrinë italiane.

Në 14 Gusht 1939 formohet “Milicia fashiste pyjore” gjithashtu formohet dhe “Milicia Kombëtare Rrugore”, “Roja Mbretërore Financiare”

Në Nëntor të viti 1939 u krijua Bataloni i Rojës Mbretërore Shqiptare (Garda), si pjesë nderi i Regjimentit I-rë “Grenadierët e Sardenjës”. Duçja vendosi që një batalion i Rojës Mbretërore Shqiptare të stabilizohet në Romë dhe të marre pjesë në paradën e madhe në 9 Maj 1939 ( dita e ushtrisë). U porositën 300 uniforma nga Jugu i Shqipërisë dhe 300 uniforma nga Veriu i Shqipërisë. Më 21 Prill 1939 batalioni kishte mbëritur në Romë.

Me datën 9 Maj Roja Mbretërore Shqiptare bën parakalimin e saj duke përshëndetur alla fashiste ( romane). Trajtimi ekonomik i tyre u barazua me atë të karabinierëve italianë. Me 29 Prill 1939 ish garda e Zogut kreu betimin duke përshëndetur alla fashiste (romane) e duke thirrur me zë” “betohemi” përpara gjeneral Parianit. Me 6 Shkurt 1940, Duçja urdhëron ndërrimin e emrit nga Roja Mbretërore Shqiptare në Roja Granadiere. Ky repart ushtarak nuk ka marre pjesë në luftime, ata më se shumti kanë bërë roje te pallati Quirunale me motën “Gati me vdekë për Mbret” (Pronti a morire per il Re). Të njëjtin motiv e kishin dhe për Mbretin Zog!

Milicia fashiste shqiptare.

Fashizmi italian jo vetëm si ideologji e praktikë por edhe me formacionet e veta ushtarake mori pjesë në pushtimin e Shqipërisë së bashku me ushtrinë italiane. Në 2 Maj 1939 në një qarkore prot. 5517/2/1/ të Komandës të Përgjithshme të Milicisë Vullnetare, për sigurinë kombëtare, urdhërohet krijimi i “Milicisë Fashiste Shqiptare” Milicia Fashiste Shqiptare kishte Duçen si Komandant i Përgjithshëm. Në këtë milici mund të futeshin si italianët rezidentë në Shqipëri dhe shqiptarë të moshës 21-55 vjeç të cilët kishin aftësitë e duhura politike e fizike. Milicia fashiste shqiptare kishte për detyrë të ruante rendin e brendshëm dhe sigurinë e shtetit. Kjo milici u quajt dhe “Këmishë zitë” falë uniformës së tyre të zezë. U formuan katër legjione, i Tiranës, i Korçës,i Vlorës dhe i Shkodrës, këto iu nënshtruan një përgatitje ushtarake në kampet e ngritura në Shijak, Krujë e Llogara. Legjionet marrin emërimin zyrtar në 26 tetor 1939 dhe emërtohen Legjionet e Këmishzinjëve Sulmues të Milicisë Fashiste Shqiptare. Në Qershor të vitit 1940 Luogotenti i Përgjithshëm Françesko Jakomonin i entuziazmuar shkruan:”Legjioni është prezantuar shumë mirë, ka një shpirt të mrekullueshëm, te të gjithë ekziston dëshira për të luftuar për Shqipërinë e Madhe dhe krejt Perandorinë”. Në luftën Italo-Greke këto legjione ishin shumë ma të organizuar e më luftarake se repartet e tjera vullnetare shqiptare. Në “Ditarin Historik” të legjionit shkruhet: Legjioni shqiptar është shumë i mirë, ka demonstruar episode të shumta të shpirtit luftarak dhe devotshmërisë. . . janë shembull për ushtarët e tjerë vullnetarë”. Në luftë me grekët vriten shumë njerëz nga ky formacion ushtarak, Duçja dekoron me medaljen e artë komandantin e kompanisë së dytë Frrok Dod Gjin Markaj. Me rastin e përvjetorit të tretë të krijimit të tij më 19 Shtator 1942, ku në një revistë nderi nga Sekretari i Partisë Fashiste në nder të një batalioni i rekrutuar në Kosovë theksohet se anëtarët e Milicisë Fashiste Shqiptare kishin merituar një medalje ari, katër argjendi, gjashtëmbëdhjetë bronxi. 77 kryqe të luftës, dhe 13 medalje për merita lufte. (26 nëntor 1942 Dokument i Arkivit të Historisë së Ushtrisë Italiane) Në luftë kundër partizanëve, kontributi i këtyre njerëzve nuk qe konstant, në disa raste luftuan mirë në raste të tjera dezertuan dhe u bashkuan me partizanët. Kapitullimi i Italisë i kishte gjetur këto legjione me dezertime të shumta. Tani legjioni kishte ndryshuar emrin dhe quhej “Vullnetarë Shqiptarë” Me ardhjen e gjermanëve, një pjesë iu bashkëngjit formacioneve partizane, pjesa tjetër ju bashkua gjermanëve në Divizionin SS “Skënderbeg”

Batalionet Vullnetare shqiptare.

Batalionet Vullnetare shqiptare të ushtrisë Italiane ishin të inkuadruar në Komandën e Lartë të Trupave Italiane dhe morën pjesë në luftimet dhe pushtimin italian të Greqisë e Jugosllavisë.

Lufta kundër Greqisë nxori në pah paaftësinë totale të shqiptarëve për t’ju përgjigjur sfidave të kësaj lufte. Në luftën që Italia i shpalli Greqisë në tetor 1940 morën pjesë 7000 trupa shqiptare si pjesë e ushtrisë italiane, në pak ditë në vijën e parë mbetën vetëm 200 oficerë e ushtarë, shqiptarët dezertuan nga fronti e kaluan disa në anën greke e të tjerët u fshehën nëpër terrenin malor të Shqipërisë së Jugut. Promemoria e 30 nëntorit 1940 e kolonel Palandri shkruan: “ Për fjalët e përhapura se ushtarët shqiptarë janë të pabesë dhe në popullsi gjenden një sasi e madhe spiunësh e tradhtarësh, kanë ndodhur incidente në prapavijë ndërmjet italianëve e shqiptarëve, këta të fundit janë në panik. Ka shumë dezertime”. Karabinieria italiane e kishte të vështirë t’i gjente dezertorët, shumë herë janë përleshur me ta duke pasur dhe viktima nga të dyja palët.

Një relacion i datës 10 Dhjetor 1940 i Armatës së 11 Italiane shkruan: “një dëm i madh për kompaktësinë e tyre, për arsye të largimeve të papritura, të cilat provokojnë shpesh kriza të rënda. . . . ushtari shqiptar në përgjithësi është pak i përshtatur për veprimet ofensive dhe i predisponuar për të ndjekur qerren e fitimtarit,. . . reparte vullnetare rajonale duhet të shkrihen, ose për arsye politike nuk shkrihen, të mbahen larg frontit”

Në një relacion të Shtabit të Përgjithshëm të ushtrisë italiane e datës 24 Dhjetor 1940 “Mbi gjendjen shpirtërore të trupave italiane” shkruhet:. . . . besimi i pakët i ushqyer deri tani ndaj shqiptarëve është kthyer në një lloj përbuzje aq sa mund të thuhet se tek çdo shqiptar shikohet një spiun.

“Musolini në letrën shfajësuese drejtuar Fyhrerit shkruan:”. . . pothuajse të gjithë trupat shqiptare kanë hedhur armët, duke kaluar në masë të madhe te armiku, e kishim të domosdoshme çarmatimin dhe izolimin e rreth 7000 ushtarëve shqiptarë”

Komanda e ushtrisë italiane nga ana e saj kërkonte të mbushte hendekun që ishte hapur ndërmjet italianëve e shqiptarëve, gjithashtu duhej të analizonte përfundimin e keq të këtyre reparteve, të kërkonte forma të reja të organizimit të tyre si dhe në qoftë se ishte e mundur të ripërdoreshin këto reparte.

 Batalionet Vullnetare Rajonalë.

Komanda Italiane nuk ishte shumë entuziaste për riorganizimin e vullnetarëve shqiptarë, por nën presionin politik të Musolinit, vendosi për organizimi e çetave e batalioneve vullnetare të drejtuar nga oficerë shqiptarë me gradën major, e që kishin të atashuar një oficer italian si “këshilltar”. Këto formacione nuk kishin uniformë por rrinin të veshur me rrobat e tyre kombëtare, por mbanin në krah një shirit me ngjyrat kombëtare kuq e zi e kombinuar me një shirit ngjyrë të kaltër.

Me 2 Prill 1941 emërohet Inspektori i trupave jo të rregullt shqiptare Giuseppe Bottai, në këtë mision shoqërohej nga Ministri i Edukimit Kombëtar Ernest Koliqi, koloneli i Karabinerisë De Leo si zëvëndës inspektor dhe Shyqyri Borshi. Grupet e formuara u pajisën me armë e veshmbathje. Grupi “Kosova” formohet në Shkodër e udhëhiqet nga Senatori i Mbretërisë Marka Gjoni, përbëhej nga 1000 vetë të gjithë nga Mirdita, grupi i Pukës i përbërë nga 400 vetë udhëhiqej nga zëvendës sekretari i partisë fashiste shqiptare Kol Bib Mirakaj e Pashuk Biba, grupi i Burrelit prej 100 vetash udhëhiqej nga Beqir Valteri, grupi i Dibrës prej 500 vetash udhëhiqej nga Selim Gjetan Kaloshi e grupi i Ali Aliaj prej 480 vetash vepronte në Dibër, grupi i Shkodrës prej 180 vetash drejtohej nga Sulçe beg Bushati e vepronte në Postribë, grupi i Krujës dhe Tiranës prej 100 vetash udhëhiqej nga Mustafa Kruja (Merlika), grupi i Kukësit prej 200 vetash udhëhiqej nga Halit Osmani e Lutfi Spahija. Ndok Gjeloshi së bashku me Kol Bibën me 100 veta vepronin në Dukagjin, Kol Ndou, bajraktari i Shalës dhe Lulash Gjeloshi bajraktari i Shoshit me 350 vetë vepronin në Shalë e Prekal, Prek Gjeto Marku me 50 vetë në Hot, Gjok Luli me 25 vetë në Hotin e Ri,Nik Gjeloshi me 30 vetë vepronte të Bajzë e Kastrat, Vat Marshi me 30 vetë vepronin në zonën e Shkrelit, Tom Gjera me 20 vetë vepronte në Bogaj, Preng Cali me 30 burra vepronte në Vermosh. Gjithsej mund të jenë organizuar rreth 3,500 njerëz nën armë.

Më poshtë po japim dëshminë e të arrestuarit Shaqir Kasem Omarit, dhënë në vitin 1947, në zyrën e Seksionit Sigurimit Shtetit Shkodër, „. . . Në vjetin 1941 erdhi në Shqipni Ministrisi i Italisë Bottai bashku me Ernest Koliqin. Ardhja e ministrit Bottai në Shqipni ka pasë për qëllim organizimin e nji ushtrie Shqiptare, për këtë arsye Errnest Koliqi pregaditi nji forcë të madhe prej 1500 vetësh të cilët u paguen nga pesë napoleona në muaj. Këtu ( Shkodër) ishin mbledhë i gjithë populli i Dukagjinit, Malcisë së Madhe dhe nji pjesë e madhe prej Postribe. Këtyre ju kanë shpërnda armë për të shkue në front kundër forcave Jugosllave. Këtu ju shpërndanë armë sejcilës krahinë, Postribës ju ka shpërnda armë Sylçe Beg Bushati, Malcisë Madhe, Nik Gjeloshi, Dukagjinit ju kanë shpërnda Bajraktarët e Dukagjinit. Mue Ernest Koliqi më tha: të shkojsh sa ma parë në front kundër forcave Jugosllave, për të drejtuar forcat shqiptare. Mbas sa ditësh forcat Jugosllave u thyen dhe trupat tona shkuan mbrapa forcave italiane deri në Tuz. “

Qëllimi i këtyre formacioneve luftarake ishte që të pengonin çetat shqiptare të organizuar nga jugosllavët, dhe njësitet ushtarake Jugosllave, për të depërtuar në territorin e Shqipërisë, gjithashtu këto formacione do penetronin në territorin e Jugosllavisë për aksione luftarake në pritje të fillimit të betejës për pushtimin e Jugosllavisë.

Një relacion i datës 14 Gusht 1941 nga Kolonel Bongiovanni shkruhet: “Qindshat shqiptare lënë shkretëtëtirë të plotë kudo që kalojnë, kanë sjedhë probleme të mëdha, gjithsesi me qëllim që të vazhdohet më tej duhet që të eliminohet kjo tepri, pasi në fushën taktike këto reparte janë shumë të dobishme”.

Në ditët e para të Prillit 1941, dy batalione te ushtrisë jugosllave sulmuan kufirin shqiptar në Veri me qëllim që të pushtonin Shkodrën dhe të pozicionoheshim ma mirë në prag të luftës me italianët. Brigada e parë sulmoi në drejtimin e luginës së Kirit me distinacion Shkodrën dhe brigada tjetër sulmoi Tropojën duke shfrytëzuar luginën e Drinit. Qëllimi i tyre ishte të bashkoheshin në afërsi të Shkodrës dhe ta pushtonin atë. Në këto ndërhyrje ushtarake bënin pjesë dhe 200 shqiptarë ish zogistë e me bindje të ndryshme politike që gjatë pushtimit italian të Shqipërisë ishin strehuar në Jugosllavi. Këto trupa pushtuan Tropojën. Gjithashtu trupat jugosllave sulmuan territorin shqiptar në Kukës që e pushtuan dhe hynë dhe në afërsi të Pogradecit.

Reagimi i trupave vullnetare shqiptare dhe i popullsisë, i mbështetur nga italianët qe i menjëhershëm dhe batalionet jugosllave u vunë në vështirësi. Janë kryer beteja të ashpra midis trupave të rregullta jugosllave dhe trupave vullnetare shqiptare e italiane. Kol Bib Miraka me vullnetarët e tij goditën trupat e rregullta jugosllave në luginën e Drinit në Dukagjin duke ndalur përparimin e tyre e duke i shkaktuar shumë humbje armikut. Një tjetër beteje zhvillohet në Prekal ku vepronin forcat e Gjon Destanishit e Ndue Palit. Forcat Jugosllave u detyruan të tërhiqeshin. Luftime janë kryer në Maqellarë nga çeta e Selim Xhitanit, luftime janë kryer në zonën e Kërcishtës nga çeta e Beqir Sinës. Këto luftime bën të mundur largimin e trupave Jugosllave nga territori shqiptar, luftime u kryen dhe në Hot ku formacionet e vogla malazeze u tërhoqën.

Veprime të tjera sporadike kundër ushtrisë jugosllave janë bërë gjatë gjithë mësymjes jugosllave. Këto goditje detyruan kundërshtarin të qëndronte në vend, të vonohej në riorganizim, gjithsesi këto veprime ushtarake të çetave shqiptare kanë dhënë një kontribut të shquar si në drejtim, ndërlidhje, korrespondencë e propagandë në rajonet e okupuara nga armiku. Ushtarakët italianë ishin të kënaqur nga aftësitë ushtarake të këtyre formacioneve të parregullta.

Në situatën kur Jugosllavia sulmohej nga Gjermania, Hungaria, Bullgaria, italianët sulmojnë Jugosllavinë në Veri në Slloveni, në kufi me Italinë dhe në Jug në kufirin shqiptaro jugosllav. Armata Jugosllave u shpërbë, dhe trupat që sulmuan Shqipërinë në panik u tërhoqën nga tokat e shtetit shqiptar. Në 6-17 Prill 1941 trupat ushtarake italiane sulmuan Jugosllavinë në Shkodër në drejtim Kosovës dhe në Dibër në drejtim të Maqedonisë Perëndimore që banoheshin në shumicë nga shqiptarë etnikë, me synimin për të zgjeruar kufijtë e Mbretërisë së Shqipërisë duke përfshirë ato toka të populluara nga shqiptarët, ku ishte shumë e fuqishme ndjenja separatiste.

Operacionet u kryen nga dy njësi të mëdha të varura nga Komanda Superiore e Forcave të Armatosura Italo-Shqiptare, të vendosura në Shqipëri: Trupat e Armatës së XVII të Gjeneralit Giuseppe Pafundi dhe Trupat e Armatës së XIV të Gjeneralit Giovanni Vecchi. Njësia e parë e madhe luftoi në frontin shqiptaro-malazez dhe në Kosovë, duke qenë e suksesshme ndaj armatës jugosllave, e cila ishte sulmuar dhe nga gjermanët, hungarezët e bullgarët. Armata XIV sulmoi me forcë rajonet afër Dibrës dhe Ohrit, në drejtim të Maqedonisë Perëndimore ku prania shqiptare ishte shumicë.

Të dy njësitë e mëdha italiane kishin në përbërje dy legjione të Milicisë Fashiste Shqiptare, i pari, i vendosur në Veri dhe në Kosovë; i dyti, u përdor në rrethet shqiptare të Maqedonisë. Gjatë konfliktit të shpejtë në prill, autoritetet italiane përdorën gjithashtu shumë shqiptarë që ishin larguar nga terrori serb e banonin në Shqipëri.

Giuseppe Bottai

Më 4 Prill 1941, disa ditë para sulmit, Musolini kishte emëruar Giuseppe Bottai “Inspektor të Përgjithshëm të forcave të parregullta shqiptare”. “Parregullsitë Bottai”, siç u quajtën nga autoritetet ushtarake italiane. Në një qarkore të datës 26 Mars 1941 të Komandës Italiane argumentohet krijimi i këtyre forcave të parregullta me argumentin: “për vet prirjen e ushtarit shqiptar në luftim të lirë, me armatim të lehtë, në terren të thyer malor pa rrugë komunikacioni”

Battai realisht kishte filluar organizimin e grupeve të armatosura që në Nëntor 1940, këto reparte vullnetare shqiptare u drejtuan nga njerëz që kishin reputacion të mirë e kishin influencë në krahinat e tyre, ku u përfshin bejlerë, bajraktar, kryetar fisesh të mëdha, politikanë shqiptarë, ushtarakë të kohës së Zogut e oficerë të milicisë fashiste dhe përbëhej në shumicë nga civilë shqiptarë dhe refugjatë nga territoret jugosllave të Kosovës, Maqedonisë dhe Malit të Zi. Në shumë raste ata ishin ish-anëtarë të grupeve kaçake separatiste të paraluftës.

Shumica e grupeve ishin të punësuar nga Bottai në zonën Veriore, afër liqenit të Shkodrës. Dy çeta u përdorën në Kosovë, secila me njëqind burra të armatosur të rekrutuar në vend dhe nën komandën e dy udhëheqësve të njohur vendas, Halit Osmani dhe Lutfi Spahia (Kukës). Edhe më e gjerë ishte prania e ilegalëve shqiptarë në Maqedoninë Perëndimore: çeta e Beqir Valterit (Mati), i cili komandonte njëqind luftëtarë, trupat e Halil Alisë (Dibër), e fortë me 480 burra dhe ajo e Selim e Gjitani Kaloshi (Dibër), me pesëqind burra. Këto trupa vullnetare u rreshtuan përkrah trupave italianë në aksionin kundër ushtrisë jugosllave. “Organizimi i shpejtë dhe intensiv i çetave shqiptare në territoret me të cilat përballet Jugosllavia”, shkruhet në ditarin e Ministrit Italian të Arsimit Kombëtar Battai në ditën e emërimit të tij si drejtues “bandash”: “Është një lëvizje shekullore e familjeve në të dy anët e kufirit: një përzierje patriotësh dhe kaçakësh, të cilët vendosin hakmarrjen personale në shërbim të vendit të tyre. Ata e ndiejnë çështjen kombëtare si anti-sllavizëm; prandaj tani ata kërkojnë të luftojnë. ”

Publicisti dhe politikani austriak Leo Freundlich, shkruan për dhunën ekstreme që serbët në vitet 1912-1913 kryen mbi shqiptarët:”Shtëpitë dhe fshatrat e tërë u bënë hi, popullata të paarmatosura dhe të pafajshëm të masakruar në masë, akte të jashtëzakonshme dhune, plaçkitje dhe brutalitet të çdo lloji – të tilla ishin mjetet që u përdorën dhe janë ende duke u përdorur nga ushtria serbo-malazeze, me qëllim transformimin e karakterit etnik të rajoneve të banuara ekskluzivisht nga shqiptarët”.

Ndërsa social demokrati serb, Dimitrije Tucoviç deklaroi në 1913 ”Ne kemi kryer vrasjen e paramenduar të një kombi të tërë. Ne u kapëm në atë akt kriminal dhe jemi penguar. Tani duhet të vuajmë dënimin…. Në Luftërat Ballkanike, Serbia jo vetëm që dyfishoi territorin e saj, por edhe armiqtë e saj të jashtëm.

Ai deklaroi:

“Armiqësia e pakufizuar e popullit shqiptar kundër Serbisë është rezultat i politikave të dhunëshme të qeverisë serbe ndaj shqiptarëve. Rezultati i dytë dhe më i rrezikshëm është forcimi i dy fuqive të mëdha në Shqipëri, të cilat kanë interesat më të mëdha në Ballkan”.

Angazhimi i guerilasve shqiptare të Kosovës dhe Maqedonisë u riafirmua nga hierarki italian në mes të luftës, më 14 prill, megjithatë, duke zbuluar një prirje të caktuar të njerëzve të tij drejt përplasjeve etnike dhe ushtarake: “Deri tani kam armatosur rreth 3 mijë burra të ndarë në grupe me qëndrueshmëri të ndryshme numerike, duke i ndarë ato, në vende e me kritere organike, sipas ndikimit të udhëheqësve. (…) Ka pasur tashmë përplasje të ndryshme midis guerilasve të mij dhe atyre serbe, të kurorëzuara me sukses. Që nga dita e djeshme ne kemi rrethuar shtatë ose tetëqind serbë në luginën e sipërme të Kisi, të cilat shpresojmë të mos na shpëtojnë “. Përballja midis ushtrisë së parregullt shqiptare dhe asaj jugosllave kishte rrjedhimisht përfundimin e zakonshëm, dramatik të ndër-hakmarrjes së njërit dhe tjetrit mbi popullatën civile të pambrojtur:

Në ditarin e tij Bottai shkruan:”Eksponentë të shumtë të separatizmit të vjetër kosovar dhe shqiptaro-maqedonas arritën nga Tirana, të cilët kishin ikur në Shqipëri në vitet 1920 dhe 1930, dhe të cilët tani po ktheheshin në territoret e aneksuara dhe të “çliruar” me një vullnet hakmarrës ndaj popullatave etnike serbe dhe maqedonase. Në një raport e komandës superiore e Forcave të Armatosura Italiane në Shqipëri, Jacomoni shkruan për përndjekjet e dhunshme dhe të përgjakshme që shqiptarët që u kthyen në Kosovë dhe Maqedoni ushtruan kundër popullatave lokale sllave. Në disa raste, trupat italiane u desh të ndërhynin, veçanërisht në Prishtinë, për të parandaluar që sulmet kundër serbëve të ktheheshin në masakra të vërteta. ”

Gjenerali italian Kavalero, Shef i Shtabit të Ushtrisë dhe Komandant i Përgjithshëm i ushtrisë në Shqipëri shkruan: “Vetitë e veçanta luftarake të popullsisë shqiptare të kufirit me Jugosllavinë të favorizuar nga konfiguracioni i terrenit kufitar, këshillojnë të përdoren të armatosurit lokalë të zgjedhur me kujdes dhe të përshtatshëm, pra me të njëjta zakone dhe instinkte që rivalizojnë ato të kundërshtarit”

Në të gjithë luftën Italo-Jugosllave në Prill 1941, teatri shqiptar ishte padyshim më i përgjakshmi dhe më i urrejturi: “Nuk e di nëse do të fitojmë”, ka deklaruar bajraktari e Shalës (Dukagjin), Kol Ndou, drejtues të një çete që vepronte në Shkodër, “por sido që të shkojë çështja, unë me vullnetarët e mi nuk do biem rob i serbëve, por do ta mbaj besën e dhënë kontit Ciano kur e pashë më 7 prill në Shqipëri dhe do të vdes në shpellën e Lek Dukagjinit, por para se të vdes do t’i bëj serbët të paguajnë shtrenjtë për jetën time”

Shkodër 15 Maj 1941.   

Viktor Emanueli III, dekoron drejtuesit e çetave shqiptare që u dalluan në luftë kundër Jugosllavisë: Gjon Marka Gjoni, Kol Bib Miraka, Maliq Bushati, Shaqir Osmani, Bajraktarët e Dukagjinit etj.

Në fund të luftimeve me Jugosllavinë, prill 1941, ushtria duhej të përballej me problemin e kontrollit të territoreve të okupuara jugosllave që banoheshin në shumicë nga shqiptarët. Kur përfundoi konflikti, këto grupe vullnetare të parregullta të shqiptarëve të Shqipërisë u shpërbënë dhe njësitë e rregullta ushtarake në riorganizimin e tyren i punësuan në mbikëqyrjen e vendeve me interes strategjik dhe në veprimet sporadike gjithëpërfshirëse.                         Ushtria italiane me forcat e pakta ushtarake në dispozicion duhej të ruante kufijtë e perandorisë nga shkeljet dhe veprimtarinë luftarake të çetave komuniste e nacionaliste sllave të ndihmuar nga forcat aleate. Në një raport të datës 19 shtator 1942, Mercalli deklaronte:Kufiri malazez është delikat; kufiri serb është shumë delikat për shkak të pranisë së gjermanëve që e sundojnë. Kufiri bullgar shqetësues, bullgarët nuk morën pjesë në luftë por pushtuan shumë territore pa bërë luftë, ata kanë vendosur pushtetin e tyre e sillen me mendjemadhësi. Ishin bërë të rrezikshme e destabilizuese kërkesat bullgare për territore të banuar nga shqiptarët, të nxitur nga gjermanët.

Në luftën e shkurtër e të ashpër kundër Jugosllavisë italianët do aktivizonin formacionet ushtarake shqiptare të organizuar në çeta ku kryetar çetash do zgjidheshin njerëz që kishin autoritet në zonat përkatëse. Në kushtet e krijuara në teren mbas pushtimit të Jugosllavisë, ku shqiptarët të udhëhequr nga instinkti i tyre nacional gjykuan se ka ardhur çasti historik që të shkëputeshin nga sundimi i egër sllav dhe të bashkoheshin me Shqipërinë, ushtria italiane e shfrytëzoi dhe e përkrahu këtë frymë dhe ndikoi në krijimin e formacioneve ushtarake vullnetare shqiptare të, për të përballuar invazionet malazeze e serbe në drejtim të fshatrave me popullsi shqiptare.

Qëllimi i aktivizimit të formacioneve vullnetare në Kosovë ishte përballja nga sulmet e partizanëve jugosllavë, mbështetur nga elementët malazez e serb. Ky lloj organizimi ishte shumë themelor në funksion të mbrojtjes dhe parandalimit të infiltrimit të armikut në zona larg vijës së frontit. Këto batalione vullnetare kanë zhvilluar luftime sporadike, gjithsesi ata kanë qenë faktor stabiliteti, propagande e sigurie për popullsinë shqiptare.

Me qëllim që të komplementohet koncepti i gjykimit për këto batalione vullnetare theksojmë që pjesmarrja e popullit shqiptar në ndihmë të këtyre batalioneve ka qenë masive, sepse realisht shqiptarët po luftonin për familjet e trojet e tyre nga dhuna sllave. Kontribut të madh në organizimin e këtyre formacioneve ka dhënë, Zëvendës Kryeministri i qeverisë Iljaz Agushi. ( 15 prill 1882 – vrarë me antenat 29 tetor 1943 nga komunistët shqiptarë)

Për shqiptarët Gegë verior kjo luftë ishte e drejtë kundër një armiku që kishte pushtuar tokat e tyre shekullore. Këto formacione ushtarake në kundërshtim me luftën në Greqi, treguan aftësi të jashtëzakonshme ushtarake. Për shumicën e shqiptarëve ishte ma e ndjeshme realiteti nacional i shqiptarëve në ish Jugosllavi se realiteti i çamëve në Greqi ku këta të fundit ishin minorancë.

Në urdhrin e Gjeneral Divizionit, Komandanti A. D. Aponte të datës 20 korrik 1941,shkruan: ”Çetat e armatosura shqiptare që do të duan të krijohen me armatim, me rrogë dhe veshmbathje nën kujdesin e kësaj komande vartëse do të përdoren për veprime spastrimi të izoluar dhe të avancuara përpara trupave tona. Janë këto çeta të cilat do të angazhohen si, eksplorator dhe informator të aftë për luftë kundër goditjeve guerile, pasi janë njohës të mirë të terrenit por dhe njohës të mirë të sistemeve luftarake të çetave rebele malazeze. . . . Armatimi pushkë e musket jugosllave. Këto çeta.duhet t’i përgjigjen zëvendës prefektit të Pejës, Gjakovës e kryepleqve të fshatit.  Pushtimi i Jugosllavisë nga Italia, kërkonte urgjentisht menaxhimin e “Tokave të lirume”. Situata në kufijtë e këtyre tokave ishte e ndërlikuar, gjermanët kishin nën zotërimin Mitrovicën dhe minierat e rëndësishme të Trepçës, bashkëpunonin me qeverinë serbe filo- gjermane antishqiptare, Bullgarët provokues e të dhunshëm me banorët shqiptarë po e çonin situatën në një përplasje të armatosur me ta. Kalimi nga zonë ushtarake në zonë civile të “Tokave të lirume” u bë në 10 korrik 1941, administrimi ju besua qeverisë së Tiranës. Për ta përballuar këtë situatë qeverisë italiane iu desh të ndërthurte me kujdes gjatë vitit 1941, ekuilibrin e vështirë dhe kompleks ndërmjet bejlerëve të mëdhenj të tokave që përfaqësohej nga Shefqet bej Vërlaci dhe të tjerëve që i kundërshtonin ata, me në krye Mustafa Merlika Kruja. Më 3 dhjetor 1941, drejtimi i qeverisë ju dha senatorit Mustafa Kruja, i cili me nacionalizmin e tij, i ofronte opinionit publik shqiptar garancinë e duhur. Italianët e trajtonin Krujën si nacionalist i dhunshëm, fakti që ai emëroi ministër në “tokat e lirume” Nuredin Bej Vlora i cili ishte mbështetës i eliminimit fizik të serbëve në Kosovë i shqetësonte italianët.  Më 3 dhjetor 1941 betoheshin përpara Mëkëmbësit të Mbretit anëtarët e qeverisë së dytë; Mustafa Merlika Kruja, Kryeministër dhe ministër i Brendshëm, Jup Kazazi në PFSH, Hasan Dosti në të Drejtësisë, Shuk Gurakuqi në të Financës, Ilias Agushi tek Punët Publike, Dhimitër Berati tek Kultura Popullore, njëkohësisht dhe i Arsimit, Fuad Dibra tek ekonomia Kombëtare, Tahir Shtylla për tokat e çliruara (më pas zëvendësuar nga Vlora), Mark Gjon Markaj zëvendësministër i Brendshëm. Tefik Mborja, Maliq Bushati, Qemal Vrioni, Anton Beça e Qazim Koculi u emëruan ministra të shtetit, në një kohë kur Ernest Koliqi mori drejtimin e Institutit të Studimeve Albanologjike, në vend të Krujës. Më 4 dhjetor, për shkak të formimit të qeverisë se re, në prezencë të inspektorit të PNF Lugini, në godinën e drejtorisë qendrore, u bë zëvendësimi i kreut të PFSh. Vendin e Tefik Mborjes e zuri Jup Kazazi. Hilmi Leka dhe Vincenzo Rocco u emëruan në përbërje të Drejtorisë Kombëtare të PNFSH; Nikolla Kote dhe Muharrem Vllamasi u emëruan inspektorë të PNFSh; Shaban Basha u bë federal i Pejës, Xhevat Kryeziu në Dibër; avokati Pandi Frashëri në Gjirokastër. Zef Shiroka në 1942 u bë kryetar i Bashkisë Shkodër, i emëruar nga PFSH në vend të Mark Kakarriqit që u emërua këshilltar i lartë. Të gjithë këshilltarët e rinj të lartë; H. Leka, N. Kote, M. Vllamasi, Feridon Minarolli, P. Frashëri, Sh. Basha dhe Xh. Kryeziu u betuan më 21 dhjetor 1941. Kruja në fjalimin e tij në Teatrin Savoja theksonte dëshirën për liri e pavarësi të shqiptarëve dhe njëkohësisht iu përmbajt qëndrimit se, pa ndihmën e Italisë nuk realizohen këto dëshira.

Për qeverinë e Tiranës, preokopuese ishte situata në “Tokat e lirume”, ata këmbëngulnin këmbë pranë autoriteteve ushtarake italiane që popullsia shqiptare të armatoset për të përballuar agresionet e sllavëve. Më 1 tetor 1941 Italianët futën shërbimin e detyrueshëm ushtarak në trojet shqiptare të Jugosllavisë. Më 1 Shkurt 1942 italianët krijuan tre regjimentet e para me shqiptarë të Shqipërisë në një total prej 2,300 burrash, një regjiment i katërt i përbërë nga shqiptarë të ish Jugosllavisë u shtua në mars 1943.                Këto ishin regjimente këmbësorie, të bazuara në batalionet e vjetra të këmbësorisë të Ushtrisë Shqiptare dhe të destinuara për operacione anti-partizane dhe kontrollin e territorit. Stafi përbëhej nga oficerë e nënoficerë italianë e shqiptarë ndërsa trupat ishin kryesisht shqiptare, nga e gjithë Shqipëria Etnike. Secili regjiment përbëhej nga dy batalione këmbësorie, një kompani mitralozash dhe një kompani 47/32 e armëve anti-tank. Dy regjimente të Ushtrisë Mbretërore Shqiptare u bashkua me Divizionin e 38-të të Këmbësorisë “Puglie”, dhe Divizionin e 49-të të Këmbësorisë “Parma”.

Njësia e komandimit.

-Komanda e mbrojtjes shqiptare

-Varet në pjesën teknike (rekrutim, mobilizim, administrim) nga Ministria e Luftës

-Drejtohej nga një gjeneral shqiptar

-Në funksion të mobilizimit, rekrutimit, administrimit të personelit shqiptar

Komanda e Lartë e Forcave të Armatosura në Shqipëri

-Varet për pjesën teknike ( organizim, mobilizim, stërvitje angazhim në luftë) prej dikastereve ushtarake kompetente

-Komandohej nga një gjeneral italian ( grada gjeneral korparmate)

-Ka funksione komandimi

-Që të dyja këto organizma gjejnë bashkimin e tyre në Luogotencën e Përgjithshme

– Nuk pranohet ndërhyrje nga ana e qeverisë Shqiptare në fushën ushtarake

Në 5 mars 1940 në Berat, Musolini duke kaluar në revistë roje nderi të një batalioni shqiptar thotë: “Armiku juaj historik pas pak do përulet në gjunjë, sepse kjo është dëshira ime, dëshira e popullit italian e dëshira e popullit shqiptar. ”

Në vitin 1941, Greqia e Jugosllavia kapitullojnë, fashistët italianë shpallin bashkimin e “Tokave të lirume”( Toka të banuara nga shqiptarët në ish Jugosllavinë ) me vendin amë.

Italianët gjetën në Shqipëri një klasë politike e opinion shoqëror që kërkonte rivendikimet nacionaliste për një Shqipëri etnike. Krijimi i një Shqipërie etnike u mirëprit dhe u trajtua nga shumica shqiptare nacionaliste si një dhuratë e çmuar që ju bënë shqiptarëve nga Italia fashiste. Realiteti i ri politik mbas pushtimit ishte kuptuar nga klasa drejtuese shqiptare me entuziazëm sipas dëshirave të tyre, e cila kërkonte të përfitonte nga lëshimet dhe hapësirat manovruese që italianët i ofruan autonomisë e vendit. Ndërmjet oficerëve shqiptarë rryma irredentiste, po shfaqej, po stimulohej e zyrtarizohej duke u zgjeruar gjithmonë e më shumë, por janë në mëdyshje për të ditur se në çfarë mënyre do të angazhoheshin në rast lufte. Ata shpresojnë që sa ma parë të mbarojë lufta, të fitojnë fuqitë e Boshtit dhe të zgjidhet çështja irrendetiste shqiptare me Jugosllavinë e Greqinë.

Gjatë viteve 1941-1943 shqiptarët e ish Jugosllavisë gëzuan një status të veçantë organizimi politik e administrativ, që respektohej nga organet italiane. Me kërkesën dhe këmbënguljen e “kolaboracionistëve” shqiptarë qeveria italiane pranoi që në “Tokat e lirume” të ngriheshin shkolla në gjuhën shqipe e administrata të ndërtohej nga nëpunës që flisnin e shkruanin shqip. Dokumentacioni shkruhej në dy gjuhë italisht e shqip. Mungesat ekstreme për mësues në “Tokat e lirume” e detyruan qeverinë e Tiranës të dekretonte Ligjin nr. 4 dt. 19 janarit 1942, përmes së cilës rregulloheshin të gjitha marrdhënjet ligjore e financiare të këtij vendimi. Një vendim shumë i rëndësishëm për kombin shqiptar që krijoi kushtet që shqiptarët e ish Jugosllavisë të shkolloheshin në gjuhën shqipe, gjë e cila ishte e mohuar në Mbretërinë e Jugosllavisë, dhe kur komunistët jugosllavë morën pushtetin në ish Jugosllavinë nuk guxuan të ndalonin dëshirën e shqiptarëve për alfabetin shqip, gradualisht arsimi shqip te shqiptarët e Jugosllavisë u lartësua e u zhvillua deri në nivele universitare. Për këtë gjë duhen falënderuar “Kolaboracionistët”

Shumë shqiptarë nacionalistë me arsim e duhur përkatës dalin vullnetarë ose e pranojnë me dëshirë emërimet në këto “toka të lirume” për të dhënë kontributin e tyre në administrimin e këtyre territoreve të reja që iu bashkëngjitën Shqipërisë. Realisht dhe “Vullnetarizmi” i shqiptarëve duhet parë dhe në një kënd vështrim tjetër. Në kohën e Mbretërisë Zogiste, për të zhvilluar vendin, qeveritë e ndryshme i dhanë shumë përparësi arsimimit të shqiptarëve. Kjo krijoi një klasë intelektuale që ekonomia shqiptare nuk ishte në gjendje t’i punësonte. Papunësia krijoi pakënaqësi. Bashkimi i “Tokave të Lirume” me Shqipërinë krijoi kushte që për administrimin e këtyre viseve ju bë thirrje kësaj shtrese të popullsisë që të kontribuonin në zhvillimin e administratës e arsimit shqip. Ekonomikisht qeveria shqiptare këto vullnetarë i paguante mirë dhe kur nga këta kishte njerëz që kishin qenë në punë në Shqipëri e kishin dalë vullnetarë për të kontribuar në “Tokat e lirume” merrnin dy rroga njëkohësisht.

Klasa politike shqiptare kolaboracioniste e italianëve nuk qe në gjendje të ndalonte shfaqjen e armiqësisë që shqiptarët kishin ndaj pushtuesve italianë, këtu luante rol dhe ecuria negative e luftës për italianët në të dyja frontet, të cilët nuk kishin mundësi të angazhoheshin ushtarakisht në Shqipëri për të qetësuar situatën.

Në një relacion për situatën në Shqipëri që i drejton Duçes, gjenerali A. Pariani në 9 mars 1943 shkruhet:” . . . situata e brendshme është shumë e vështirë dhe mund të precipitojë në një “kaos” të përgjithshëm, mbizotëron pakënaqësia ndaj Italisë. . . koncepti i zhvilluar në të kaluarën që Italia e Shqipëria kanë qëllime të njëjta. . . po shkon me shpejtësi në një humbje tereni. . . po përhapet me shpejtësi opinioni, që kushdo që e fiton luftën, Shqipëria të jetë me fituesin. Mosbesimi dhe varfëria deri tani nuk kanë gjetur asnjë lloj frenimi, kjo dhe për vetë shembullin e keq të disa italianëve, të cilët në vend që të japin shembull drejtësie, ndershmërie e korrektësie, përzihen së bashku me shqiptarët në këto punë të pista hajdutërie e vjedhjesh”.

Humbjet ushtarake të italianëve në Tunizi dhe zbarkimi ushtarak në Siçeli i trupave aleate krijoi paqartësi e pasiguri te ushtria italianë në Shqipëri. Marshalli Bodoglio që kishte zëvendësuar Musolinin shpalli kapitullimin e Italisë. Rënia e fashizmit u shoqërua me dezertime të mëdha të ushtarakëve shqiptarë të ushtrisë italiane. Ushtria italiane nuk ishte në gjendje të ndalonte dezertimet masive të shqiptarëve.

I arrestuari Zef Cin Ashta, Kapiten në deklarimin e tij në vitin 1947, në Zyrën e Seksionit Sigurimit të Shtetit Shkodër deklaron: „Neve jemi aratis me gjithë batalion, për arsye se natën na erdhi një urdhër prej Komandës së Regjimentit (Italian), që të gjithë ushtarët të liroheshin nëpër shtëpijat e tyre me leje bujqësije dhe tu mbahej krejt materiali luftarak i gazermimit, oficerat të rijnë nëpër vende deri sa të vijnë Komanda e regjimentit për të marrë në dorëzim materialin. Mbasi na erdhi ky urdhën jemi grumbullue të gjithë oficerat e batalionit, dhe kemi quejt urdhërin tamam çarmatim, kështu që vendosëm për ti mos dorzue armët dhe të bashkoheshim me çetat partizane. Mbasi morrëm këtë vendim me nji herë mblodhëm ushtrinë, ju komunikuam urdhërin që kishim marrë dhe me gjithë batalionin të organizuem jemi arratis në drejtim të Malësisë së Leshës e pastaj kemi haritur në Mat. Kur mbritëm në mjesditë dikush na paditi dhe na ka gjuejt per ndonji çerek ore Artileria italiane, kështu që nga kjo ne u shpërndamë dhe na u këputën një sasi shokësh dhe nuk dihesh se ku shkuan. Unë bashkë me ushtarë jam nisë e kam shkue në drejtim të Korçës për të përcjellë shokët që ishin prej asaj ane të shkonin në shtëpijat e veta. Kur kemi shkue në Martanesh, kemi takue Baba Fajen me disa partizan. Baba Faja na vuni në dijeni dhe na këndoj një komunikatë mbi Konferencën e Pezës dhe na ftoj që të bashkoheshim me çetin e tij partizane. . . . “

Pas kapitullimit të Italisë fashiste, shumë ushtarakë shqiptar pjesë e kësaj ushtrie së bashku me ushtarët dhe armatimin dezertojnë dhe pjesa më e madhe u bashkohet partizanëve. Kapitullimi i Italisë e gjeti të pa përgaditur ushtrinë italiane në Shqipëri. Dezërtimet në masë tregonin dështimin e politikës së integrimit të Forcave Ushtarake Shqiptare në Forcat Ushtarake Italiane. Duke shfrytëzuar kaosin në trupat italiane, komandat e formacioneve partizane e nacionaliste ju drejtuan gazermave për të marë armatimin dhe çdo gjë tjetër që kishin këto depo. Kjo situatë kaotike u shoqërua dhe me grabitje e vrasje të italianëve nga popullsia vëndëse. Relacionet italiane pasqyrojnë saktë situatën e paqartë dhe të vështirë të ushtrisë italiane, ku dezertimet e shqiptarëve pasqyrohen dhe me tone racista ndaj tyre por dhe frika e tyre me ardhjen e reparteve ushtarake gjermane.

Rrethanat gjeopolitike në Evropë mbas kapitullimit të Italisë nuk jepnin shpresë për mbrojtjen e kufirit etnik të shqiptarëve. Në Kosovë dy regjimente me shqiptarë u munduan të armatoseshin sa ma mirë nga ushtria italiane për të përballuar invazionin serb. Në përfundim të luftës, Italia heq dorë nga çdo pretekst ndaj Shqipërisë, për të sanksionuar dhe nga ana juridike shpërbërjen e këtyre lidhjeve, si dhe për të shërbyer nevojat e ushtarakëve shqiptarë që kishin shërbyer në radhët e ushtrisë italiane. Më 2 gusht 1946 del dekreti i Kryetarit Previzor të Shtetit me nr. 489 që kishte të bënte me “sistemimin e personelit ushtarak shqiptar që kishte qenë në Forcat Ushtarake Italiane”, Ky dekret abrogon ligjin e bashkimit të dy forcave ushtarake dhe njohjen e të drejtave të ushtarakëve shqiptarë që kishin shërbyer në ushtrinë Italiane. Ky dekret funksionoi vetëm për ushtarakët shqiptarë që banonin në itali, rreth 50 oficerë e 20 nënoficerë dolën në lirim e morën pension suplementar. Në Shqipëri, me marrjen e pushtetit nga komunistët, ky dekret nuk pati mundësi zbatimi. Më vonë, një pjesë e tyre që kishin shtetësinë italiane, u rikthyen në ushtri, një pjesë që nuk donin, u larguan për në Amerikë e Gjermani të ndihmuar nga amerikanët. Shqiptarët e mbetur në Itali krijuan familje e jetuan jetën e tyre në Itali.

Pushtimi Gjerman

Wermahti gjerman urdhëroi trupat e saj të korpusit të XXI dhe XXII, pranë kufirit të Kosovës e Shqipërisë të merrnin në kontroll trupat italiane me gjithë armatimet dhe të kontrollonin qytetet dhe portet e rëndësishme të shqiptarëve. Trupat ushtarake shqiptare u shpërndanë. Në 16 tetor 1943 krijohet Këshilli i Lartë i Regjencës me në kryet Mehdi Frashërin. I cili emëroi kryeministër Rexhep Mitrovicën. Në përgjithësi njerëzit që përbënin Regjencën dhe qeverinë mbaheshin si filogjerman. Qeveria e re shqiptare pro gjermane u bëri thirrje ushtarakëve që të rikthehen në detyrat e braktisura duke iu komunikuar se populli shqiptar është në rrezik, në analizën e gjeopolitikën e kohës ata ishin të bindur që “Boshti” e kishte humbur luftën ata shpresonin që Anglo-Amerikanët të zbarkonin në Shqipëri. Preng Previzi emërohet Komandanti i Përgjithshëm i forcave të armatosura. Një pjesë e ushtarakëve shqiptarë u rreshtua si pjesë e njësive të Ëehrmachtit Gjerman

Oficerëve shqiptarë në ndodhur përpara faktit të kapitullimit të Italisë nuk u mbeti rrugë tjetër por t’i drejtoheshin malit te çetat partizane e të godisnin trupat italiane. Një pjesë e vogël ndihmoi gjermanët në kapjen e garnizoneve italiane, shumica e oficerëve shqiptarë u bashkuan me partizanët dhe ndihmuan këta të fundit që të kapnin, ç’të mundnin, nga armatimi italian, një pjesë tjetër e vogël iu bashkëngjit formacioneve nacionaliste e një pjesë e pa përfillshme kaluan në jetën civile.

Gjermanët arritën të krijonin njësi ushtarake me shqiptarë të cilët luftuan në radhët e Ëermatit. Ëermati gjerman i ndodhur nën trysnin e madhe në frontin e luftës në Lindje dhe në Perëndim u mundua që territoret që banoheshin nga shqiptarët të kontrolloheshin me sa ma pak ushtarë gjermanë. Ata propaganduan e përkrahën elementët nacionalistë që kërkonin të ruanin kufijtë etnikë që u vendosën ma herët. Falë bashkëpunimit me shqiptarët, ata formuan Regjimentin “Kosova” me rreth 1000 ushtarë, dhe ma vonë gjermanët tentuan për të formuar e përgatitur ushtarakisht elementët shqiptarë si pjesë e Divizionit 21, i armatosur Malor “Skanderbeg” i cili, sipas planit të Wermahtit do kishte 20,000 trupa. Në maj të 1944 gjermanët, falë dhe ndihmës së shqiptarëve nacionalistë, kishin mobilizuar rreth 11,000 trupa. Shumica e shqiptarëve të mobilizuar, falë standardit të dyfishtë që luanin krerët politikë shqiptarë, i braktisën njësitë gjermane.

Komandanti i divizionit SS August Shmithuber në ditarin e tij shkruan se në tetor nga divizioni kishin mbetur 3400 ushtarë. Ai në relacionin e tij shkruan pa konsideratë për shqiptarët: “. . . Shqiptarët nuk kishin pasur kurrë trupa të rregullta të vërteta në kuptimin gjerman. . . . . Nuk kishte qëndrueshmëri të brendshme. . . . . Shqiptarët jetojnë të lirë dhe të pavarur ashtu si i krijoi natyra, dhe ata bëjnë atë që duan. . . . . Ata nuk duan të luftojnë në formacione ushtarake, por në bandat e tyre, dhe nuk ka ndonjë disiplinë të rregulluar në këto banda të tyre. Edhe trupat e ashtuquajtura të rregullta shqiptare e bëjnë këtë, megjithëse ka mbetur vetëm një batalion prej tyre. . . . Në kushte të tilla, është absolutisht thelbësore që trupat e oficerëve të jenë mjaft të mëdha. Për 20 shqiptarë, ju duhen dy oficerë gjermanë – një për t’i udhëhequr ata dhe tjetri për të mbajtur rojet pas tyre. . . Të gjitha këto tipare duhet ta kishin bërë më të rëndësishme ngritjen e trupave të oficerëve, së pari dhe pastaj mbushjen e radhëve me rekrutë shqiptarë”.

Në një situatë gjeopolitike ku shqiptarët e ish Jugosllavisë ndjeheshin të rrezikuar nga sllavët, u mobilizuan shumë njerëz nën armë, oficerët shqiptarë i stërvitnin, që të ishin të përgatitur për të luftuar me forcat armiqësore sllave e komuniste e jo për interesat e Wermahtit. Ata i këshillonin shqiptarët që të mos bënin betimin si ushtarakë të Wermahtit, në të kundërtën do përgjigjeshin para ligjeve gjermane. Disa oficerë shqiptarë u dënuan nga gjermanët, pikërisht sepse ndikuan te mobilizuesit që të mos pranonin të betoheshin.

Zef Cin Ashta, i datlindjes 1913 kapiten në deklarimin e tij në vitin 1947 në Zyrën e Seksionit Sigurimit të Shtetit Shkodër deklaron: Unë kur erdha në Shkodër ndenja për nji kohë pranë familjes seme dhe nuk shkova në çetën partizane, për arsye se në atë kohë erdhën gjermanët dhe u formua qeveria kuislinge në Tiranë, e cila shpalli se të gjithë oficerat që kanë qenë në shërbim të kthehen përsëri në detyrë për tu futun në kuadrin e ushtrisë at‘hershme duke thanë se Shqipnija ndodhet në rrezik kështu që qëndrova në Shkodër dhe me një herë u mora në shërbim. Ku kam shërbyer prej muajit Shtator 1943 deri në 15 Qershor të vjetit 1944, në Kosovë (Prishtinë) komandant kompanie. Gjatë kohës që kam shërbyer në Kosovë kam qenë instruktor në nji kompani rrezervistash, se pse natë kohë u mobilizuan mjaft rrezerva në Kosovë të cilët stërviteshin dhe pregaditeshin nga ana ushtarake, për ti hedhur në luftë kundra partizanëve Jugosllav. Si në ushtri dhe në popullin e Kosovës natë kohë propogandohej për të ngjallë urrejtje kundër partizanëve Jugosllav nën parullën që mobilizohemi të gjithë ç‘ka jemi shqiptar, ku ta mbajmë Kosovën që të mos shkelet prej Jugosllavëve. Unë (Zefi) kam propaganduar në ushtrinë dhe rezervat e thirrun nën armë në Kosovë kundra partizanëve Jugosllavë. Nga Kosova kam ikur, pse nga mesi i muajit Qershor të vjetit 1944 gjermanët arrestuen Komandantin e Batalionit Major Sulejman Manaj prej Tepelene, për arsyen se ay ju mbajti nji konferencë ushtarëve e u tha që keni mëndjen asnjë të mos shkruhet S. S. pse ju marin gjermanët ju fusin në kuadrin e ushtrisë së vet dhe kushedi se ku ju çojnë, mirë po kjo fjalë ju ra në vesh gjermanëve dhe e arrestuan komandantin e batalionit.

Në tetor 1944 Lidhja e II-të e Prizrenit bëri thirre për mbrojtjen e territorit e popullsisë shqiptare nga mësymja e pritshme e brigadave sllave komuniste. Shumë shqiptarë të stërvitur nga italianët e gjermanët, të cilët kishin dezertuar, u rreshtuan në formacionet vullnetare shqiptare në luftë me formacionet ushtarake partizane komuniste jugosllave, bënë beteja të ashpra dhe shumë herë të suksesshme me një ushtri shumë herë më e madhe se e tyre në numër e armatim.

Epilogu

Lufta e Dytë Botërore rizgjoi te shqiptarët mundësinë e rregullimit të padrejtësive etnike. Elita politike e shfrytëzuan mundësinë (nën mbrojtjen e italianëve e gjermanëve) të zgjidhnin kontradiktat e vjetra me fqinjët e tyre.

Pasi Jugosllavia kapitulloi në luftën e prillit 1941, u bë edhe copëtimi i saj. Për të arritur marrëveshjen për ndarjen përfundimtare të Jugosllavisë, më 21 dhe 22 prill 1941, u zhvillua Konferenca e Vjenës me pjesëmarrjen e përfaqësuesve të autoriteteve shtetërore gjermane dhe italiane, përkatësisht Joachimvon Ribentrop dhe Kontit Çiano.
Sipas vendimit të Konferencës së Vjenës, territori i banuar me shumicë nga shqiptarët u nda në tri pjesë: Serbia e okupuar nga gjermanët në territorin e saj pati dhe krahina të pastra shqiptarësh si Mitrovica, miniera e Trepçës etj, pjesa më e madhe e territoreve të banuar nga shqiptarët u fut nën pushtetin e Italisë, shumë krahina shqiptarësh ranë nën pushtetin e Bullgarisë. Mënyra e ndarjes kishte arsyet etnike por edhe interesat ekonomike. Italia i ligjëroi këto territore të ish Jugosllavisë me dekretligjin mbretëror dhe me dekret të Mëkëmbësit të Mbretit nr. 264, datë 12 gusht 1941.

Ndryshe nga Musolini, në planet e të cilit territoret e Ballkanit konsideroheshin si pjesë kryesore për zgjerimin e Perandorisë Italiane (ushtria italiane pushtoi Shqipërinë, Greqinë dhe Jugosllavinë), Hitleri nuk e kishte këtë rajon në listën e tij të përparësive, të paktën jo aq sa të angazhonte fuqimisht atje ushtrinë gjermane. Duke pasur parasysh planet e mëdha naziste për zgjerim territorial në Lindje dhe pushtimin e territoreve më të mëdha, një operacion ushtarak në Juglindje të Evropës do të thoshte shpenzime të panevojshme në njerëz dhe burime. Trysnia diplomatike ndaj vendeve tashmë të frikësuara prej forcës së Wermahtit gjerman do të ishte e mjaftueshme për të siguruar epërsinë dhe hegjemoninë gjermane, si dhe bashkëpunimin e tyre.

Fillimisht dukej se ngjarjet po ecnin në këtë drejtim: kontrolli gjerman u vendos mbi burimet hungareze dhe rumune nëpërmjet trysnisë diplomatike, ndërsa Bullgaria dhe Jugosllavia hynë në “Paktin Tripalësh” në fillim të vitit 1941. Presioni Gjerman, rihapja e hesapeve të vjetra nacionaliste, frika prej luftës, frika nga komunizmi i çoi vendet e Ballkanit të ndryshonin pozicionin e tyre nga ai asnjanës në pronazist. Shqipëria dhe Greqia iu la Italisë, italianët aritën diçka në Greqi me ndihmën gjermane. Operacionet ushtarake të Hitlerit në Ballkan qenë të pashmangshme, pasi Musolini dështoi në përpjekjen për të nënshtruar Greqinë dhe Britania vendosi të çonte atje trupat e saj. Kur forcat e armatosura organizuan një grusht shteti të suksesshëm për rrëzimin e qeverisë në Beograd, e cila pak ditë më parë kishte nënshkruar hyrjen e Jugosllavisë në Paktin Tripalësh, Hitleri urdhëroi Wermahtin të pushtonte Jugosllavinë, gjithashtu dhe Greqinë.

Njëkohësisht, madje edhe pak përpara këtij grushti shteti, një pjesë e popullsisë ishte shprehur e pakënaqur ndaj përgatitjeve të Jugosllavisë për të hyrë në Paktin Tripalësh dhe kur kjo u bë realitet, nisën demonstratat publike. Këto ngjarje patën një rëndësi simbolike, por edhe morale, sepse ato qenë shembulli i parë i kundërshtimit publik ndaj vendimit të qeverisë për t’u bashkuar me Paktin Tripalësh. Përveç rëndësisë morale dhe simbolike të shprehjes së opinionit publik, këto ngjarje të pazakonta patën edhe pasoja ushtarake: sipas disa historianëve, vendimi i Hitlerit për të sulmuar Europën Juglindore ishte një kundërveprim nervoz ndaj këtyre akteve. Në një farë mase, ky kundërveprim ndryshoi drejtimin e Luftës së Dytë Botërore, sepse sulmi nazist ndaj Bashkimit Sovjetik u shty për më vonë. Në këtë rast, mund të ngremë një pyetje hipotetike: Ç’rrjedhë do të kishte marrë lufta, nëse trupat gjermane do të kishin hyrë në Moskë në shtator dhe jo në nëntor të vitit 1941?

Disfatat e mëdha ushtarake të Gjermanëve në Lindje e Perëndim krijuan mundësinë që pushtetin në Jugosllavi dhe Shqipëri ta merrnin komunistët, kur nazistët të tërhiqeshin. Fuqitë e Mëdha jashtë Evropës Juglindore po punonin për qëllimet e tyre, ata kishin plane të tjera, që nuk merrnin parasysh vetëvendosjen e shteteve ose popujve të Ballkanit.

Më 4 shkurt 1945, teksa luftës po i vinte fundi, tre liderët e forcave aleate u mblodhën në një resort në Jalta, një qytet në Krime, për të planifikuar ndarjen e zonave të interesit.

Rezultati kryesor i Konferencës së Jaltës ishte ndarja e Gjermanisë në zona të administruara nga forcat britanike, franceze, sovjetike dhe amerikane. Ndërkohë, Stalini, forcat e të cilit kishin pushtuar shumicën e Europës lindore, në fund të luftës hoqi dorë nga premtimi i tij për zgjedhje të lira dhe themeloi parti komuniste përgjatë gjithë Europës Lindore. Një pjesë e territorit të Polonisë iu dha B. R. S. S. U vendos për pakicat kombëtare në vendet Evropjanë, të cilat sollën si pasojë zhvendojen e miliona njerzëve nga shtëpitë e tyre. Në Konferencën e Jaltës, u diskutua për Ballkanin, ku Greqia iu la Përendimorëve dhe Jugosllavia sistemit komunist. Për Shqipërinë nuk ka vendime në Jaltë. Në Jugosllavi dhe në Shqipëri komunistët morën menjëherë pushtetin. Greqia u përball me luftën civile ku komunistët humbën. Bullgaria dhe Rumania u pushtuan nga trupat sovjetike, të cilat sollën në pushtet regjime komuniste.

Pas tërheqjes së ushtrisë gjermane nga trojet shqiptare të Jugosllavisë, depërtuan njësitet partizane serbe, malazeze dhe maqedone, të cilat ushtruan dhunë ndaj popullsisë shqiptare. Shqiptarët reaguan fuqishëm e dhunës ju përgjigjën me dhunë. Më 8 shkurt 1945, komunistët jugosllavë vendosën “administrimin ushtarak” të trojeve shqiptare. Komunistët e Shqipërisë i ndihmuan komunistët jugosllav duke ua dorëzuar organeve te dhunës jugosllave shqiptarët e arratisur nga trojet e tyre e që menduan të strehoheshin në Shqipëri. Gjithashtu ata lejuan që nga territori i Shqipërisë jugosllavët të kryenin operacione spastrimi të shqiptarëve. Si rrjedhojë e administrimit ushtarak dhe terrorit e gjenocidit serbo-malazez e maqedon, ndër shqiptarët e Jugosllavisë mendohet se janë ekzekutuar mese 40,000 njerëz. Gjithashtu pati një largim masiv të shqiptarëve nga trojet e tyre dhe zëvendësimi i tyre me sllavë. Jugosllavët u munduan të ndryshonin demografinë etnike në trojet e shqiptarëve në Jugosllavi.

Vendosja e pushtetit komunist në Shqipëri u shoqërua me dhunë, vrasje, pushkatime, burgosje, internim, konfiskimi të pasurisë si të atyre që u quajtën kolaboracionistë dhe të tjerëve që vepruan në bindje të ideve të tyre nacionaliste.

Buletini zyrtar i emërimeve, ngritjeve në detyrë dhe destinacioneve të oficerëve

Zef Sereqi: Gjeneral i ushtrisë shqiptare. Vendoset në pozicionin e gjeneralit të divizionit në shërbimin efektiv të përhershëm të ushtrisë italiane, në përputhje me aktin 1 paragrafi 10 të dekretit të 22 shkurt 1940 dhe merr vjetërsinë në 19 korrik 1939 në përputhje me artin 1 paragrafi 2 të dekretit të lartpërmendur të 22 Shkurt 1940 e destinuar për ministrinë e luftës për detyra speciale. Regjistruar në Gjykatën e Auditorëve 65 1940 regjistri 15 fletë

Aqif Ismail Përmeti: Koloneli i këmbësorisë së ushtrisë shqiptare. Vendoset në pozicionin e gjeneral brigade në shërbimin efektiv të përhershëm të ushtrisë italiane, në përputhje me nenin 1 paragrafi 1 të dekretit Mbretëror 22 Shkurt 1940 nr 144 dhe merr vjetërsinë 19 korrik 1939 në përputhje me nenin 1 paragrafi 20 të dekretit Mbretëror të lartpërmendur 22 Shkurt 1940 nr 144. I caktuar në komandën e mbrojtjes territoriale të Shqipërisë Tiranë. Regjistruar në Gjykatën e Auditorëve nr. 226 1940

Zyrtarë të Lartë dhe të Ulët

Oficerët e kombësisë shqiptare e gradave të larta dhe të ulët, të cilët janë pjesë e shërbim të përhershëm efektiv të ushtrisë Italiane, duke filluar nga 18 dhjetori 1939 në pozicione aktualisht të përputhura dhe me vjetërsinë e gradës të secilit, në përputhje me ligjin me nr. 1115 datë 13 Korrik 1939 “Mbi bashkimin e forcave të armatosura shqiptare me forcat e armatosura italiane” dhe të nenit 2 të dekretit datë 22 Shkurt 1940 me nr. 144 “Rregullat zbatuese të ligjit të sipërpërmendur”

Efektivë të Karabinierisë Mbretërore viti 1940

Nën Kolonel

Koha e gradimit të mëparshëm

Theodhori Stamati      Me vjetërsi 28 nëntor 1935

Gjush Deda                Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Tahsim Bishqeni         Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Shyqëri Borshi   Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Major

Viktor Shantoja          Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Jahja Çaçi       Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Syrja Sami      Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Ded Jakova   Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Kamber Qafmolla       Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Skënder Çami             Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Mahmut Golemi        Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Kapiten i Parë

Me vjetërsi 18 Mars 1929

Neki  Daci

Xhafer Shkëmbi

Enjëll Vasa

Mark Shllaku

Kol Zadrima

Daut Çarçani

Hidajet Kulla

Suhbi Topulli

Rexhep Çela

Riza Kishta

Arif Konica

Qazim Shëmilli

Gjon Rakacolli

Kapiten

Me vjetërsi 28 nëntor 1933

Riza Ismaili

Kol Radovani

Xhemal Barimi

Mark Gjeka

Esat Pagrija

Enver Kallajxhi

Shaqir Alushi

Ibrahim Mehmeti

Nazmi Lumani

Bahri Skënderi

Xhevdet Ballanca

Fahredin Frashëri

Myfit Myslimi

Hamdi Isufi

EdipPustina

Abdulla Saraçi            Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Pjetër Ndoci               Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Mehmet Duma           Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Arqile Ndrenika         Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Shahin Feta                Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Kamber Proda            Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Xhafer Bali                 Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Qemal Balili                Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Hysni Halo                 Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Beqir Deljallisi            Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Dalip Kurti                 Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Efektivë të këmbësorisë viti 1940

Hamit Leka                Me vjetërsi 28 nëntor 1932

Shefki Bishqemi         Me vjetërsi 28 nëntor 1932

Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Hilmi Leka

Andrea Botka

Njazi Kolheku

Rapo Bineri

Vangjo Angjeli

Dhimosten Kondura

Stavro Jaho

Nafis Osmani

Dhori Shomo

Pjetër Gurakuqi

Bajram Osmani

Ndue Pali

Riza Çoku

Beqir Zagoriçani

Riza Çaçi

Qemal Shkoza            Me vjetërsi 28 Nëntor 1934

Shefik Llano               Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Hasan Shkurti

Qazim Hajdari

Filip Toma

Veli Qamili

Kol Vjerdha

Ludovik Saraçi

Hysni Dino

Janaq Andrea

Gjon Destanisha

Shahin Haxhi

Tahir Xhemali

Shefki Leka

Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Vangjel Jani

Ymer Shaqiri

Mahmut Banushi

Zydi Mehmeti

Osman Mustafa

Hivzi Jegeni

Rexhep Beqiri

Syrja,H. Golja

Nëntoger efektiv të armës së karabinerisë 29. 02. 1940

 Kasem Palushi                        Me vjetërsi 28 Nëntor 1932

Hilmi Beluli                            Me vjetërsi 28 Nëntor 1932

Sabri Bajrami                          Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Murat Allamani                      Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Myftar Jegeni                                     Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Gafur Alush Luma                 Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Gaspër Kolleli                        Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Efektivë të armës së kombësorisë viti 1940

Kolonel

Prenk Previzi                          Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Fiqiri Dine                              Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Nën kolonel

Qerim Nasufi                          Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Sami Koka                              Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Ibrahim Mandija                     Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Shaban Bego Ademi             Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Qazim Komani                       Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Hamit Tirana                          Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Major

Lazër Mirashi                         Me vjetërsi 28 Nëntor 1930

Faik Quku                              Me vjetërsi 28 Nëntor 1931

Ndoc Gjinaj                            Me vjetërsi 28 Nëntor 1932

Hamza Kuçi                           Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Gjon Marka Derani                Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Luigj Mikeli                            Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Sali Mahmut Alibali               Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Sitki Shkupi                            Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Halil Ymer Plava                    Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Halil Rexhep Gjilani               Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Gaspër Pali                             Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Lev Sukaçev                           Me vjetërsi 28 Nëntor 1935 ( Rus i Bardhë)

Ndrek Pepa                            Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Adem Buletini                       Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Spiro Nikoll Ballo                  Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Fuad Osman Xhaferaj            Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Spiro Goxhobashi                   Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Abdulla Kollasi                      Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Efektiv të kombësorisë viti 1940

Kapiten i Parë

Me vjetërsi 18 Mars 1929

Hamit Ademi

Ndrex Preng Marku

Halo Asim Ymeraj

Sulejman Vuçiterna

Abaz Hamza Lala

Mëhill Kol Gushta

Asllan nezir Kraja

Selami Çela

Asim Kopliku

Azis Selman Blloshmi

Sali Sulo

Karafil Osmani

Haki Xhafer Kaziaj

Adem Tahiri

Teofik Agaij

Nikolla Stefan Allamidhi

Ndoc Lazri Mirdita

Halit Muharrem Kazazi

Luigj Nikoll Berisha

Jusuf Zejnel Kokomiri

Qazim Shemi Zyma

Asllan Beqiri

Halil Brahim Mertiraj

Ymer Mustafa Fejzulla

Neshet Kolonja

Boris Belevsky Rus i Bardhë

Kapiten

Hasan Mehmet Mançe                       Me vjetërsi 28 Nëntor 1932

Bajram Ali Pustina                             Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Rahmi Rusi                                         Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Asllan Mustafa Kaziu                        Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Kurt Hamet Cara                                Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Feridun Minarolli                               Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Maz-Har Kryeziu                               Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Dod Nikoll Ujka                                Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Riza Hasan

Nazmi Ahmet Mulla

Jakup Halil Kurti

Myfit Hysejn Bega

Zejnel Islam Jaupi

Sali Islam Driçi

Reuf Hajredin Fratari

Abdi Hysa

Hamit Abas Skënderi

Baram Selman

Fiqiri Sulo

Junus Mehmeti

Ibrahim Halil Ishmi

Zejnel Sino

Demir Muço Doracaj

Xhevdet Bajram

Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Vangjel Rafail Llogori

Çaush Ali Balo

Hysen Sakip Jegeni

Ndoc Kurti

Latif Izet

Shaban Strazimiri

Ahmet Cani

Faslli Troshani

Ismail Miftar Keta

Islam Ahmet Daçi

Muharem Hysen Gjyzi

Gjon Biba

Nazif Hoxha

Preng Gjergji

Ajdin Zenel Bajraktari

Toger

Me vjetërsi 28 Nëntor 1931

Shaban Abdyl Çela

Nik Smajl Gjonaj

Iljaz Hysejn

Qazim Dervish

Ibrahim Rahman Kurti

Nikoll Mëlyshi

Azis Arif

Hysni Sulejman Voci

Me vjetërsi 28 Nëntor 1932

Kadri Deli Bajraktari

Rexhep Fetah

Rexhep Alush

Xhemal Rustem

Driçi Arif

Liman Suçi

Isuf Dema

Hysen Xhafer Kurti

Hasan Mehmet Stafa

Beqir Sali Deda

Xhelal Kurti

Jakup Hasani

Abdulla Hoxha

Jusuf Lushi

Mahmut Hasan Ujka

Beqir Ali Hoxha

Isa Kokalari

Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Ihsan Hydi

Atif Golja

Dilavedr Dinja

Haxhi Daci

Seid Basha

Rifat Sadik

Sezai Borshi

Mas-Har Pustina

Jusuf Gjylbegaj

Zini Galip Begolli

Xhemal Aziz

Ferid Allaj

Hysejn Jakup Salaj

Preng Marku

Sulejman Malaj

Myrteza Ram Kadiu

Riza Nel Nelai

Halil Gjek Gakani

Beqir Buzhiqi

Jakup Ismail

Shaqir Krosi Mata

Ibrahim Haxhi Kolaci

Hysejn Liman Hysa

Selim Ibrahim Kaziu

Tahsin Nezir Elezi

Et-Hem Bajrami

Et-Hem Bajram

Nuredin Pustina

Mas-Har Abdulla

Femi Shehat Shehu

Jakup Hajrudha

Ymer Bajram Kapsyzi

Teofik Leka

Selim Dyle

Muharrem Liku

Qazim Buzhiqi

Xhemal Sheme

Ram Qerimi

Rahman Veli Marqeshi

Tahir Selim Gjoci

Jusuf Bajram Dervishi

Mehmet Ymer

Haki Haxhi

Bajram Ahmet

Hasip Xhelal

Ismail Hasim

Mefail Bexhet

Seper Dulejman Ruçi

Hasan Halil Kora

Taf Dema

Malo Rexhep Gjyriqi

Mehmet Ymer Ibreshimi

Vasil Naum Pejo

Ibrahim Halil Basha

Refat Tërshana

Me vjetërsi 28 Nëntor 1934

Rustem Kuçka

Qazim Beqir

Ndoc Paci

Mark Thani

Sabahedin Resuli

Mark Doçi

Qemal I. Kryeziu

Mahir Vokopola

Lec Berdica

Rifat Efovi

Abaz Halili

Pashko Rodiqui

Niazi Çarçani

Selahudin Korça

Ndue Preng Marku

Gajur Derralla

Marko Marko

ReshatStermasi

Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Palush Hashta

Stefan Bumçi

Xhavit Ibrahim Kryeziu

Xhelaldin Begolli

Memduk Mustafa

ShabanMustafa

Ndoc Plani                             Me vjetërsi 28 Nëntor 1936

Aqif Dibra                              Me vjetërsi 28 Nëntor 1936

Adnan Jakup Ypi                   Me vjetërsi 28 Nëntor 1936

Shan Geci                               Me vjetërsi 28 Nëntor 1936

Ihsan Sali Begolli                   Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Bajram Sulejman Çerma        Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Xhavid Begolli                       Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Sherif Osman Lita

Xhemal Sallaku

Stavro Niko Petriti

Kapllan Melek Libohova

Vangjel Dhimitër Dogga

Asllan Melek Libohova

Halil Mehmet Çakani

Ded Miri

Mikel Pjetër Prenushi

Ismail Hysen Shehu

Ram Zeqir Mulosmani

Vehap Murat Daci

Xheladin Fetah Drinziu

Zef Cin

Kol Marku

Arif Shehi

Hysni Qazim Vula

Enver Sali Spaihu

Efektiv te karabinierisë

Nëntoger

Selaman Osman                                  Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Me vjërsi 28 nëntor 1935

Ndoc Xhuxha

Selim Kërluku

Shefqet Fetah

Nikoll Ndue Përdeda

Zef Ndue Prenga

Zija Baftjar Fishta

Gjon Nikolli

Sulejman Zenel Fangu

Zef Martini

Zenel Sadik Murati

Bib Doda

Maliq Zajmi

Hasan Bexhet Datixhani

Ded Marku

Myfit Ypi

Sefer Hysen

Qazim Ndoka

Lik Abaz Dervishi

Selam Abaz

Ndue Prenga

Haki Murat

Hasan Hysejn

Llesh Nikolla

Abaz Ibrahimi

Kol Marka Prenga

Marka Doda

Veli Liman Doçaj

Riza Hamet Kuçi

Jakup Ibrahimi

Ali Zejnel

Asllan Rahman Kputa

Muslim Hysen Gjuzi

Iljaz Liman Markia

Esad Din Spahiu

Ramadan Rustemi

Subih Hajredini

Gjon Kot Martini

Destan Nuzi

Ferid Ymer Xhidro

Asllan Liman Disha

Rexhep Qamil Beshiraj

Hasan Bajraktari

Shaban Jusuf Leka

Maz-Har Çela

Ismail Kalaveri

Selami Ajazi

Haxhi Losha

Mexhit Xhemal

Kadri Nazif

Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Enver Ramadan Kosova

Ismail Ramadan Seferi

Et-Hem Tahiri

Qemal Dule Hodaj

Shahin Fuad Puçe

Nefail Jusuf Skikuli

Pjetër Palok Kila

Sherif Riza Lleshi

Muharem Hysen LLoria

Burhan Hysen Kodra

Xhemal Emin Laçi

Tahir Allaman Markja

Ruzhdi Shehat Shehu

Mit-Hat Fetah Dulla

Haki Ruzhdi Mullahi

Pavlo Mitro Spiqoti

Ahmet Ismail Suta

Qazim Halim Emra

Xhevdet Xhemail Hyska

Jashar Veli Hysa

Naum Dhimitri Gushe

Et-Hem Haxhi Alushi

Riza Shazuman Smaqi

Sabedin Mera

Nikoll Doda

Riza Ali Ajazi

Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Xhevdet Emin Skënderaj

Vehap Izet Haxhiymeri

Mark Ndue Arapi

Dod Bardhok Bajraktari

Sabri Vait Fiku

Nuri Ibrahim Nuriu

Viti 1940 Në shërbimin permanent Efektiv i Artilerisë

Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Bajram Rahman Hoxha

Petro Jorga Thaka

Skënder Muharem Starova

Adil Haxhi Zotaji

Tahir Dalip Mata

Nijazi Galip Begolli

Abdurahman HajredinTelqiu

Gani Alija

Shyqeri Ahmeti

Jakup Moll Gjini

Shetan Hasan Seferi

Xhemal Elmaz Aliaj

Arma e Artilerisë

Major

Ahmet Rroji                           Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Kapiten i Parë

Gani Dida                              Me vjetërsi 28 Nëntor 1929

Abedin Halil Çiftja                Me vjetërsi 28 Nëntor 1929

Mihal Krasenski                     Me vjetërsi 28 Nëntor 1929 (Rus I Bardhë)

Kapiten

Vehip Shehu                          Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Toger

Filip Geci                               Me vjetërsi 28 Nëntor 1932

Zenel Kazazi                          Me vjetërsi 28 Nëntor 1932

Shahin Blloshmi                     Me vjetërsi 28 Nëntor 1932

Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Fehim Çarçani

Nazim Idriz Baraku Hashim Matlia

Spiro Karafili

Neshet Hasho

Lazar Bojaxhi

Niazi Bimi

Neshat Vasjari

Isa Mebelli

Ali Feti Peçi

Bilbil Hysni Hajni

Viti 1940 Në Shërbimin permanent efektiv këmbësorise e artilerisë

Jonuz Gjylbagaj                     Me vjetërsi 28 Nëntor 1934

Irfan Rifat Peshtani               Me vjetërsi 28 Nëntor 1934

Shaqir Muça                           Me vjetërsi 28 Nëntor 1934

Perikli Haxhistasa                  Me vjetërsi 28 Nëntor 1934

Shefik Kalaja                         Me vjetërsi 28 Nëntor 1934

Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Qani Hysen Velçani

Dino Shani

Osman Kalaja

Çaush Muharremi

Ruzhdi Begolli

Myrteza Gina

Anton Sulkuqi

Syri Strazimiri

Izet Mehdi

Shahin Osman Imeraj

Kolë Hil Pali

Xhelal Ibrahim Çupi              Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Myzafer Veli Dragoti

Abdyrrahman Sul Guri

Thoma Panda

Hivzi Hamadan Xhilaga

Qazim Herri

Riza Novaku

Nexhmedin Vokopola

Bahri Zydi Zajmi

Mark Malaj

Rustem Xhemal Arifi Gjelosh Luli

Hiqmet Çano

Mehmet Bineri

Ramiz Lama

Isuf Bruçi

Mark Dredhaj

Hysen Arifnikaj

Rifat Manjani

Atif Rusi

Sejfudin Dobi

Zejnel Sinanaj

Latif Çaushi

Nën Toger

Qazim Ali Osmani                 Me vjetërsi 28 Nëntor 1932

Banush Duka                         Me vjetërsi 28 Nëntor 1932

Lami Tomini                           Me vjetërsi 28 Nëntor 1932

Kadri Dorguti                                    Me vjetërsi 28 Nëntor 1932

Viti 1940 Në Shërbimin permanent efektiv të artilerisë e xhenios

Nën Toger

Me vjetërsi Shtator 1933

Xhafer Mahmuti

Isa Jirishti

Sejfydin Kaleci

Feti Akif Permeti

Sabah Dilaveri

Hajri Ibrahim Jegeni

Enver Vrioni

Dhimitër Basho

Qazim Zylja

Tajar Ihsani

Lahedin Feti Peçi

Ferik Hysni Hado

Sadulla Dobi

Xhemil Galip Kosova

Bektash Peshtani

Izet Tirana

Qashif Shyqri Myftiu

Zenel Thereperi

Ndre Lleshaj

Muharrem Kashah

Gani Izet Ohri

Hysen Shehu

Riza Basha

AhmetMullaj

Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Luka Stame

Tahir Selman Mena

Azmi Metohu

Mustafa Deliallisi

Mehmet Jakup Çaushi

Qazim Myrteza Guni

Sejfulla Merlika

Azis Meçe

Pal Prendi

Aqif Haveraj

Selman Haxhi Lisi                              Me vjetërsi Gusht 1937

Haki Daut Lamaj                               Me vjetërsi Gusht 1937

Ramazan Shaban Muça                     Me vjetërsi Gusht 1937

Zejnel Jashar Lama                            Me vjetërsi Gusht 1937

Fetah Gjika                                        Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Perikli Kondi                                      Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Vaslil Kajana                                      Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Angjelin Serreqi                                 Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Rasim Zylja                                        Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Fadil Deliallisi                                    Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Jorgji Ruço                                         Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Bajram Iljaz Hoxha                            Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Hysni Muharrem Rudi                       Me vjetërsi Shtator 1937

Sitiki Selim Elezi                                Me vjetërsi Shtator 1937

Idriz Ismail Doda                               Me vjetërsi Shtator 1937

Arma e Xhenjos

Kapiteni i Parë

Hans Von Nechvetal                          Me vjetërsi 18 Mars 1929

Kapiten

Dhimitri Nastas Dhespoti                  Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Viti 1940 Në Shërbimin permanent efektiv të xhenios e shërbimi sanitar

Toger

Ektor Zaharia                                     Me vjetërsi Tetor 1933

Ragip Kalenja                                                Me vjetërsi Tetor 1933

Veli M. Panariti                                 Me vjetërsi Tetor 1934

Nikoll Spiro Vesho                            Me vjetërsi Gusht 1938

Nefail Qazim Pustina                                     Me vjetërsi Tetor 1938

Fetah Baruti                                       Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Frrok Zef Fusha                                 Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Ymer Kuçani                                      Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Panajot Haxhi Mihali                                     Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Hajdar Planeja                                   Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Halit Ali Kurti                                   Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Pal Aleksi                                           Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Nën Toger

Llazar Stathi                                       Me vjetërsi Tetor 1932

Metin Azis Ruli                                 Me vjetërsi Gusht 1937

Xhafer Mehmet Shehu                      Me vjetërsi Nëntor 1937

Ismail Destan Gega                            Me vjetërsi Shtator 1938

Abedin Tahir Beqiraj                         Me vjetërsi Shtator 1938

Islam Daut Papici                               Me vjetërsi Tetor 1938

 Sherbimi Sanitar

Oficerë Mjekësorë

Kapiten

Selahedin Mborja                               Me vjetërsi Nëntor 1935

Theodhor Papavrami                          Me vjetërsi Nëntor 1937

Pavli Floko                                         Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Sinan Shyqri Imami                           Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Abdyl Nazmi Skenduli                      Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Zef Kol Pali                                       Me vjetërsi 28 Nëntor 1933

Thanas Dhimitër Kajani                     Me vjetërsi 28 Nëntor 1934

Kiço Karajani                                                 Me vjetërsi 28 Nëntor 1934

Petraq Progri                                      Me vjetërsi 28 Nëntor 1934

Theodhor A. Kristollullu                   Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Muhamet Agolli                                 Me vjetërsi Nëntor 1936

Sherif Klosi                                        Me vjetërsi Nëntor 1936

Bahri Kopliku                                                Me vjetërsi Prill 1938

Shyqri Basha                                      Me vjetërsi Prill 1938

Myftar Quku                                      Me vjetërsi Prill 1938

Oficerë Kimie e Farmacie

Nën Toger

Agostin Hila                                       Me vjetërsi Prill 1938

Shërbimi në Administratë

Kapiten i Parë

Me vjetërsi 18 Mars 1929

Lin Deda

Gjon Llambi

Hysen Xhura

Shaban Aden Qyrfyçe

Hulusi Sami Shehu

Fehim Poshi

Muhamet Pelinku

Hysejn Mustafa Jukniu

Aqif Bekteshi

Kapiten

Nazif Hamid                                      Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Shaqir Isuf Keraj                                Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Selam Kalleshi                                   Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Beha Polovina                                    Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Taqo Ruço                                          Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Toger

Shyqri Isuf Keraj                               Me vjetërsi 28 Nëntor 1932

Lec Kolaj                                           Me vjetërsi 15 Gusht 1933

Nëntogera

Me vjetërsi 28 Nëntor 1935

Kaimak Sherif

Kaimak Sherif

Ali Ahmet Çiftja

Rrok Pjetër Mazreku

Myrteza Resul

Sali Hysejn Pepa

Bilbil Qazim Orhan

Muharem Balli

Xhevdet Ibrahim Mero

Elez Nuria

Sulejman Hysen Bogdani

Foti Xhitomi

Ali Abdyli

Osman Iljaz

Qemal Mejdani

Xhevat Miluka

Beqir Deliallisi

Nuri Muharrem Xhydo

Nexhip Golem

Veledin Ibro

Hamza Luzati                                                Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Osman Gjuzi                                      Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Shaqir Zenel Taga                              Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Muhamet Is-Hak Dibra                      Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Lluka Xheka                                      Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Qemal Hamid Juka                            Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Shërbimi Veteriner

Nëntoger

Bexhet Mehdi Hoxha                                    Me vjetërsi 12 tetor 1935

Stavro Gjolima                                   Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Arma e Karabienerisë

Marshallët e Akomodimit

Nënoficerët shqiptarë që vendosen në pozicionet përkatëse në ushtrinë italiane, duke përputhur gradat aktuale me vjetërsinë në gradën që kishin secili në përputhje me ligjin me nr. 1115 dt. 13 korrik 1939 dhe rregullat përkatëse të zbatimit të këtij ligji, me efekt nga 18 dhjetor 1939, dhe me rezervë të vjetërsisë relative. Regjistruar në Gjykatën e Auditorëve më 14. 6. 1940 Rregjistër nr. 21

Nënoficer

Me vjetërsi 20 Shkurt 1932

Bece Shabani

Aqif Shefki

Reshit Muke Kruja

Nazmi Abedin Spahiu

Balil Kapo Nema

Filip Rrok Gajtani

Sadedin Bega

Kel Preng Brunga

Selfo Goxho Demiraj

Zejnel Shaban Hoxha

Idris Veis Vreko

Arif Jonus Subashi

Mehmet Hajdar Shkëmbi

Mustafa Abedin Mitare

Bajram Beqiri

Musa Shefit Bendani

Myrteza Rexhep Qafa

Daut Riza Runa

Shamet Ibrahim Plaka

Man Islam Kruja

Hamit Fejzo Pajaj

Musa Sulejman Këlmendi

Qamil Goxho Demiraj

Riza Bektashi

Zaim Resul Cela

Beshir Muço Banishi

Ismail Aziz Mulleti

Zef Mirashi

Mehmet Nezir Qafmolla

Rexhep Haxhi Brahimaj

Gjon Shtjefen Bushati

Sefer Halili

Mahmut Beqir Hasa

Mexhit Hajredini

Leonilla Gaqi Munguli

Mitat Ali Kasimati

Ibrahim Hamza Ruka

Nevrus Emin Kelushi

Demir Hajrulla Kofra

Dule Jahja Hoxha

XhemilAgoRuka

Me vjetërsi Korrik 1933

Xhema Abdulla Kati

Fuat Vebi Dudushi

Riza Xhemal Caushaj

Mark Gjon Gjenoshi

Veli Ismail Hushi

Abdyl Nuredin Harka

Hamit Halil Kopliku

Isuf Ymer Delia

Dervish Banushi

Remiz Abas Brahaj

Rapush Mustafa

Mustafa Musa Sahatci

Daut Mustafa Haxhi

Ndrec Gjok Radovani

Asllan Pajazit Bejko

Sabri Asim Ymeraj

Rexhep Cen Hoxhaj

Kadri Mehmet Tafa

Sali Qazim Bicaj

Hysen Rakip Zejneli

Mehmet Mestan Mesho

Selim Rama Domi

Me vjetërsi Maj 1934

Shaqir Beo Murati

Abas Taulla Zaimaj

Myrteza Ali Zalla

Reuf Ibrahim Skenderi

Salih Islami

Qazim Sulejman Karazi

Salim Salih Kelmedi

Haxhi Salih Hysaj

Shtjefën Kola

Fejzi Bilali

Izet Osman Turja

Spiro Llambro Dhima

Fejzo Rexhep Rexhepaj

Xhemil Muhedin Shehu

DemirailMahmut Mahmuti

Veli Abdul Bregaj

Shefqet Ibrahim Serjani

Abedin Abdurrahmani

Lytfi Jonus Muci

Me vjetërsi Gusht 1935

Haki Isuf Sinani

Hamdi Abdulla Rustemi

Habil Sako Gjoni

Fuat Veli Mulla

Me vjetërsi Qershor 1937

Mustafa Isufi

Ibrahim Islam Dardha

Ali Xhafer Hyan

Muharrem Lumani

Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Isuf Jashar Banushi

Musa Sinam Kelliçi

Sulejman Hamit Bushati

Zylfo Tahiri

Me vjetërsi 28 Nëntor 1939

Rexhep Sulejman Mato

Riza Sali Lami

Demir Bedri Shkurti

Dervish Rama

Faslli Isuf Lulo

Nënoficerë brigade ( Brigadieri)

Irakli Anastas Kona                                       Me vjetërsi Janar 1917

Veli Ismail Matraxhi                                      Me vjetërsi Janar 1920

Sabri Kamber Kodhima                                 Me vjetërsi Gusht 1920

Halit Nesim Lami                                          Me vjetërsi Korrik 1920

Dajlan Shaban Jazezhiu                                 Me vjetërsi Gusht 1920

Faqe 3799

Hysen Veli Caco                                            Me vjetërsi Gusht 1920

Bilush Remzi Shehu                                     Me vjetërsi Janar 1921

Ismail Bektash Gremi                                    Me vjetërsi Shkurt 1921

Zejnel Islam Xhani                                        Me vjetërsi Janar 1922

Isuf Neim Lami                                             Me vjetërsi Dhjetor 1923

Ali Ajet Dervina                                            Me vjetërsi Tetor 1922

Perkol Brunga                                                Me vjetërsi Janar 1924

Mustafa Emin                                                            Me vjetërsi Korrik 1924

Xhafer Ferruk Sela                                        Me vjetërsi Janar 1925

Hamdi Mahmut Shehu                                  Me vjetërsi Maj 1925

Et’Hem Isufi                                                  Me vjetërsi Gusht 1925

Abadulla Isak Bishqemi                                Me vjetërsi Janar 1926

Veli Islam Zekthi                                           Me vjetërsi Shkurt 1926

Selim Ahmed Boshnjaku                               Me vjetërsi Korrik 1927

Isuf Ram Zeka                                               Me vjetërsi 9 Tetor 1927

Murat Abdurrahaman Çela                            Me vjetërsi Maj 1928

Xhaferr Jahja Pucaj                                        Me vjetërsi Gusht 1928

Hasan Mehmet Beqari                                   Me vjetërsi Gusht 1928

Shaban Rustemi                                             Me vjetërsi Tetor 1929

Xhevdet Shabani                                           Me vjetërsi 28 Maj Tetor 1930

Kin Cuk Gjergji                                             Me vjetërsi Dhjetor 1931

Halit Bajram Ramadani                                Me vjetërsi Shtator 1932

Ramiz Halit Zajmi                                         Me vjetërsi Shtator 1932

Sulejman Hasan Kalaja                                  Me vjetërsi Shtator 1932

Me vjetërsi Korrik 1933

Sabri Reshep Gjishto

Bedri Sadush Mustafa

Ahmet Alush Alushaj

Zylfi Elmas Veledi

Hysen Haxhi Pellumbi

Xhemil Rustem Kamberi

Mazllëm Tahir Kaso

Ali Ymer Reshketa

Ali Musa Gjata

Rushit Seit Çarcani

Shahin Qazim Guri

Osman Sulejmani

Qamil Halil Tarelli

Miftar Hasani

Mehmet Sadullah

Ramis Saqir Tomja

Tefik Ali

Shaban Eles Skyferaj

Ibrahim Abdulla

Myrtesa Dajlani

Muç Isuf Martinaj

Hamit Tare

Baki Hamit Kalo

Sitki Shezai Cuni

Shahin Mysllimi

Bajram Osman Zejneli

Fadil Sherif Çuçi

Zejnel Shahini

Hil Gjergj Shllaku

Qerim Hasan Meta

Adem Adem Balliçi

Mehmet Veli Meta

Xhemal Isuf Sinani

Mysllim Hamit Osmanaj

Ymer Ali Koza

Sami Qazimi

Kost Mark Berdhuli

Must Estref Domi

Vehap Abdurahman Tërshana

Me vjetërsi Prill 1934

Mahmut Riza Karagjozi

Mustafa Elez Duka

Tahir Haxhija

Marka Ndreca

Hysen Shahin Çaçi

Birçe Selman Abazaj

Mehdi Nezir Bejko

Gjenc Nuredini

Qemal Bajram Mehmetaj

Shahin Mustafa Lami

Demir Ahmet Banga

Myrteza Dalipi                                               Me vjetërsi Gusht 1935

Ymer Kadri Jenipazari                                   Me vjetërsi Gusht 1935

Hysen Muharrem Lleshi                                Me vjetërsi Nëntor 1935

Qazim Veis Vakallari                                                Me vjetërsi Nëntor 1935

Xhemal Belul Ago                                        Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Sulejman Muharrem Ulqinaku                       Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Refat Sefer Pashani                                       Me vjetërsi Dhjetor 1937

Sabri Xhemali Teta                                        Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Dule Alushi                                                    Me vjetërsi Dhjetor 1938

Haki Abdyl Karalli                                        Me vjetërsi Dhjetor 1938

Refik Refat Kasimati                                                Me vjetërsi Dhjetor 1938

Koço Harallamb Buturushi                            Me vjetërsi Qershor 1939

Haxhi Zylfo Beqai                                         Me vjetërsi Qershor 1939

Rexhep Hasani                                              Me vjetërsi Qershor 1939

Xhemal Rapo Muhaj                                      Me vjetërsi Qershor 1939

Hasan Shameti                                              Me vjetërsi Qershor 1939

Islam Mezir Lami                                           Me vjetërsi Qershor 1939

Zëvëndës Brigadier

Selfo Mahmut Shkurti                                   Me vjetërsi Janar 1918

Selman Asllan Elmazaj                                  Me vjetërsi 18 Mars 1920

Shyqri Xhemal Shkembi                                Me vjetërsi 14 Shkurt 1924

Petro Llazar Blida                                          Me vjetërsi Janar 1925

Veli Ismail Brici                                            Me vjetërsi Mars 1925

Lazim Rexhep Kaferi                                                Me vjetërsi 28 tetor 1925

Caf Ademi                                                     Me vjetërsi Dhjetor 1925

Latif Demiri                                                   Me vjetërsi Shkurt 1926

Myftar Ahmet Hyseni                                   Me vjetërsi Shkurt 1926

Xhemal Rakip Dyli                                        Me vjetërsi Shkurt 1926

Zyber Ibrahim Huli                                        Me vjetërsi Tetor 1926

Eqrem Rakip Varvarica                                 Me vjetërsi Shkurt 1927

Mark Jak Paloku                                            Me vjetërsi Shtator 1927

Bajram Bexhet Myfti                                    Me vjetërsi Shtator 1927

Sami Nexhip Kadia                                       Me vjetërsi Janar 1928

Abdulla Zenel Shaplle                                               Me vjetërsi Qershor 1928

Vehbi Tefik Sinani                                         Me vjetërsi Shtator 1928

Ibrahim Hasan Pirgu                                      Me vjetërsi Dhjetor 1928

Kel Preng Toma                                             Me vjetërsi 15 Shkurt 1929

Memndu Qazim Pustina                                Me vjetërsi Prill 1929

Azis Mehmet Suçi                                         Me vjetërsi 15 Korrik 1929

Nazif Eles Dema                                            Me vjetërsi Nëntor 1929

Lahim Bexhet Strazimiri                               Me vjetërsi Shkurt 1930

Neki Haxhi Myfti                                          Me vjetërsi Shkurt 1930

Nuri Hysen Kullici                                         Me vjetërsi Shkurt 1930

Kol Jovan Bidoski                                         Me vjetërsi Shkurt 1930

Mahir Hysen Ballhysa                                   Me vjetërsi Maj 1930

Riza Asllan Buzi                                            Me vjetërsi Qershor 1930

Me vjetërsi Dhjetor 1930

Sulejman Het Murataj

Halim Qerimi

Ibrahim Ismail Koçi

Veli Hasan Mulla

Ismail Islami

Emin Habil Laho

Sefedin Hysen Myftaraj

Lelo Dino Habilaj

Hajro Mehmeti

Mahmut Muharrem Dashaj                Me vjetërsi 20 Shtator 1931

Me vjetërsi 20 Shkurt 1932

Kadri Haxhi Gjoni

Osman Sali Alushi

Sali Tahir Buruvi

Rahmi Nexhip Sefa

Mehmet Rexhep Marashi

Muhedin Veis Çela

Riza Mima

Xhafer Shaban Meçollari

Mujo Kamber Llugjia

Koman Zenel Çaçani

Suria Hajdar Sinanaj

Isuf Rakip Sharra

Vasfi Ibrahim Muraku

Doko Xhezari

Halit Kamber Kamberaj

Rexhep Ademi

Sulejman Ali Dauti

Mustafa Ali

Selim Zenel Ternova

Mehmet Ibrahim Jasari

Habil Qamil Karolli

Sali Sabri Dervishaj

Ymer Kordoni

Mehmet Mëzini

Mexhid Asllan Jegeni

Sadik Ali Kumja

Kristo Pilo Duka

Nebi Ramadan Gureza

Sali Sali Abazi

Telha Metush Veshi

Xhelal Malush Kemi

Qazim Mecani                                               Me vjetërsi Maj 1932

Ibrahim Dervish Bilalari                                Me vjetërsi Maj 1932

Nexhat Murat Shehaj                                   Me vjetërsi Maj 1932

Vasil Mano Kriste                                          Me vjetërsi Korrik 1932

Me vjetërsi Shtator 1932

Baftjar Sylejman Hasani

Bisha Ymer Doçi

Mehmet Abdulla Kraja

Myftar Ramadani

Hajdar Abas

Isuf Osman Gokaj

Vasil Petro Cama

Halit Kadri Gjana

Shaqe Ismail Mingo

Tehla Besim Reshi

Refat Musa Jolldashi                         Me vjetërsi 15 Dhjetor 1932

Me vjetërsi Korrik 1933

Sabri Shahin Zani

Ali Ram Mulgetaj

Etem Habip Cenaj

Servet Etem Metaj

Gjergj Nikoll Gjoka

Haris Ibrahim Tora

Mëhill Nik Ndocaj

Refat Hasan Sulejmanaj

Baftjar Ramadani

Mustafa Ymer Rexhepi

Teme Godo Godaj

Halit Ali

Riza Rushit Shpuza

Marash Menill Bajraktari

Hysen Mehmet Dusha

Ramiz Mustafa Pashaj

Nezir Ali

Etemi Riza Agolli

Ahmet Ibrahim Degjani

Islam Fehim Duçe

Apostol Naum Corri

Hasan Ali Konica

Mustafa Idris Rustemi

Ndue Dod Prenga

Sadik Rama

Muhamet Hysen Shkembi

Harilla Thoma Rami

Idris Ymer Thaçi

Mehmet Murat Hysaj

Muhedin Sherif Krishti

Hasan Mysin Spahiu

Qemal Abedin Gora

Frok Mark Radaçi

Mehmet Abdi Kaloshi

Hajdar Shaban Pulaj

Shefki Mahmut Kongoli

Isa Qazim Fishta

Hysen Sali Salku

Hamza Isuf Kolgjonaj

Halil Sulejman Mate

Brah Ali Mehmet Ukaj?

Etem Ali Alikaj

Shaqir Halil Ndreu

Qazim Ahmeti

Maliq Asllan                                      Me vjetërsi Gusht 1933

Murat Aziz Loka                               Me vjetërsi Shtator 1933

Azis Abdyl Gjinukai                          Me vjetërsi Shtator 1933

Me vjetërsi Prill 1934

Jakup Kadri Kepi

Ismail Sulejman Basha

Isuf Beqir Lala

Selman Maliq Kreka

Kamber Arif Rexhmeta

Ramadan Islam Palushi

Me vjetërsi Maj 1934

Ndue Gjok Nikolla

Shezai Elmas Calo

Qazim Ahmedan Strazimiri

Etem Cafi

Ismail Ibrahim Kaçoti

Jashar Asim Kalemaj

Izet Hysen Isha

Rahman Halim Cani

Asllan Sulejman Kurti

Mexhit Hysen Qosaj

Hysen Hasan Dylgjeri                                   Me vjetërsi Shtator 1934

Rasim Hasan Sheshu                                     Me vjetërsi Nëntor 1934

Me vjetërsi Shkurt 1935

Xhemal Asim Karalli

Etem Iljas Mala

Sali Baftjari

Faik Abdurahman Ismaili

Safet Seit Ceno

Selami Hysni Baruti                                       Me vjetërsi Mars 1935

Jakup Sinan Dredha                                       Me vjetërsi 3 Mars 1935

Karafil Taipi                                                   Me vjetërsi Prill 1935

Nijazi Bilal Cano                                           Me vjetërsi Gusht 1935

Xhelal Telha Hexholli                                    Me vjetërsi Korrik 1935

Kristo Mihal Shkodra                                                Me vjetërsi Korrik 1935

Me vjetërsi Gusht 1935

Servet Sherif Çaçi

Elamaz Jaup Xhamaj

Çaush Nazif Gjishto

Qerim Shaban Isakaj

Shahin Maliq Cenaj

Sadik Bajram Çanaku

Dilaver Ali Ahmeti

Mustafa Asllani

Sejdin Musllia

Gasper Ndoc Rasha                                       Me vjetërsi 16 Shtator 1935

Shahin Bajram Myftaraj                                Me vjetërsi 19 Janar 1935

Me vjetërsi Nëntor 1935

Haxhi Halili

Lil Naun Qyfçiu

Xhelo Xhafer Sejko

Xhafer Xhafer Doda

Mehmet Ramadan Bogdani

Selman Maliq Resha

Muharem Estref Taulla

Zafir Aleks Beqari

Xhemal Iljas Xhafaj

Mehmet Emin Dumellari

Isuf Ymer Allkaqi

Shaziman Xhaferi

Abedin Azis Cakalli

Riza Ali Karalliu

Aais Rexhep Starova

Preng Nikoll Prenga

Rushan Dule

Abedin Ismail Parozi

Irfan Nazif Hafuzi                                         Me vjetërsi Prill 1936

Muharem Metani                                           Me vjetërsi Nëntor 1938

Xhemal Hasan Pagria                                    Me vjetërsi Dhjetor 1938

Nijazi Rexhep Osmanaj                                 Me vjetërsi Shkurt 1939

Me vjetërsi Qershor 1939

Faik Domir Hasani

Gazi Islam Kondi

Qamil Selman Vargu

Emin Bajram Duga

Shefqet Sait Shkurti

Sait Zenel Mahmutaj

Shaqir Vejseli

Sulejman Tusha

Adem Qazim Mema

Isa Sherif Orhani

Sadik Ramazan Tafani

Mersin Beqir Hasi

Arma e kombësorisë.

Marshall i thjeshtë

Prel Mark Gjuraj                                            Me vjetërsi 15 Prill 1929

Hysen Hafiz Halimi                                       Me vjetërsi Shtator 1931

Abdulla Islami                                               Me vjetërsi 20 Dhjetor 1933

Kristaq Dhimiter Pantuku                              Me vjetërsi Qershor 1934

Muni Memi                                                    Me vjetërsi 4 Dhjetor 1935

Ramazan Hidi                                                            Me vjetërsi 5 Shkurt 1936

Osman Mehmet Banushi                               Me vjetërsi 5 Tetor 1936

Qeram Selim Pustina                                     Me vjetërsi 5 Tetor 1936

Ali Riza Kruda                                              Me vjetërsi 5 Tetor 1936

Hajdar Levendi                                             Me vjetërsi 15 maj 1937

Guri Hari Trebicka                                         Me vjetërsi 21 Qershor 1937

Paul Shvab                                                     Me vjetërsi Nëntor 1937

Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Xhafer Abdyl Peqini

Muhedin Hazbi Dervishi

Myftar Zoto Metaj

Gjin Luke Luka

Bajram Rrahman

Nazmi Hasan Koka

Qazim Jashar

Hamit Isuf

Gjin Ndue Noku

Jahja Riza Karalli

Teki Mersin Zajmat

Gani Isuf Meta

Cune Myslim Xhelali

Esat Nazif Babameto

Ali Ismail Voka

Hasan Ali Kuka

Ali Hasan

Jashar Abdi Grosha

Ibrahim Islam Pula

Jovan Risto Stefanija

Kiço Gjorgj Popi                                            Me vjetërsi Qershor 1938

Qamil Osman Karamika                                Me vjetërsi Qershor 1938

Mihal Gjergj Popi                                          Me vjetërsi Qershor 1938

Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Riza Sulejman Madhi

Hamdi Shahin Kapeshtica

Ibrush Hamit

Hamit Mustafa

Hajrudha Nesin

Neki Qazin Burimi

Pertef Fehim Alizoti

Sulejman Tahiri

Xhemal Osman Bajraktari

Qerim Resul Duma

Haziz Idriz

Islam Mehmet Haxhijai

Dervish Zejnel Fera

Malush Kodhel Buzali

Nuri Hysen

Hajri Sako Dragoti

Sadik Shaban Dibra

Jorgji Dhoska

Rako Kol Garo

Ded Ndoci

Pertef Fehim Kallajxhi

Nuri Mehmet Përmeti

Hamdi Nexhip Cavolli

Reshter Madhor

Pasho Musa Cami                                          Me vjetërsi Qershor 1920

Bajram Mustafa                                             Me vjetërsi 11Nëntor 1925

Selim Mustafa Kajmaku                                Me vjetërsi 26 Qershor 1926

Gjon Nikoll Gjergji                                        Me vjetërsi 27 Prill 1927

Shaqir Hysen                                                 Me vjetërsi 15 Korrikor 1927

Sadulla Shaqo Buzo                                      Me vjetërsi 2 Gusht 1927

Abdyl Ismail Hadrolli                                   Me vjetërsi Dhjetor 1927

Ali Teufik Bila                                               Me vjetërsi Janar 1928

Ymer Adem Beqiri                                        Me vjetërsi Janar 1928

Hysni Myslim Pesjaka                                   Me vjetërsi 10 Shkurt 1928

Mustafa Osman Stankaj                                Me vjetërsi 10 Prill 1928

Qamil MuharremUsa                                     Me vjetërsi 20 Maj 1928

Shaban Bajram Gishto                                   Me vjetërsi 10 Maj 1928

Shefik Latif Mahaxhiri                                  Me vjetërsi 20 Maj 1928

Sami Mehmet Mertiraj                                   Me vjetërsi 10 Qershor 1928

Jonuz Ibrahim Dajti                                       Me vjetërsi 1 Korrik 1928

Ali Dervish Gjolaj                                          Me vjetërsi 20 Gusht 1928

Sadik Hasan Zmaci                                        Me vjetërsi 25 Shtator 1928

Hajdar Fejzo Muço                                        Me vjetërsi 25 Nëntor 1928

Sadik Asam Brahja                                        Me vjetërsi 6 Dhjetor 1928

Hasan Mahmut Kadiu                                   Me vjetërsi Qershor 1928

Lazar Jovan Pietri                                         Me vjetërsi 8 Korrik 1929

Bilal Brahim Lauri                                         Me vjetërsi Shtator 1928

Hamza Asim Duka                                        Me vjetërsi Shtator 1928

Sadik Rexhep Balla                                       Me vjetërsi 8 Tetor 1928

Riza Mestani                                                  Me vjetërsi 29 Nëntor 1928

Haxhi Hysen Xhiku                                       Me vjetërsi Maj 1930

Imer Hasan Hasani                                        Me vjetërsi 17 Qershor 1930

Jaup Ferhat Agaj                                            Me vjetërsi 15 Korrik 1930

Mersin Harulla Nallbani                                 Me vjetërsi 14 Gusht 1930

Xhemal Abdyl Petrela                                   Me vjetërsi 14 Gusht 1930

Fadil Hysen Vjollza                                       Me vjetërsi 17 tetor 1930

Hysen Myrteza Denja                                    Me vjetërsi 8 Mar 1931

Muharem Selfo Rronia                                  Me vjetërsi 24 Mars 1931

Faik Durro                                                     Me vjetërsi 10 Prill 1931

Anastas Shundi                                              Me vjetërsi 4 Maj 1931

Junuz Haxhi Çaushaj                                     Me vjetërsi 8 janar 1931

Petro Lluka Eqimi                                          Me vjetërsi 28 Gusht 1931

Qerim Destan Ramaj                                     Me vjetërsi Shtator 1931

Myslim Xhafer Selenica                                Me vjetërsi Shtator 1931

Hamdi Mehmet Preza                                    Me vjetërsi 10 Shtator 1931

Nazif Servet Sheqeraku                                 Me vjetërsi Tetor 1931

Miltiadh Gaqi Bano                                       Me vjetërsi Tetor 1931

Selim Mustafa Pajuni                                                Me vjetërsi 8 Tetor 1931

Mehmet Veli Spahiu                                      Me vjetërsi 20 Tetor 1931

Sejdi Bilbil Kucaj                                          Me vjetërsi 25 Tetor 1931

Tahir Kasemi                                                  Me vjetërsi 25 Tetor 1931

Ethem Xhemal Teta                                       Me vjetërsi 25 Tetor 1931

Beqir Can Behri                                             Me vjetërsi Nëntor 1931

Ethem Orhan Gjini                                        Me vjetërsi 4 Shkurt 1932

Gjon Kola                                                      Me vjetërsi 19 Gusht 1932

Gjysh Shakaj Selami                                      Me vjetërsi 9 Shtator 1932

Josif Stefan Ifti                                             Me vjetërsi 30 Shtator 1932

Llazo Naun Shogla                                        Me vjetërsi 9 Shkurt 1933

Kosta Vasil Progri                                         Me vjetërsi 9 Shkurt 1933

Thoma Themistokli Bimbli                            Me vjetërsi 9 Shkurt 1933

Xhemal Mehmet Begeja                                Me vjetërsi 5 Korrik 1933

Veli Xhameta                                                            Me vjetërsi 11 Korrik 1933

Kristaq Vasil Gostivisht                                Me vjetërsi 12 tetor 1933

Zenel Seid Çarcani                                        Me vjetërsi 1 Gusht 1934

Me vjetërsi 5 Korrik 1934

Hamdi Osman Suvarija

Aleks Vasil Janku

Petraq Thanas Peci

Jorgaq Koli Timko

Misto Ligor Bratho

Xhelal Mehmet Deshnica

Ismail Haxhi Babo

Han Mehmet Nexha                                      Me vjetërsi 26 Gusht 1935

Rapi Naun Saro                                             Me vjetërsi 11 Dhejtor 1935

Tiri Vasil Polena                                            Me vjetërsi 11 Dhejtor 1935

Sofokli Irakli Harito                                      Me vjetërsi 11 Dhejtor 1935

Gani Karagjozi                                              Me vjetërsi 26 Janar 1936

Ahmet Et Hem Kalaci                                   Me vjetërsi 29 Shkurt 1936

Fehmi Ahmet Felah                                       Me vjetërsi 20 Mars 1937

Xhemal Koci                                                  Me vjetërsi 15 Mars 1937

Osman Ahmet Elmazi                                   Me vjetërsi 15 Maj 1937

Demir Bajram Koci                                        Me vjetërsi 13 Gusht 1937

Hysen Elmas Pitani                                        Me vjetërsi 16 Shtator 1937

Koli Kristo Morcka                                        Me vjetërsi 14 Nëntor 1937

Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Shehabedin Hajdar Sulo

Hasan Dalip Qafa

Dervish Zazo

Nexhmedin Ibrahim Budo

Junuz Zeneli

Nuredin Hekuran Boduri

Estref Ali

ALI Ibrahimi

Sherif Zeneli

Fejzo Bilali

Islam Osman Çaushi

Demir Zeneli

SabriI Mulla Ymeri

Ahamet Hasan Salcini

Adem Dedej

Jashar Ndregjoni

Ilia Kllapi

Dilaver Remzi Shehai

Hulusi Ahmeti

Dilaver Arifi

Bajram Kodheli

Qamil Abas Avdo

Bedri Xhemal Çakshiri

Ali Rexhep Alijaj

Sabri Zeneli

Qamil Hamza Rakipaj

Frano Gjeto Rushai

Refik Agaci

Nevrus Sali Mustafa

Sabri Haziz Ndreu

Sulejman Mehmet

Xhep Metaj

Rifat Sadik

Ali Deli Rexha

Xhafer Brahim Shahini

Gjon Mallci

Abdulla Ahmet

Ismail Haziz Gjoni

Liman Isuf Domi

Halit Sul Hysa

Haxhi Sulejman Drici

Isuf Maksut Baruti

Xhemal Sadik Krosi

Hamit Kupi

Nazmi Vehap Milla                                        Me vjetërsi 1 Mars1938

Gani Xhafer Jaho                                           Me vjetërsi 20 Maj 1938

Haki Sulejman Shehu                                                Me vjetërsi 20 Maj 1938

Xhafer Ragip Lami                                        Me vjetërsi 20 Maj 1938

Nezir Abaz Alijaj                                           Me vjetërsi 1 Shtator 1938

Ali Ymer Kurti                                              Me vjetërsi 22 Shtator 1938

 

Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

 

 

Dano Maliq Bolena

Xhafer Rakipi

Hidaji Zilfo Nenai

Osman Sali Kola

Adil Vhebi

Qemal Abedin Agaci

Iljaz Asllan Myrto

Murat Kasem Gela

Hasan Elmaz Kollegji

Mustaf Besim Toska

Hetem Ismaili

Isa Selman Kosova

Ihsan Shuajp Polovina

Riza Feta Koxhaj

Sheme Hysen Qazımllari

Vlash Kristan Nica

Myftar M. Hysa

Ali Dajlan Malushi

Zenel Dervish Shehaj

Elmas Hasan Dailani

Pasho Muça

Muhamet Kociu

Junuz Hodaj

Ymeri Dalip Tafili

Bahri Sabri Veçani

Mehmet Brahasanaj

Feizulla Dulla

Qazim Sulce

Rahman Ceka

Selim Aliaj

Muharrem Xhelani

Qazim Zeqiri

Abas Lleshi

Ismail Dobra

Bektashi Meçani

Dervish Ymer Miluka

Daut Hysen Xhiku

Nadir Beqiri

Iljaz Hyseni

 

 

 

Reshter

 

Kaimak Ibrahim Selmani                   Me vjetërsi 1 Shkurt 1926

Beqir Bajram Çupi                             Me vjetërsi 24 Dhjetor 1927

Syria Ahmet Ceka                             Me vjetërsi 1 Janar 1928

Dylejman Hasan Shabani                   Me vjetërsi 12 Maj 1931

Ymer Sulejman Koxhai                                 Me vjetërsi 29 Mars 1932

Pelivan Hysen                                                Me vjetërsi 1 Mars 1933

Eqrem Estref Taullahai                                  Me vjetërsi 15 Gusht 1933

Fahri Muharem Shehu                                   Me vjetërsi 6 Korrik 1933

Jehdi Zhezo Duraj                             Me vjetërsi 12 Korrik 1933

Anastas Lil Gjoku                              Me vjetërsi 8 Nëntor 1933

Shefki Vehap Spahjia                                    Me vjetërsi 1 Dhjetor 1933

Ligor Mihali                                       Me vjetërsi 7 Dhjetor 1933

Sali Zejnel Çupi                                 Me vjetërsi 11 Dhjetor 1933

Haxhi Hasan Bruci                            Me vjetërsi 19 Dhjetor 1933

KadriI Kungulli                                 Me vjetërsi 7 Prill 1934

Adem Hydri                                      Me vjetërsi 25 Prill 1934

Qamil Kulli                                        Me vjetërsi 8 Qershor 1934

Eqerem Abdyl Kalo                           Me vjetërsi 10 Qershor 1934

Xhemal Izeir Meca                            Me vjetërsi 8 Nëntor 1934

Shaban Osman Ceka                          Me vjetërsi 26 Nëntor 1934

Shefqet Ekmehçiu                             Me vjetërsi 2 Korrik 1935

Faik Ymer Abdulla Efendi                Me vjetërsi 6 Korrik 1935

Mynyr Sefedini                                  Me vjetërsi 10 Gusht 1935

Lisandër Xhufka                               Me vjetërsi 21 Shtator 1935

Hamdi Sherif                                     Me vjetërsi 24 Shtator 1935

Hajrudha Zenel Neli                          Me vjetërsi 28 Shtator 1935

Petro Vasil Bexho                              Me vjetërsi 11 Dhjetor 1935

Kristaq Jorgji Çoko                            Me vjetërsi 11 Dhjetor 1935

Ahmet Abdul Hamiti                                    Me vjetërsi 1 Maj 1936

Boço Izet Metaj                                 Me vjetërsi 15 Qershor 1936

Pjetër Kol Hoti                                  Me vjetërsi 19 Korrik 1936

Frang Pjeter Ruci                               Me vjetërsi 19 Tetor 1936

Lefter Guri Foto                                Me vjetërsi 15 nëntor 1936

Lefter Vito Cani                                Me vjetërsi 15 nëntor 1936

Hamdi Ibrahim Stafa                                     Me vjetërsi 1 Djetor 1936

Sefedin Abdyl Masha                                   Me vjetërsi 10 Dhjetor 1936

Nikolla Dhori                                     Me vjetërsi 16 Janar 1937

Gaqi P. Naslazi                                  Me vjetërsi 14 Prill 1937

Maksut Ismaili                                   Me vjetërsi 16 Prill 1937

Sabri Mehmet Derveni                       Me vjetërsi 8 Maj 1937

Mehmet Isuf Permeti                                     Me vjetërsi 121 Maj 1937

Hajri Myhedin Haloku                       Me vjetërsi 16 Maj 1937

Xhemal Seit Llubani                          Me vjetërsi 26 Maj 1937

Ismail Tahir Ymeri                             Me vjetërsi 20 Gusht 1937

Shaban Haxhi                                                Me vjetërsi 21 Gusht 1937

Nuri Hysen                                        Me vjetërsi 21 Gusht 1937

Vanco Pando Zuko                            Me vjetërsi 1 Shtator 1937

Janaq Pandeli Dhima                         Me vjetërsi 12 Shtator 1937

Nasi Lengu Kroni                              Me vjetërsi 20 Shtator 1937

Me vjetërsi 1 Tetor 1937

Josif Spiro Shuraj

Rapush H. Lushnjari

Stilian Koci Kreshova

Haki Ymer Zenelaj

Zenel Daut Bejko

Nazif Luto Zenaj

Ramis Beqir Okshtuni

Hysen Ali Zenelai

Zervet Sinani

Dajlanaj Asllani

Foto Andon Duda

Rushan Cize

Kollel Muharrem Sadikai

Riza Ismail Turku                              Me vjetërsi 5 Tetor 1937

Ali Fehmi Begolli                              Me vjetërsi 16 Tetor 1937

Baftjar Destan Xhetani                      Me vjetërsi 16 Nëntor 1937

Gjon Nikoll Ruci                               Me vjetërsi 23 Nëntor 1937

Me vjetërsi 28 nëntor 1937

Ismet Selim Hana

Nevrus Kamberi

Maksut Sadik Doçi

Shahin Nexhip Nalanij

Zenel Ahmet Gjimga

Osman Sulejman Ramazani

Binak Rystem Mulgeci

Haxhi Ibraim Canhasanaj

Ahmet Hakik

Asqeri Sulo Goro

Myftar Sulejman Kaca

Ibrahim Riza Bishkashi

Veli Rexhep Zifanji

Arif Jashari

Orhan Asim

Abdi Rexhep Gjoka

Daut Sulejman Fico

Dull Et-Hem Cenai

Sinan Bajram Taroji

Ismail Sali Brahilita

Theodhor Simoni

Asllan Kasemi

Muharem Maliq Bramati

Mustafa Muhamet Zhilla                   Me vjetërsi 10 Dhjetor 1937

Nijazi Shuha Rexhini                                     Me vjetërsi 24 Dhjetor 1937

Selim Rexhep Kazazi                                    Me vjetërsi 20 Maj 1938

Xhevdet Xhafer Shehi                       Me vjetërsi 20 Maj 1938

Shaban Çano                                      Me vjetërsi 20 Maj 1938

Kol Zef Mani                                     Me vjetërsi 20 Maj 1938

Enin Halil Kapullari                           Me vjetërsi 20 Maj 1938

Halit Hysen Bicaku                           Me vjetërsi 1 Qershor 1938

Rustem Isuf Bejtullahi                       Me vjetërsi 16 Korrik 1938

Sulo Hysen Aliaj                                Me vjetërsi 1 Gusht 1938

Alush Sulejman Abazi                       Me vjetërsi 11 Gusht 1938

Emurdha Ismail Shehaj                      Me vjetërsi 21 Shtator 1938

Hysen Uk Sula                                   Me vjetërsi 5 Nëntor 1938

Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Elamz Selim Mehmetaj

Kol Naqe

Gaqo Pandeli Koti

Abdulla Idris Voci

Agjelin Gjon Gajtani

Vlash Gaq Varapani

Ali Shaqir Shusheu

Lipe Verdhani

Dhimitri Thoma Kondillari

Xhemal Ramazan Vozga

Hysen Abdulla Seidini

Hasan Halil Halili

Seit Ahmet Boshnjaku

Petro Gaqo Burdhimo

Abdulla Adem Grimçi

Llazar Mihal Tashi

Eqerem Hysen Dallmeni

Petro Thimi Qyka

Ali Selman Ruçi

Abdulla Ismail Baja

Ded Llesh Margjoni

Hysen Ibrahim Matja

Sinan Ali Heta

Jovan Vasil Mema

Llazar Jani Bano                                Me vjetërsi 26 Janar 1939

Bajram Bektash Arza                                    Me vjetërsi 29 Janar 1939

Nikoll Llesh Tarazhi                          Me vjetërsi 1 Gusht 1939

Ramadan Ibrahim Meta                     Me vjetërsi 1 Gusht 1939

Arma e artilerisë

Marshall i thjesht

Jasim Rushan Bisha                           Me vjetërsi 15 Nëntor 1928

Sabri Myftar Hasani                          Me vjetërsi 8 Nëntor 1929

Muho Bala                                         Me vjetërsi 1 Maj 1930

Ismail Hasan Kila                              Me vjetërsi 1 Korrik 1930

Eqrem Xhemal Myhedini                  Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Mehmeti Bajram Stana                      Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Liman Ahmeti                                    Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Hysen Begtashi                                  Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Irfan Gjinali                                       Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Reshter Madhor

Nevzat Jahja Gorica                           Me vjetërsi 30 Prill 1930

Sali Nexhipi                                       Me vjetërsi 1 tetor 1931

Shaqir Jusuf Ademaj                         Me vjetërsi 25 Tetor 1931

Xhemal Mustafa Agaj                       Me vjetërsi 13 Nëntor 1931

Qamil Ismail Kambo                        Me vjetërsi 13 Nëntor 1931

Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Dalip Maliq Cenai

Ismail Sadik Bejko

Rexho Dik Memo

Rauf Bahri Bega

Mehmet Elezi

Dhimitër Samsuri

Xhavit Baruti

Safet Mehmeti

Shyqeri Hasko

Azis Ismail Cani

Adem Osman Vathi

Mefail Beqiri

Jaup Shaqiri

Hysen Myrteza Çakshiri

Hilmi Ramadani

Qani Abdyl Zeqo

Zeqir Likmetaj

Emin Mahmuti

Haxhi Jusuf Pjetri

Ibrahim Hajdar Bardhi

Daut Aziz Kurti

Dhimitër Thomai

Jusuf Idrizi

Zihni Yzeir Kurti

Muharem Shaban Çaçuli

Naxhih Habipaj

Haxhi Islami

Muhamet Rexhep Çuçka

Riza Çaush Gjoni

Mustafa Abdulla Çeliku

Nuh Sadik Bazhdari

Dhimitër Jorgji

Reshter

Karafil Ibrahim Cenaj                        Me vjetërsi 9 Nëntor 1929

Tahir Osman Boli                               Me vjetërsi 8 Dhjetor Nëntor 1930

Fetah Lahja Daiçi                              Me vjetërsi 1 Maj 1931

Isa Hysen Hyka                                 Me vjetërsi 1 Maj 1931

Xhemal Mehmet Deli Sina                Me vjetërsi 25 Tetor 1931

Shaban Mehmet Begeja                     Me vjetërsi 1 Korrik 1932

Aden Jahja                                         Me vjetërsi 9 Gusht 1932

Ihsan Vehbi                                       Me vjetërsi 15 Dhjetor 1932

Hamit Rahman                                   Me vjetërsi 1 Tetor 1933

Nazif Dano                                        Me vjetërsi 1 Tetor 1933

Sali Jusuf Alia                                    Me vjetërsi 1 Tetor 1933

Besim Zenuni                                                Me vjetërsi 1 Tetor 1933

Emanuel Spiro Musha                        Me vjetërsi 15 Nëntor 1933

Xhafo Mahmut Manaj                       Me vjetërsi 5 Shtator 1934

Muharrem Selman Berberi                 Me vjetërsi 7 Shkurt 1935

Dulejman Belul Hoxha                      Me vjetërsi 11 Prill 1935

Kurtali Mahmuti                                Me vjetërsi 1 Gusht 1936

Hamit Emin Zeqiri                             Me vjetërsi 15 Nëntor 1936

Muharem Xhexhe Kabili                   Me vjetërsi 15 Nëntor 1936

Gjok Kol Vata                                   Me vjetërsi 15 Tetor 1937

Gani Qazimi                                       Me vjetërsi 15 Shkurt 1937

Jorgji Josif Elmazi                              Me vjetërsi 27 Gusht 1937

Bektash Hajdar Belli                         Me vjetërsi 1 Tetor 1937

Jusuf M. Bulica                                  Me vjetërsi 1 Tetor 1937

Shaqir Llan Izvira                              Me vjetërsi 1 Tetor 1937

Dino Hysen Malkaj                            Me vjetërsi 1 Tetor 1937

Sami Korbi                                         Me vjetërsi 1 Tetor 1937

Fuat Dervishi                                     Me vjetërsi 1 Tetor 1937

Kristo Jovan Joxhe                            Me vjetërsi 1 Tetor 1937

Nebi Halimi                                       Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Mark Pllumb Shoshi                          Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Ahmet Dalip Feti                               Me vjetërsi 27 Dhjetor 1937

Lutfulla Nazif Serri                           Me vjetërsi 2 mars 1938

Ymer Zenel Domi                              Me vjetërsi 27 Mars 1938

Riza Reshit Leka                               Me vjetërsi 1 Prill 1938

Hysni Riza                                         Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Mehdi Selfo Demko                          Me vjetërsi 2 Shkurt 1939

Arma e Xhenjos

Marshall i thjeshtë

Mufit Topore                                     Me vjetërsi 1 Dhjetor 1931

Kadri Brahimaj                                  Me vjetërsi 28 nëntor 1937

Fadil Jusuf Imami                              Me vjetërsi 28 nëntor 1937

Nazmi Emin Kella                             Me vjetërsi 28 nëntor 1937

Kaso Shuaip Mingomataj                  Me vjetërsi 28 nëntor 1938

Kristaq Pandi                                     Me vjetërsi 28 nëntor 1938

Dylman Sali Klosi                              Me vjetërsi 28 nëntor 1938

Faik Haxhi                                         Me vjetërsi 28 nëntor 1938

Ismail Dauti                                       Me vjetërsi 28 nëntor 1938

Ahmet Shaban Rusi                           Me vjetërsi 20 Janar 1930

Islam Hysen Kovaçi                          Me vjetërsi 18 Nëntor 1930

Xheladin Malo                                   Me vjetërsi 25 Prill 1933

Hajdin Mato                                      Me vjetërsi 22 Korrik 1933

Niazi Musa Osmani                           Me vjetërsi 27 Korrik 1933

Isuf Begolli                                        Me vjetërsi 22 Korrik 1933

Islam Kajo                                         Me vjetërsi 4 Gusht 1933

Shefki Dema                                      Me vjetërsi 10 Dhjetor 1933

Shyqyri Mustafa Axhani                   Me vjetërsi 15 Korrik 1936

Nevruz Ramadan Dervishi                Me vjetërsi 8 Mars 1937

Servet Xama                                      Me vjetërsi 28 nëntor 1937

Shefik Ali Alija                                  Me vjetërsi 28 nëntor 1937

Rreshter

Ahmet Nezir Sulmetaj                       Me vjetërsi 1 Nëntor 1927

Seid Faslli                                          Me vjetërsi 1 Nëntor 1931

Myslim Sadik Morina                        Me vjetërsi 3 Dhjetor 1934

Nihat Rexhep Caco                           Me vjetërsi 6 Dhjetor 1934

Selfo Nazim Korpi                             Me vjetërsi 2 Gusht 1935

Kol Simoni                                         Me vjetërsi 26 Gusht 1935

Taqo Thanasi                                      Me vjetërsi 17 Maj 1937

Namik Abdulla Seriani                      Me vjetërsi 1 Gusht 1937

Mehmet Narta                                    Me vjetërsi 1 Shtator 1937

Rahmi Bujati                                      Me vjetërsi 25 Shtator 1937

Ferid Ibrahim Renja                           Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Sabri Demir                                        Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Sulejman Rexhep Guni                      Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Xhemil Zinxhirija                               Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Kujdesi Shëndetësor

Marshallë të Zakonshëm

Muharem Arshi Çelaj                                    Me vjetërsi 1 Qershor 1937

Veledin Shaban                                             Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Reshter Madhor

Veis Bektash Islamaj                         Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Emin Vejsel Kazazi                           Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Sali Usta Faslli                                   Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Ismail Bajrami                                    Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Stavro Paskal Konomi                       Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Sinan Musa Balliu                              Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Reshter

Hysni Banush Kocaqai                      Me vjetërsi 30 Nëntor 1935

Riza Dalip Lekaji                               Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Sali Demiri                                         Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Mbrapavija

Marshall i thjeshtë

Zenel Abedin Behlulaj                       Me vjetërsi 15 tetor 1931

Hamza Ose Zaia                                Me vjetërsi 10 Nëntor 1931

Pjetër Kol Vorfi                                 Me vjetërsi Korrik 1932

Fadil Kruja                                         Me vjetërsi Korrik 1932

Rurzhdi Shuaip Polovina                   Me vjetërsi Korrik 1932

Mehmet Sulo Musaraj                                   Me vjetërsi Mars 1934

Hajdar Beqar Jaupaj                          Me vjetërsi 21 Shtator 1934

Muhamet Kaio                                   Me vjetërsi 28 Nëntor 1937

Hilmi Baki Kozeli                              Me vjetërsi 28 nëntor 1937

Haxhi Adem Xhani                           Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Sherif Sali Durdija                             Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Spiro Kosta Qeramani                       Me vjetërsi 28 Nëntor 1938

Reshter madhor

Stavri Vasil Koto                               Me vjetërsi 5 Prill 1928

Shaqir Nuredin Marika                      Me vjetërsi 5 nëntor 1930

Sali Sulo                                             Me vjetërsi 13 Shkurt 1931

Et-Hem Vrenozi                                Me vjetërsi 1 Shtator 1931

Arif Musa Hoxhaj                              Me vjetërsi 28 nëntor 1937

Myrteza Riza Shkambi                      Me vjetërsi 28 nëntor 1937

Bajram Xhaferi                                  Me vjetërsi 28 nëntor 1937

Ndue Gega                                        Me vjetërsi 28 nëntor 1937

Rreshter

Mitro Lek Dado                               Me vjetërsi 28 nëntor 1937

Transporti i Automjeteve të Ushtrisë

Reshter Madhor

Ramadan Abdulla                              Me vjetërsi 15 Shtator 1936

Haki Muharrem Xhelanji                   Me vjetërsi 28 nëntor 1936

Reshter

Neki Refati                                        Me vjetërsi 13 Mars 1933

Ahmet Hyseni                                    Me vjetërsi 11 Maj 1933

Ismail Vejsel                                      Me vjetërsi 1 Korrik 1935

Adem Xhemal Haskaj                       Me vjetërsi 28 nëntor 1938

Refat Sulo Elmazi                              Me vjetërsi 28 nëntor 1938

Sali Jashar Guzi                                 Me vjetërsi 28 nëntor 1938

Ymer Zenel Licina                             Me vjetërsi 28 nëntor 1938

Servet Meçe                                       Me vjetërsi 28 nëntor 1938

Asllan Hasan                                      Me vjetërsi 28 nëntor 1938

BURIMET DHE LITERATURA

-Gli Albanese Nelle Forze Armate Italiane (1939-1943) Piero Crociani

-Forcat Kombëtare në mbrojtje të Shqipërisë etnike 1941-1945 Dr. Prof. Vehbi Xhemaili

-Raport përmbledhës mbi formimin dhe gjendjen e Divizionit të 21-të Malor të Armatosur ‘Skënderbeg’ të SS Ky dokument u përpilua nga komandanti gjerman i Divizionit të SS Shqiptar, August Schmidhuber. Përkthyer nga gjermanishtja nga Robert Elsie

– Giovanni Villari – Il sistema di occupazione fascista in Albania.

– G. BOTTAI, Ditar. 1935-1944

– Andrea Di Nicola. “Pasquale Lugini Një mjek fashist”.

– Ministero della Guerra. Bollettino ufficiale 4 Lugio 1940 anno. Ufficiali in servizio permanente effettivo ufficiali superiore ed inferiori

(Ministria e Luftës. Buletini Zyrtar 4 Korrik viti 1940 Ushtarakët në shërbim efektiv të  përhershëm. Oficerë superiorë dhe inferiorë)

• Dosja Kol Bib Miraka, Arkivi i Ministrisë së Brëndëshme
• Arkivi i Ministrisë së Brëndëshme Fondi Gjyqësor Dosja Nr 1162/A.