Shkruan : Maxhun Osmanaj
Vështrim
NJË LIBËR QË RUAN DËSHMI DHE KUJTESËN TONË NGA BARBARITË SERBE
(Adem Lushaj, “Krimet serbe në Kosovë (Rasti i Deçanit)”, Shtëpia Botuese “Jalifat Publishing” , Houston 2023 )
(Prolog)
“ Nëse ndonjë miku krijues- shkrimtar, nuk do t’ia lexoj librin dhuratë, herët a vonë, për shkak të pamundësisë, le të më falë, një libër i tillë në fjalë i publicistit mr. Adem Lushaj, “ Krimet serbe në Kosovë, (Rasti i Deçanit) “, nëse nuk e lexoj- më, mos të më falë asnjëherë, sepse ky libër nuk meriton të qëndrojë i fshehur në kthinat dhe sirtarët e bibliotekës dhe ta mbulojë pluhuri i harresës. Brenda librit klith zëri i viktimave, zëri i prindërve- vëllezërve tonë, i fëmijëve tonë, i nënave dhe motrave tona. Dëshmitë e këtij libri nga të mbijetuarit- mbijetuarat, më flasin mua, ju flasin ju lexues, i flasin drejtësisë ndërkombëtare dhe vendore , botës paqedashëse demokratike “ ( M. Osmanaj).
(Autori- libri)
Kush është autori i librit? Adem Lushaj nuk është historian, nuk është as shkrimtar, por është publicist, veprimtar, intelektual që prore ngre zërin ndaj padrejtësive dhe dukurive negative në shoqëri dhe në mjedisin ku jeton dhe vepron. Është gazetar, para se gjithash është pedagog, mësimdhënës, matematicient, autor i disa librave publicistitkë. Libri në fjalë është i tipit memoaristik- dokumentar, pse jo edhe historik, i sintetizuar në vetën e tretë dhe në vetën e parë. Një libër mbështetur në fakte, dokumente, që dëshmon qindra dëshmi barbarie nga forcat serbo-sllave, i shkruar me brumin, themelet e tragjedisë, episodeve tragjike, dhimbjeve që s’i përthekon as mendja e njeriut nga çfarë përjetoi popullata e pafajshme shqiptare në Rrafshin e Dukagjinit.
(Struktura narrative e librit)
Fundshekulli XX për popullin shqiptar në Kosovë paraqet dramën më të dhimbshme, më trishtuese, më të përgjakshme, që njeh historia e popullit shqiptar. Por krahas kësaj drame me episode të dhunës dhe torturave psiqike, dhunës fizike, dhunës seksuale, djegie, vrasje, shfarosje gjenocidiale, plaçkitje dhe në fund, dëbim nga vatrat shekullore kundër popullsisë së pafajshme, epilogun e pati me një Çmim dhe Kurorëzim shekulli; çlirimi i Kosovës, falë UÇK-së dhe forcave aleate të NATO-s, që për 78 ditë bombardimesh kundër forcave pushtuese të makinerisë vrastare, arriti deri të dorëzimi dhe kapitullimi i pushtuesit më 10 qershor 1999. Libri në fjalë është një nga monumentet e shkruara, ndërtuar me gjakun e mijëra shqiptarëve, mbi dhembjet dhe dhunën që ushtroi shteti serbo-sllav me forcat paramilitare-ushtarake, policore, me të vetmin qëllim; shfarosjen e farës shqiptare në Kosovë. Autori Lushaj ka bërë një punë madhështore duke sjellë para lexuesve një libër publicistik, historik, dokumentar, të përjetuar nga popullata e Rrafshit të Dukagjinit, përkatësisht nga fshatrat e dy komunave; Deçani dhe Juniku. “ Autori në këtë libër, me një kujdes të veçantë ka përfshirë mbi 300 dëshmi, të cilat janë marrë drejtpërdrejt nga qytetarët, menjëherë pas përfundimit të luftës. Dëshmitë e paraqitura në këtë libër janë të periudhës kohore nga marsi i vitit 1998, e deri më qershor të vitit 1999-ës, kur edhe kanë hyrë forcat paqëruajtëse ndërkombëtare (KFOR)” (Po aty, fq. IX). Deçani dhe Juniku, duke qenë dy nga qendrat kryesore të Dukagjinit, një udhëkryq, lidhje me komunat tjera, vendstrehime të shumë luftëtarëve të UÇK-së, baza e rezistencës dhe furnizimit me armatim nga Shqipëria, bënë që dhuna të ishte më e egër sistematike, por edhe më dëme të paparashikuara në njerëz, shtëpi familjare, dëbime , manifestuar me plaçkitje, vrasje, tortura psiqike, përdhunime seksuale…” Hartuesi i kësaj vepre me vlerë për kujtesën tonë historike ka dhënë dëshmi të shumta për krimet e ndodhura në shumë fshatra të komunës së Deçanit, si në ; Irzniq, Beleg, Drenoc, Strellc, Dubovik, Isniq, Broliq, Llukë, Kodrali, Shaptej, Dubravë, Lloçan, Maznik, Ratish, Prapaçan, Dashinoc, Lumbardh, Prekolluk, Junik, Pobërgjë, e kudo tjetër brenda apo jashtë Deçanit” (Po aty, fq. IX). Duke lexuar këtë libër, lexuesi mëson se çdo krim makabër, është histori në vete. Dëshmitë e të mbijetuarve u janë afruar pas lufte Grupit Ndërkombëtar të Krizave ( Internacional Crisis . Grupi ICG “ Misioni i tij ishte mbledhja e dëshmive për krimet e kryera gjatë viteve 1998-1999 në Kosovë. Zyrtarët vendorë dhe ndërkombëtarë të angazhuar nga ICG dhe KMDLNJ, gjatë periudhës kohore korrik -dhjetor të vitit 1999, kishin marrë më shumë se 500 deklarata nga qytetarët si dëshmi për krimet serbe të kryera në komunën e Deçanit. Pos deklaratave ishin siguruar edhe foto, të dhëna statistikore, gjurmë, incizime të ndryshme si dëshmi të krimeve mbi popullatën civile. Këto dëshmi janë mbledhur pothuajse në tërë teritorin e Deçanit ( Juniku ishte pjesë teritoriale e Deçanit deri në vitin 2008). Të gjitha dëshmitë me kohë qenë përkthyer në gjuhën angleze “ (Po aty, fq. VI-VII).
Në kapitullin e parë, autori ofron informacione për Deçanin në rrafshin gjeografik- historik dhe demografik të paraluftës.
Në kapitullin e dytë , autori e fillon me titullin, Deçani në flakët e luftës – sulmi në familjen e Hilmi Haradinaj-t. Ky sulm ndodhi më 24 mars 1998 në Gllogjan, rënia në altarin e lirisë : Agron dhe Gazmend Mehmetaj dhe Himë Haradinaj, si dhe odiseada e 115 nxënësve në shkollë dhe heroizmi i dy mësuesve në mbrojtje të nxënësve. Krahas këtij sulmi, fillon mobilizimi dhe qëndresa e djemve të kësaj ane, furnizimi me armatim nga Shqipëria, rënia në pritë e shumë luftëtarëve, si dhe sulm pas sulmi, betejë pas beteje gjatë atij viti. Operacionet serbe nuk kursyen as përdorimin e raketave tokë-tokë, verës së vitit 1998, ndërsa dëbimi i popullatës së fshatrave të asaj ane drejt Shqipërisë dhe Malit të Zi, nuk kishte të ndalur. Dëshmitë dhe rrëfimet e këtyre banorëve janë tmerrësisht makabre. As marrëveshja Hollbruk- Millosheviç në tetor të vitit 1998, nuk solli ndërprerjen e dhunës, pos që bota vendosi Misionin Civil Ndërkombëtar – Vëzhgues. Makineria vrastare serbe vazhdonte vrasjet, represaljet, dhunën fizike, dhunën psiqike, përdhunimet seksuale, plaçkitjet karshi këtij Misioni.
Kapitulli i tretë përfshin një vit 1999 të krimeve monstruoze-makabre, që nuk njeh historia. Dhuna shtrihet në çdo fshat, në çdo familje, sidomos pas bombardimeve të NATO-s më 24 mars 1999. Nuk mund të harrohen masakrat në Irzniq më 24 mars 1999. “ Edhe në varr do të më kujtohet tmerri i saj dite”, rrëfen i mbijetuari, Ahmet Dervishaj (1941), (po aty. Fq.91).Po ashtu, tmerr të tillë përjetoi popullata në Masakrën e Belegut, (29.03.1999), ku në mes shumë deklaratave tmerruese zgjodhëm : “ Kam dëshmuar tri herë para Tribunalit Ndërkombëtar të Hagës për krimet serbe të kryera në Beleg “, rrëfen i mbijetuari Mehmet Mazrekaj (1944) , ( po aty, fq.100). “ Thotë se në tri rastet ka rrëfyer hollësisht për vrasjen dhe zhdukjen e 40 personave”, (fq. 100). Përderisa forcat e NATO-s bombardonin caqet ushtarake-serbe, forcat vrastare kryenin masakër pas masakre, si ajo e Strellcit, më 30 mars 1999, që mori jetën e 7 personave, ndërsa Masakra e Lubeniqit, 1 prill 1999, është masakër që nuk harrohet lehtë.
“ Gjashtëdhjetë persona mbetën të vdekur, ndërsa nëntë ishim me fat. Ndërsa ishim të plagosur, megjithatë mbetëm gjallë” , rrëfen i mbijetuari Xhevdet Selim Aliçkaj ( 1962), (po aty, fq. 121).
Vlen të theksohet se secila dëshmi në këtë libër paraqet trishtim në vete. Muaji prill dhe maj, 1999 ishin dy muajt më rrënqethës për popullatën e asaj ane. Edhe fshati Shaptej përjetoi krime makabre, ku u vranë dhjetëra persona, u zhdukën , u dhunuan seksualisht, u djegën kufomat, disa i hodhën edhe në puse, vetëm e vetëm për t’ua humbur gjurmët! “ Data 9 maj i vitit 1999, shënon ditën kur paramilitarët serbë dhe një civil nga fshati Dobrixhë ekzekutuan tre vëllezërit e mi: Shemsiun, Bajramin dhe Azemin si dhe kushëririn tonë, Rifatin. Të nesërmen tre burra nga fshati shkuan për të marrë lejen e policisë, për varrimin e vëllezërve, dhe kushëririt tim, por ata nuk u kthyen më : Lan Dobraj ( rapsod i njohur), Ukë Beqiraj dhe Bekë Muslijaj, shkuan në Shaptej që të bëhen “ kurban” i vëllezërve të mi”, rrëfen Osman Ukë Muslijaj, (1960), (po aty.fq 186).
Kapitulli i katërt, shënon kapitullin më të ndjeshëm të tërë librit, thuaja, përdhunime seksuale të motrave, nënave shqiptare! Ata kriminelë kanë emër dhe mbiemër. Këtu lexojmë deklaratat më të trishta të të dhunuareve, të shkruara me code, deklarata dhënë para zyrtarëve të huaj; D-1 deri me D-23. “ Pasi më plaçkitën, na detyruan të zhvishemi para tyre. Me bajonetë të mitralozit m’i shqyen rrobat duke më zhveshur tërësisht”, ka treguar D-2” ( fq. 190). “ Kriminelët serbë, të udhëhequr nga Zoran Gjurishiq dhe Vula Miriçic, pos që na i vranë burrat dhe fëmijët, edhe na dhunuan. Ata na kërcënonin me armë se, do të na vrisnin, nëse nuk bëheshim të dëgjueshme, që t’i shfryenin epshet e tyre” , rrëfen e dhunuara D-7” (po aty, fq. 192). Secila deklaratë e të dhunuareve me forcë dhe kërcënim për vrasje, vajza dhe nuse të reja nga D-1 deri D-23, janë më të trishta se njëra- tjetra.
Në kapitullin e pestë, autori na jap informacione për Junikun si fshat më i njohur në histori, kujtojmë Kuvendin e Junikut (1918-1924), si dhe vizita e Hollbrukut në Junik, ndërsa më 13 gusht 2008 u certifikua si komunë. Edhe junikasit përjetuan skena tragjike: vrasje, djegie, zhdukje, përdhunime seksuale, dëbime… Nga data 14 -27 prill 1999, Meja paraqet vendin e krimit dhe të tmerrit për junikasit “ Me të mbërritur në Mejë, serbët i ndanë rreth 400 burra të moshës 15-50 vjeç. Të cilët i rrahën me shkopinj dhe me bishta puhkësh duke i detyruar t’i vendosin duart pas kokës. Disa nga personat e rrëmbyer ishin : burri im, Agim (Hasan) Shehu, Ismet (Hasan ) Shehu, Bujar (Beqë) Sheu, Beqir (Muharrem) Nimanaj, Nexhat (Beqir) Nimanaj dhe Shani Fazliu”- dëshmi e mbijetuarës, Florije (Islam) Shehu, (1978), (po aty, fq. 229)
Ndërsa në kapitullin Shtojcë, prapë gjëjmë varreza masive, pusat e vdekjes , duke provuar humbjen e gjurmëve të krimeve. Prapë pas çlirimit na vizitojnë vdekjet , plagosjet, humbjet e gjymtyrëve: duar, këmbë, sy, duke ç’minuar minat e vendosura nga armiku . Në kapitullin e parafundit, autori vendos një listë -literaturë e përdorur dhe burime tjera të bollshme, që dëshmojnë me fakte krimet e kryera nga pushtuesi.
Në fund të librit, Foto Albumi, është edhe një dëshmi e rrënqthshme e të vrarëve në mënyra të ndryshme, djegia e shtëpive, kufoma të karbonizuara, kufoma të gjetura në puse, si dhe tubime përkujtimore pas luftës…
(Përfundim)
Ky libër paraqet një peshë dhe vlerë të veçantë për drejtësinë dhe lexuesit, ngase dëshmitë i janë ofruar Misionit të zyrtarëve Ndërkombëtarë të ICG dhe KMDLNJ, nga të mbijetuarit- mbijetuarat, nga ata –ato që panë, përjetuan dhe shpëtuan. Në shumicën e dëshmive figurojnë emrat e kryersve të krimit. Autori ka përdorë literaturë të bollshme nga libra të tjerë të ngjajshëm publicistikë dhe nga interneti. Libri është i pasuruar në brendësi edhe me fotografi-dëshmi, si dhe formulari i intervistës, forma e intervistës lidhur me krimin; llojin e krimit, datën, vitin, vendin, autorin e krimit nëse e njeh dhe detaje e të dhëna të tjera me interes. Ky libër është një dëshmi e fortë për organet e drejtësisë ndërkombëtare dhe vendore për zbardhjen e krimeve dhe dënimin e atyre që kryen krime në këtë anë dhe në mbarë teritorin e Kosovës. Autorët e krimeve duhet dënuar, ndryshe familjarët e viktimave kurrë s’do të kenë qetësi sa të jenë gjallë, sa të jetë jeta- jetë. E, kush nuk do ta quajë këtë libër Monument i Shkruar , që ruan dëshmi, gjak-dhimbje?!
