Amri Wandel
Revista “Esperanto” (nëntor 2021)
Sipas statistikave zyrtare, deri në tetor 2021, dmth për një vit e gjysëm, pandemia e Covid-19 shkaktoi rreth pesë milione humbje jete. Por duke i krahasuar vdekjet mesatare para dhe pas fillimit të pandemisë, dalim në përfundimin se numri i vërtetë I vdekjeve duhet të jetë trefish më i lartë. Një studim tjetër tregon se pandemia e shkurtoi jetën mesatare me 1-2 vite. Nga vendet e zhvilluara, SHBA ka qenë më keq e prekur, me gjasë nga mospërdorimi I maskës dhe mospranimi I vakcinimit.
Për numrin e vërtetë të vdekjeve mund të gjykojmë si nga raportimet zyrtare ashtu edhe nga mënyra qysh e kanë përcaktuar shkakun e vdekjes. Shumë njerëz që kanë vdekur nga SARS-CoV-2 nuk janë testuar kurrë për të dhe nuk kanë hyrë në statistikat zyrtare. Anasjellas, disa njerëz për të cilën vdekja është cilësuar si e shkaktuar ngaCovid-19, kanë pasur sëmundje të tjera, që sidoqoftë do ua merrnin jetën në një kuadër kohor të ngjashëm.
Po ç’mund të themi për njerëzit që kanë vdekur për shkaqe të shmangëshme gjatë pandemisë, meqenëse spitalet plot e përplot me pacientë me Covid-19 nuk mund t’i kuronin ata? Edhe sikur këto raste të përllogariten ose vlerësohen, ato duhen kompensuar me vdekjet që nuk ndodhin ose mund të ndodhnin në kohë normale, sikurse ato të shkaktuara nga gripi dhe ndotja e ajrit.
Gazeta “The Economist” ka bërë një hetim për numrin e vdekjeve në gjithë vendet, i cili është paraqitur në https://mallonge.net/i2.
Në vend që të provojë të dallojë llojet e vdekjeve, qasja e “The Economist” ka qenë përllogaritja e të gjithave. Metoda normë për të gjurmuar ndyshimet në vdekshmërinë e tërë është “vdekje të tejshumta”. Ky numër është një çarje ndërmjet asaj sa njerëz kanë vdekur në një rajon të caktuar në një kohë të caktuar, pavarësisht shkaqeve dhe sa njerëz pritej të vdisnin në po atë rajon dhe periudhë kohore në një kohë “normale”, para pandemisë.
Ndonëse numri zyrtar i vdekjeve për shkak të Covid-19 është 4.8 milionë, vlerësimi më i mirë sipas “The Economist” është rreth 16 milionë. Sipas këti modeli, ka 95 % gjasë që numri i vërtetë ndodhet ndërmjet 10 dhe 20 milionë vdekjeve më shumë.
Grafiku, që po paraqesim, tregon numrin ditor të vdekjeve në mbarë botën që nga fillimi i pandemisë sipas statistikave zyrtare (në gri) në krahasim me vlerësimin e “vdekjeve të sipërfaqshme” mesatarisht” (vija e kuqe), e mbështjellë nga anashngjyrimi i sigurisë 50 % (shtylla rozë) dhe 95% (roze e hapur). Shihet se nga korriku 2020 vlerësimi për vdekjet e tejshumta i kalon 20 000 në ditë dhe, si rrjedhojë e shfaqjes së variantit “Delta” (që nga maji 2921), madje e kalon 40 000, ndërsa numri zyrtar është rreth 10 000. Pakësimi që nga shtatori ka të ngjarë se pasqyron vakcinimin në shkallë të gjerë, kryesisht në vendet e zhvilluara.
Disa studiues britanikë, danezë dhe gjermanë krahasuan jetëgjatësinë në 28 vende para dhe pas fillimit të pandemisë. Grafiku i dytë tregon rënien e jetëgjatësisë në shumë vende. Me të kuqe për gratë dhe blu për burrat. Bën përjashtim Norvegjia dhe Danimarka, ndërsa Finlanda ka rritje për gratë. SHBA që raportoi numrin më të madh të vdekjeve nga pandemia, u prek më shumë me një ulje jetëgjatësie më shumë se dy vjet. Në Itali, Poloni e Spanjë u shkurtua më shumë se një vit.
Gjatë shekullit 20 pati rritje jetëgjatësie. Në Britani nga tre vjet çdo dhjetëvjeçar. Jetëgjatësia aty u pakësua, në krahasim me 2015 për gratë në më shumë se gjysmën e vendeve dhe për burrat në më shumë se një të tretën.
Përktheu: Bardhyl Selimi, Tiranë, më 7 dhjetor 2021
