Christoph Kersting: Shqiptarët dhe Serbët në Kamenicë të Kosovës, rrezet e dritës përtej politikës së madhe

Nuk jam autor i shkrimit të mëposhtëm për vëllazërimin dhe bashkimin e qytetarëve të Kamenicës me serbët lokalë.

Autor është gazetari gjerman i medias Deutschlandfunk Kultur Christoph Kersting, ndërsa unë jam vetëm përkthyes.

Ai e ka realizuar një dokumentar në Kamenicë me daten 5 maj 2022, dhe është fascinuar nga dashuria e pa diferencuar shqiptarëve të Kamenicës për serbët lokalë.

Pse po them e pa diferencuar?

Sepse për ta nuk luan rol biografia kriminale, millosheviqiane dhe anti shqiptare e disa krerëve të serbëve lokal.

Madje me ta kultivojnë marrëdhënie edhe më të ngushta.

Mirëpo gazetarit gjerman për këtë absurd i ha palla sa Nënës Terezë për puhalla.

Dhe s’ka faj qe nuk i ha palla, sepse truri i shqiptarëve servilë, nënshtrues, kolaboracionist dhe shkurtpamës, është më i zbrazur se puhalla.

Ne pak jemi duke vuajtur sa e meritojmë të vuajmë.

Ne e meritojmë të jemi mish për makinën çetnike të bluarjes se mishit, sepse do t’i jepnim shije të mirë qervishit.

Unë e kam marrë mundin për ta përkthyer këtë shkrim të gjatë, duke shpresuar se do t’ua hapi sytë shqiptarëve të mençur, por si duket të tillë nuk ka as për ilaç.

Kjo është dëshmi e qartë se në Kosovë ka regjione që e meritojnë epitetin Shumadia dhe Stambolli i Vogël.

Kjo është njëherësh dëshmi se ne nuk jemi rastësisht kombi i vetëm në Ballkan pa çështje të përmbyllur kombëtare dhe shtetërore.

Sepse harrojmë shpejt vuajtjet, gjenocidet, masakrat, grabitjet, djegiet, përdhunimet, denimet, dëbimet dhe helmimet 200 vjeçare nga okupatori serb dhe ato 500 vjeçare nga okupatori osman.

Natyrisht që mardhëniet e mira fqinjësore janë të dobishme edhe me pakicën serbe, por jo kur ato ndodhin nën patronatin e harresës, Sindromit të Stokholmit dhe kompleksit të vlerës së ulët.

Sepse ato na krijojnë sërish raport vasal sidomos me ata serbë lokalë që janë besnik ndaj Beogradit dhe Moskës njësoj si në vitin 1998-1999.

Sepse asnjë herë nuk janë distancuar publikisht nga gjenocidi i hordhave çetnike, komuniste dhe klerofashiste në Kosovë.

Apo jo baci Halil Geci ?

Ja edhe njëherë po e publikoj shkrimin e autorit gjerman me shpresën që do ta lexoni me vëmendje.

Autor: Christoph Kersting, 5 maj 2022

Burimi: Deutschlandfunk Kultur

Përktheu : Lirim Gashi

Pamje nga dritarja e një kafeneje ku burrat ulen së bashku për një lojë shahu.

Kafanat në Kamenicë, versioni serb i një kafeneje, frekuentohen nga serbët dhe shqiptarët së bashku.

Në politikën e madhe ka vetëm grindje, inat dhe mosbesim mes serbëve dhe shqiptarëve në Kosovë. Por njerëzit dëshirojnë paqen. Disa kujtojnë madje me nostalgji bashkimin dhe vëllazërimin para luftërave jugosllave dhe lidhen me të.

Sot herët në mëngjes, tashmë po ndodh shumëçka në kafanën “Zuka”. Grupe burrash ulen pothuajse në çdo tavolinë, luajnë letra, bëjnë dolli me njëri-tjetrin me birrë dhe raki. Tymi i cigares përhapet nëpër dhomën e vogël, disi të zymtë të pijetorës.

Kafana – kështu quhen bujtinat fshatare në Serbi, janë një përzierje e kafenesë dhe tavernës. Kafana “Zuka”, megjithatë, gjendet në një rrugë të frekuentuar në qendër të Kamenicës, një qytet i vogël në Kosovë, një orë me makinë në lindje të kryeqytetit Prishtinës.

Bojan Stamenkovic ka aranzhuar që sot në Zuka të takohet me kumbarin e tij Stevan Denic. Të dy burrat janë serbë, dhe kafanat nuk janë të rralla në Kosovë. E veçanta këtu: Kamenica nuk është enklavë serbe. 90 për qind e banorëve janë shqiptarë, pjesa tjetër janë serbë dhe romë. Lokali gjithashtu nuk është në një pjesë thjesht serbe të Kamenicës. Stevani aranzhon që një ose dy shqiptarë të ulen në çdo tavolinë të tretë – së bashku me miqtë ose fqinjët e tyre serbë.

Dy burra të moshës së mesme me flokë të shkurtër të errët dhe me mjekër ulen para një dritare dhe shikojnë në kamerë duke na thënë :

Vlerësoni marrëdhëniet e mira mes serbëve dhe shqiptarëve në qytetin e Kamenicës: Janë Bojan Stamenkovic (djathtas) dhe i biri i tij Stevan Denic.

“Asgjë nga këto nuk ka rëndësi këtu, në kafanën tonë, pijanecët ulen në një tavolinë me njerëz që kanë studiuar. Këtu takohen të gjithë, qoftë shqiptarë apo serbë, qoftë punëtor apo të doktoruar. Këtu ka diçka si në një pijetore angleze”.

Të dy na sugjerojnë të pimë një ekspres në një kafene me pamje nga qyteti – pesë minuta udhëtim me taksi. Shoferi shqiptar flet rrjedhshëm serbisht, Bojani flet rrjedhshëm shqip, apo po aq mirë: Edhe kjo është disi normale këtu në Kamenicë. Dhe ky normalitet nuk është i rremë, pra nuk është asgjë që i prezantohet vizitorëve vetëm për të lënë përshtypje të mirë, thekson serbi Bojan Stamenkoviq.

“Por sigurisht: Kamenica është e jashtëzakonshme në këtë aspekt. Ne thjesht jetojmë mirë së bashku këtu: shqiptarë, serbë dhe romë. Kështu ishte gjithmonë, dhe menjëherë pas përfundimit të luftës së Kosovës në vitin 1999, pazari u rihap këtu sepse lidhja mes njerëzve ishte thjesht më e madhe se gjithë urrejtja. Ne e ndihmojmë njëri-tjetrin, ne serbët shkojmë në restorantet shqiptare, dhe shqiptarët vijnë në dasmat tona. Ne e mësuam këtë nga prindërit dhe gjyshërit tanë, dhe të rinjtë këtu po e vazhdojnë këtë.”

Në vitin 2008, Kosova shpalli pavarësinë nga Serbia. Megjithatë, deri më sot, Beogradi nuk e njeh sovranitetin e fqinjit të tij – ashtu si Rusia, Kina dhe madje pesë vende të BE-së. Që atëherë, konflikti i vjetër mes Serbisë dhe Kosovës është ndezur vazhdimisht.

Rasti më i fundit: një mosmarrëveshje për targat e veturave në vjeshtën e vitit 2021. Serbia asnjëherë nuk i ka njohur targat e Kosovës. Në përgjigje të kësaj, kryeministri i Kosovës Albin Kurti dekretoi që tash e tutje automjetet me targa serbe të mos lejohen më të kalojnë kufirin. Shoferët serbë të kamionëve më pas bllokuan një pikë kufitare në veri të Kosovës.

Papritur, forcat speciale të policisë kosovare dhe ushtrisë serbe me tanke u përballën me njëra-tjetrën në kufi – një situatë shpërthyese që u lehtësua vetëm kur trupat ndërkombëtare të KFOR-it ndihmuan policinë kosovare dhe BE-ja ndërhyri si ndërmjetës, thotë thotë në intervistën për “Weltzeit”

Simon Ilse, kreu i Fondacionit Heinrich Böll në Beograd, përgjegjës për Serbinë, Malin e Zi dhe Kosovën.

“Nga perspektiva evropiane, ukrainasit po mbrojnë vlerat tona të lirisë, vetëvendosjes dhe jetës me dinjitet – dhe ne nuk e kemi parë këtë angazhim të fortë për këtë në Ballkanin Perëndimor për disa vite. Por kjo është edhe për faktin se ky proces i anëtarësimit është zbehur gjithnjë e më shumë si një perspektivë e besueshme. Dhe kjo tani – tha dje kancelari Scholz: ta bësh realitet – kjo është detyra tani. Është vonë, por jo shumë vonë për këtë”.

Mitrovica është vetëm rreth 30 kilometra në jug të postës kufitare. Qyteti është diçka si antidoti i bashkëjetesës së relaksuar që kultivojnë serbët dhe shqiptarët në Kamenicë.

Luan Shatri është shqiptar dhe ka jetuar gjithmonë në Mitrovicë. Para luftës ai kishte shumë të njohur dhe miq serbë. Në këtë mëngjes gri, burri rreth të dyzetave qëndron në bregun jugor të lumit Ibër. Një urë moderne të çon përtej lumit në pjesën veriore të qytetit me 80,000 banorë. Por Ibri ende e ndan Mitrovicën në dy botë pothuajse krejtësisht të ndara, thotë Luani: pjesa jugore e qytetit, e banuar me shqiptarë, dhe veriu, ku jetojnë pothuajse ekskluzivisht serbët.

“Kjo ndarje prek gjithçka këtu, gjithë jetën. Që nga përfundimi i luftës në Kosovë, na është thënë se ura do të rihapet për qarkullim dhe është shtyrë vazhdimisht. Vetëm shikoni, pothuajse askush nuk kalon mbi këtë urë. Dhe unë jam skeptik se diçka do të ndryshojë ndonjëherë.”

Ka edhe rreze të zbehta shprese në Mitrovicë, përpjekje për të ndërtuar ura të vërteta ndërmjet njerëzve në veri dhe jug të qytetit: të rinjtë shqiptarë dhe serbë bëjnë muzikë së bashku në Rock School të Mitrovicës, Diakonia Gjermane drejton një qendër rinore shumë-etnike. Direkt nën urën e Ibrit, dhe në pjesën serbe të Mitrovicës, një OJQ organizon kurse të TI-së në të cilat marrin pjesë edhe të rinjtë shqiptarë.

Shembull Kamenica si model?

Një avokat serb e ka iniciuar këtë ofertë. 30-vjeçari u largua nga vendlindja e tij Mitrovica disa muaj më parë dhe tani jeton në Serbi, ku punon për një organizatë ndërkombëtare. Ai në fakt nuk lejohet të japë intervista, kështu që ai dëshiron të mbetet anonim dhe e quan veten Mladen Soric. Ai e njeh personalisht edhe Bojan Stamenkoviqin nga Kamenica.

“Shembulli i Kamenicës mund të jetë një shembull se si do të mund të zhvillohen gjërat në Kosovë në të ardhmen. Në Mitrovicë, megjithatë, është ende rasti që të rinjtë dinë shumë pak për njëri-tjetrin, ata janë të helmuar nga urrejtja dhe paragjykimet e prindërve dhe fqinjëve të tyre. Ne kemi thënë gjithmonë se kurset tona duhet të mbahen pa simbole apo deklarata politike. Kjo funksionoi mirë, madje u krijuan miqësi. Por e gjithë kjo harrohet shpejt sapo politika zyrtare hyn në lojë, gjithë ajo zhurmë nacionaliste – nga të dyja anët. Dhe kjo më pas shkatërron atë që ne kemi ndërtuar me mundim me punën tonë.”

Mladen Soric beson se në fakt do të ishte detyrë e politikanëve të ndërtojnë ura të këtij lloji, të kryejnë punë pajtimi. Kjo është një nga arsyet pse i riu serb u largua nga vendlindja e tij në Kosovë, me zemër të plasur, siç thotë ai. Por ka edhe serbë që po ecin pikërisht në rrugën e kundërt: atdheu i tyre ka qenë Kosova dhe tani po kthehen në Serbi. Edhe kjo është pjesë e përditshmërisë së shqiptarëve dhe serbëve në Kosovë sot.

Një serbe kthehet :

Është fundjavë dhe Marija Novakovic është ulur në tavolinën e dhomës së ndenjjes së mikeshës së saj Gordana Djoric në Laplje Selo, një enklavë e vogël serbe disa kilometra në jug të Prishtinës. Dy gratë çajnë arra nga kopshti i Gordanës pas shtëpisë dhe kanë shumë për t’i thënë njëra-tjetrës. Bashkëshorti i Gordanës, Zlatko ka televizionin ndezur: një program lajmesh me foto të luftës në Ukrainë.

Dy gra të moshuara janë ulur në një divan

“Për mua ishte gjithmonë e qartë se do të kthehesha në Prishtinë”, thotë Marija Novakovic (majtas) – këtu me shoqen e saj Gordana Djoric.

Marija është 47 vjeçare, e lindur dhe e rritur në Prishtinë. Ajo iku prej andej 23 vjet më parë, pothuajse brenda natës, si shumë serbë të tjerë – nga frika e raprezaljeve shqiptare pas përfundimit të luftës në Kosovë. Gjatë gjithë këtyre viteve Marija jetoi në Serbi por nuk e shiti kurrë banesën e saj në Prishtinë. Pak javë më parë ajo u kthye në atdheun e vjetër dhe dëshiron të qëndrojë.

“Për mua ishte gjithmonë e qartë se do të kthehesha në Prishtinë. Djali im i parë lindi këtu, këtu u njoha me burrin tim atëherë.

Por unë kam qenë këtu vetëm një herë pas luftës, për një ditë, rreth 15 vjet më parë. Thjesht kisha frikë se mund të më ndodhte diçka. Në atë kohë thuhej gjithmonë: Është e rrezikshme për ne serbët të vijmë këtu”.

Pritje miqësore nga fqinjët shqiptarë

Pas disa lemshave me autoritetet, në vitin 2015 u bë e qartë se Marija në fakt kishte të drejtë për banesën e saj të vjetër në qendër të Prishtinës. Por u deshën gjashtë vjet të tjera para se të dorëzoheshin çelësat. Apartamenti nuk është mobiluar ende, tregon ajo derisa ajo qëndron me Gordanën dhe bashkëshortin e saj. Dy djemtë e Marijes jetojnë ende në Beograd, por do t’i ndjekin sapo të mobilohet apartamenti.

Dhe çfarë thonë shqiptarët e lagjes suaj për faktin se së shpejti do të kenë sërish një fqinj serb?

“Aty më pritën shumë miqësisht, sepse njoh disa njerëz nga më parë. Ne luanim në rrugë së bashku si fëmijë dhe të shiheshim përsëri. Ishte sikur asgjë të mos kishte ndodhur kurrë. U përqafuam dhe qanim. Ishte e gjitha shumë emocionuese për mua.”

Marija Novakovic nuk është një rast i izoluar: Sipas agjencisë së OKB-së për refugjatët, pothuajse 1,800 serbë të Kosovës janë kthyer në atdheun e tyre të vjetër në pesë vitet e fundit. Megjithatë, si rregull, këta njerëz tërhiqen nga enklavat serbe, veçanërisht në veri të Kosovës, në zonën përreth qytetit të Mitrovicës. Por pothuajse nuk ka mbetur asnjë serb në kryeqytet, Prishtinë, dhe Marija është zyrtarisht refugjatja e parë serbe e luftës që kthehet atje pas vitit 1999.

Sipas shoqes së Marijes, Gordana Djoric, kjo është edhe për faktin se shumë të kthyer kanë të drejtë ligjore për kthimin e pronës së tyre të vjetër – por autoritetet në Kosovë shpesh pengojnë dhe vonojnë dorëzimin.

Misioni i OSBE-së në Kosovë e formuloi në mënyrë të ngjashme në një raport të vitit 2019. Rasti i Marijes ishte gjithashtu punë e vështirë, raporton Gordana, e cila ofron mbështetje ligjore për gratë serbe me OJQ-në e saj lokale. Në fund, faktori vendimtar ka qenë ndoshta se ky rast është raportuar në media.

Gjuha si parakusht për bashkëpunim.

Ajo thuajse e ka harruar shqipen e saj, thotë Marija, dhe në fakt barrierat gjuhësore në Kosovë janë një problem shumë më i madh sot se sa ishin dikur, në kohën e Jugosllavisë.

Shqiptari Veton Mujaj e përjeton këtë herë pas here.

Vetoni drejton një OJQ në Pejë, një qytet në perëndim të vendit afër kufirit me Malin e Zi. Organizata e tij quhet “Syri i Vizionit”.

Ajo bashkon serbët dhe shqiptarët nga rajoni, të cilët më pas ndjekin një ide të përbashkët biznesi. Për shembull, kultivuesit e frutave kanë krijuar partneritete që vazhdojnë edhe sot e kësaj dite.

“Por të kuptuarit shpesh është i vështirë atje, sepse veçanërisht të rinjtë nuk flasin më gjuhën tjetër. Sot ata preferojnë të mësojnë anglisht në shqip apo serbisht.”

Një burrë me flokë gri, mjekër dhe syze flet para mikrofonit

Veton Mujaj kryeson një OJQ në Pejë, një qytet në perëndim të vendit afër kufirit me Malin e Zi.

Veton Mujaj po ashtu e përjeton bashkëjetesën e grupeve etnike në një mënyrë shumë më të relaksuar se 10 apo 15 vjet më parë. Në Pejë nuk janë aq larg sa në Kamenicë, por:

“Sot, ndryshe nga e kaluara, nuk është aspak problem që të rinjtë serbë të lëvizin në qendër të qytetit këtu në Pejë krejtësisht të pashqetësuar – dhe njëkohësisht të flasin hapur serbisht. Ne kemi serb këtu në administratë, në polici dhe në postë. Ajo që mungon ende është kjo hapje në sektorin privat. Kur shkoj në një supermarket këtu, serbët gjithashtu blejnë atje, por asnjë serb nuk punon atje.”

Kryetari shqiptar, zëvendësi serb dhe

thyerja e barrierave gjuhësore – kjo është çështje e zemrës edhe për serbin Bojan Stamenkovic nga Kamenica. 39-vjeçari flet rrjedhshëm shqip – dhe madje mëson gjuhën krahas punës së tij aktuale si doganier në kufirin serb.

Ai ka pasur tashmë mbi 300 pjesëmarrës serbë nga rajoni në kurset e tij, duke përfshirë Mila Mihajlovic. 17-vjeçarja nuk e ka nisur me gjuhën nga e para, ajo kujton se gjyshi i saj serb fliste rrjedhshëm shqip dhe kishte shumë miq shqiptarë.

“Bashkëjetesa jonë nuk funksionon nëse nuk zotërojmë bazat. Dhe gjëja më e rëndësishme është gjuha. Pa gjuhë, ne nuk mund të shprehim ndjenjat dhe nevojat tona. Sapo kuptova: nëse jetoni në Kosovë dhe keni fëmijë nuk dëshironi që ata të jetojnë në një mjedis ku nuk kuptojnë dhe ku mund të keqkuptohen? A dëshironi vërtet t’ua bëni këtë fëmijëve tuaj?”

Në anën tjetër, thotë Bojan Stamenkoviq, edhe shqiptarët mësojnë serbisht në Kamenicë.

“Në fillim, disa vite më parë, nuk ishte e lehtë me kurset e gjuhës. Kishte paragjykime dhe rezistencë: Kryebashkiaku shqiptar Kastrati e mbështeti fuqishëm këtë projekt, por u sulmua nga disa njerëz: Pse ne shqiptarët ta mësojmë serbishten tani? Dhe serbët më pyetën: Për çfarë na duhet shqipja? Por gjuha na bashkon, njerëzit i kuptojnë fqinjët e tyre dhe kjo është mënyra e vetme për të forcuar paqen këtu”.

Bashkëjetesa e serbëve dhe shqiptarëve ndodh në Kamanicë jo vetëm në jetën e përditshme, por edhe në planin politik: Kryetari shumëvjeçar i Komunës, Qëndron Kastrati, është shqiptar – dhe mik i Bojan Stamenkoviqit. Serbi ka qenë edhe nënkryetar i Kastratit për disa vite. Dhe këtë vit Bojani dëshiron të kandidojë sërish për këtë post.

**********

ALBANER UND SERBEN IN KAMENICA

LICHTBLICKE JENSEITS GROSSER POLITIK

Von Christoph Kersting · 05.05.2022

Quelle : Deutschlandfunk Kultur

Blick durch die Scheibe eines Cafés, in dem Männer für ein Schachspiel beieinander sitzen.

Die Kafanas in Kamenica, der serbischen Version eines Kaffeehauses, werden von Serben und Albanern gemeinsam besucht.

In der großen Politik herrscht zwischen Serben und Albanern im Kosovo nur Streit, Missgunst und Misstrauen. Doch die Menschen sehnen sich nach Frieden. Manche erinnern sich an das Miteinander vor den Jugoslawien-Kriegen und knüpfen daran an.

Es ist schon einiges los in der Kafana „Zuka“ an diesem Vormittag. Fast an jedem Tisch sitzen Männerrunden, spielen Karten, prosten sich zu mit Bier und Schnaps. Zigarettenqualm zieht durch den kleinen, etwas düsteren Kneipenraum.

Kafana – so heißen die rustikalen Wirtschaften in Serbien, eine Mischung aus Kaffeehaus und Taverne. Die Kafana „Zuka“ allerdings befindet sich an einer geschäftigen Straße im Zentrum von Kamenica, einer Kleinstadt im Kosovo, eine Autostunde östlich der Hauptstadt Pristina.

Bojan Stamenkovic hat sich heute mit seinem Patensohn Stevan Denic im „Zuka“ verabredet. Beide Männer sind Serben, und Kafanas sind im Kosovo keine Seltenheit. Das Besondere hier: Kamenica ist keine serbische Enklave. 90 Prozent der Bewohnerinnen und Bewohner sind Albaner, der Rest Serben und Roma. Die Kneipe liegt auch nicht in einem rein serbischen Stadtviertel von Kamenica. Stevan deutet in die Runde: An jedem dritten Tisch sitzen ein, zwei Albaner – gemeinsam mit ihren serbischen Freunden oder Nachbarn.

Zwei mittelalte Männer mit kurzen dunklen Haaren und Bart sitzen vor einem Vorhang und gucken in die Kamera

Schätzen das gute Auskommen zwischen Serben und Albanern in der Stadt Kamenica: Bojan Stamenkovic (r.) und sein Patensohn Stevan Denic.

„Das spielt alles keine Rolle hier, in unserer Kafana sitzen auch Trinker mit Leuten, die studiert haben, an einem Tisch. Hier treffen sich einfach alle, egal ob Albaner oder Serben, egal ob du Arbeiter bist oder einen Doktortitel hast. Das hat schon etwas von einem englischen Pub hier.“

Firm in der Sprache des jeweils anderen

Die beiden schlagen vor, noch einen Espresso zu trinken in einem Café mit Ausblick auf die Stadt – fünf Minuten Fahrt mit dem Taxi, der albanische Fahrer spricht fließend Serbisch, Bojan genauso gut Albanisch: Auch das sei irgendwie normal hier in Kamenica. Und diese Normalität sei auch kein „Fake“, nichts, was man Besuchern präsentiere, um einen guten Eindruck zu machen, betont der Serbe Bojan Stamenkovic.

„Aber klar: Kamenica ist in dieser Hinsicht schon außergewöhnlich. Wir leben hier einfach gut zusammen: Albaner, Serben und Roma. Das war schon immer so, und sofort nach dem Ende des Kosovo-Krieges 1999 hat hier der Basar wieder aufgemacht, weil die Verbundenheit der Leute einfach größer war als der ganze Hass. Wir helfen einander, wir Serben gehen in albanische Restaurants, und die Albaner kommen zu unseren Hochzeiten. Wir haben das so von unseren Eltern und Großeltern gelernt, und die jungen Leute hier führen das fort.“

Bizarrer Streit um Autokennzeichen

2008 erklärte der Kosovo seine Unabhängigkeit von Serbien. Belgrad erkennt aber bis heute die Souveränität des Nachbarn nicht an – genauso wie Russland, China und sogar fünf EU-Staaten. Seitdem kocht der alte Konflikt zwischen Serbien und Kosovo immer wieder hoch.

Jüngster Höhepunkt: ein Streit über Autokennzeichen im Herbst 2021. Serbien hat die kosovarischen Schilder noch nie anerkannt, als Reaktion darauf verfügte Kosovos Premier Albin Kurti, dass von nun an umgekehrt auch Fahrzeuge mit serbischen Kennzeichen nicht mehr die Grenze passieren dürfen. Serbische LKW-Fahrer blockierten daraufhin einen Grenzübergang im Norden des Kosovo.

Plötzlich standen sich an der Grenze Spezialkräfte der kosovarischen Polizei und serbisches Militär mit Panzern gegenüber – eine explosive Lage, die sich erst entspannte, als die internationalen KFOR-Truppen die kosovarische Polizei ablösten und die EU vermittelnd eingriff.

Simon Ilse, Leiter der Heinrich-Böll-Stiftung in Belgrad, zuständig für Serbien, Montenegro und Kosovo sagt im „Weltzeit“-Interview:

„Es ist aus europäischer Perspektive so, dass die Ukrainerinnen und Ukrainer gerade unsere Werte Freiheit, Selbstbestimmung, Leben in Würde verteidigen – und dieses starke Eintreten dafür haben wir in der Westbalkan-Region schon seit einigen Jahren nicht mehr gesehen. Aber das liegt eben auch daran, dass dieser Beitrittsprozess immer stärker als glaubwürdige Perspektive verblasst ist. Und diese jetzt – Kanzler Scholz hat gestern gesagt: real werden zu lassen – das ist jetzt die Aufgabe. Es ist spät, aber nicht zu spät dafür.“

Nur etwa 30 Kilometer südlich des Grenzpostens liegt Mitrovica. Die Stadt ist so etwas wie der Gegenentwurf zum entspannten Miteinander, wie es Serben und Albaner in Kamenica pflegen.

Brücke über den Fluss Ibar in Mitrovica, der den serbischen vom albanischen Teil der Stadt trennt.

Brücke über den Fluss Ibar in Mitrovica, der den serbischen vom albanischen Teil der Stadt trennt.

Luan Shatri ist Albaner und hat schon immer in Mitrovica gelebt. Vor dem Krieg hatte er viele serbische Bekannte und Freunde. An diesem grauen Vormittag steht der Mittvierziger am Südufer des Flusses Ibar, einen Steinwurf entfernt führt eine moderne Brücke über den Fluss in den Nordteil der 80.000-Einwohner-Stadt. Doch der Ibar teile Mitrovica bis heute in zwei fast völlig getrennte Welten, erzählt Luan: in den von Albanern bewohnten Südteil der Stadt und den Norden, wo fast ausschließlich Serben leben.

„Diese Teilung betrifft alles hier, das gesamte Leben. Seit dem Ende des Kosovo-Krieges erzählt man uns, dass die Brücke wieder für den Autoverkehr geöffnet wird, und immer wieder wird das verschoben. Schauen Sie doch hin, es geht auch fast niemand über diese Brücke. Und ich bin skeptisch, dass sich daran jemals etwas ändert.“

Dabei gibt es auch in Mitrovica zarte Lichtblicke, Versuche, echte Brücken zu bauen zwischen den Menschen im Norden und Süden der Stadt: Junge Albaner und Serben machen gemeinsam Musik in der Mitrovica Rock School, die deutsche Diakonie betreibt ein multiethnisches Jugendzentrum direkt unterhalb der Ibar-Brücke, und im serbischen Teil Mitrovicas organisiert eine NGO IT-Kurse, an denen auch junge Albanerinnen und Albaner teilnehmen.

Beispiel Kamenica als Vorbild?

Ein serbischer Jurist hat dieses Angebot mitinitiiert. Der 30-Jährige hat vor einigen Monaten seine Heimatstadt Mitrovica verlassen, lebt jetzt in Serbien und arbeitet dort für eine internationale Organisation. Interviews dürfe er eigentlich nicht geben, darum will er unerkannt bleiben und nennt sich Mladen Soric. Er kennt auch Bojan Stamenkovic aus Kamenica persönlich.

„Das Beispiel Kamenica könnte durchaus ein Vorbild dafür sein, wie sich die Dinge insgesamt im Kosovo irgendwann einmal entwickeln. In Mitrovica ist es aber nach wie vor so, dass auch die jungen Leute viel zu wenig voneinander wissen, die werden vergiftet durch den Hass, die Vorurteile ihrer Eltern und Nachbarn. Wir haben in unseren Kursen immer gesagt: keine politischen Symbole oder Statements. Das hat gut funktioniert, da sind sogar Freundschaften entstanden. All das ist aber ganz schnell vergessen, sobald die offizielle Politik ins Spiel kommt, dieses ganze nationalistische Getöse – auf beiden Seiten. Und das zerstört dann das, was wir mühsam aufgebaut haben mit unserer Arbeit.“

Dabei wäre es doch eigentlich Aufgabe der Politik, solche Brücken zu bauen, Versöhnungsarbeit zu leisten, findet Mladen Soric. Auch deshalb hat der junge Serbe seine Heimat Kosovo verlassen, schweren Herzens, wie er sagt. Doch es gibt auch Serbinnen und Serben, die genau den umgekehrten Weg beschreiten: deren Heimat früher Kosovo war und die jetzt dorthin zurückkehren. Auch das gehört heute zur Lebenswelt von Albanern und Serben im Kosovo.

Eine Serbin kehrt zurück

Es ist Wochenende, und Marija Novakovic sitzt am Wohnzimmertisch ihrer Freundin Gordana Djoric in Laplje Selo, einer kleinen serbischen Enklave einige Kilometer südlich von Pristina. Die beiden Frauen knacken Walnüsse aus Gordanas Garten hinterm Haus und haben sich viel zu erzählen. Gordanas Mann Zlatko hat den Fernseher laufen: eine Nachrichtensendung mit Bildern vom Krieg in der Ukraine.

Zwei ältere Frauen sitzen auf einem Sofa

„Für mich war immer klar, dass ich nach Pristina zurückkehren würde“, sagt Marija Novakovic (l.) – hier mit ihrer Freundin Gordana Djoric.

Marija ist 47 Jahre alt, geboren und aufgewachsen in Pristina. Von dort floh sie vor 23 Jahren quasi über Nacht, so wie viele andere Serbinnen und Serben auch – aus Angst vor albanischen Repressalien nach dem Ende des Kosovo-Krieges. All die Jahre hat Marija in Serbien gelebt, aber nie ihre Wohnung in Pristina verkauft. Vor einigen Wochen nun ist sie zurückgekehrt in die alte Heimat: Und sie will bleiben.

„Für mich war immer klar, dass ich nach Pristina zurückkehren würde. Mein erster Sohn ist hier geboren, hier habe ich meinen Mann damals getroffen. Ich war aber nach dem Krieg nur ein einziges Mal hier, für einen Tag, vor 15 Jahren ungefähr. Ich hatte ganz einfach Angst, dass mir etwas passieren könnte. Damals hieß es immer: Es ist gefährlich für uns Serben hierher zu kommen.“

Freundliche Aufnahme durch albanische Nachbarn

Nach einigem Hickhack mit den Behörden war ab 2015 klar, dass Marija tatsächlich ein Anrecht auf ihre alte Wohnung im Stadtzentrum von Pristina hat. Bis zur Übergabe der Schlüssel dauerte es dann aber noch weitere sechs Jahre. Noch ist das Appartement nicht eingerichtet, solange kommt sie bei Gordana und ihrem Mann unter. Marijas beiden Söhne wohnen noch in Belgrad, werden aber nachkommen, sobald die Wohnung möbliert ist. Und was sagen die Albaner in ihrem Viertel dazu, dass sie bald wieder eine serbische Nachbarin haben?

„Ich bin da sehr freundlich aufgenommen worden, einige Leute kenne ich auch noch von früher. Wir haben als Kinder zusammen auf der Straße gespielt, und das Wiedersehen war so, als wäre nie etwas geschehen. Wir haben uns in den Arm genommen und geweint. Das alles war sehr emotional für mich.“

Marija Novakovic ist kein Einzelfall: Laut dem UNO-Flüchtlingshilfswerk sind in den vergangenen fünf Jahren knapp 1800 Kosovo-Serben in ihre alte Heimat zurückgekehrt. In der Regel zieht es diese Menschen allerdings in serbische Enklaven vor allem im Nordkosovo, die Gegend um die Stadt Mitrovica herum. In der Hauptstadt Pristina aber leben so gut wie gar keine Serben mehr, und offiziell ist Marija der erste serbische Kriegsflüchtling, der nach 1999 dorthin zurückkehrt.

Das liegt laut Marijas Freundin Gordana Djoric auch daran, dass viele Rückkehrer zwar rein rechtlich einen Anspruch auf Rückgabe ihrer alten Immobilien haben – die Behörden im Kosovo sich aber in vielen Fällen querstellen und die Übergabe hinauszögern.

Ähnlich formuliert es auch die OSZE-Mission im Kosovo in einem Bericht aus dem Jahr 2019. Auch Marijas Fall sei ein hartes Stück Arbeit gewesen, berichtet Gordana, die mit ihrer lokalen NGO serbische Frauen rechtlich unterstützt. Den Ausschlag habe am Ende wohl gegeben, dass über diesen Fall in den Medien berichtet wurde.

Sprache als Voraussetzung für das Miteinander

Ihr Albanisch habe sie so gut wie vergessen, erzählt Marija noch, und tatsächlich sind die Sprachbarrieren im Kosovo heute ein viel größeres Problem als früher, zu jugoslawischen Zeiten. Diese Erfahrung macht auch der Albaner Veton Mujaj immer wieder.

Veton leitet eine NGO in Peja, einer im Westen des Landes gelegenen Stadt nahe der Grenze zu Montenegro. Seine Organisation heißt „Syri i Vizionit“, „Auge mit Vision“: Sie bringt Serben und Albaner aus der Region zusammen, die dann eine gemeinsame Geschäftsidee verfolgen. So sind zum Beispiel Partnerschaften von Obstbauern entstanden, die bis heute anhalten.

„Aber die Verständigung ist da oft schwierig, weil vor allem die Jüngeren die jeweils andere Sprache nicht mehr sprechen. Die lernen heute lieber Englisch als Albanisch oder Serbisch.“

Ein Mann mit grauem Haar, Bart und Brille redet vor einem Mikrofon

Veton Mujaj leitet eine NGO in Peja, einer im Westen des Landes gelegenen Stadt nahe der Grenze zu Montenegro.

Auch Veton Mujaj erlebt das Zusammenleben der Ethnien viel entspannter als noch vor 10, 15 Jahren etwa. So weit wie in Kamenica sei man in Peja zwar noch nicht, aber:

„Es ist heute, anders als früher, überhaupt kein Problem für junge Serben, sich hier in Peja völlig unbehelligt im Stadtzentrum zu bewegen – und dabei ganz offen Serbisch zu sprechen. Wir haben hier Serben in der Verwaltung, bei der Polizei und Post. Was noch fehlt, ist diese Offenheit in der privaten Wirtschaft. Wenn ich hier in einen Supermarkt gehe, dann kaufen da auch Serben ein, aber es arbeiten keine Serben dort.“

Albanischer Bürgermeister, serbischer Vize

Sprachbarrieren abbauen – das ist auch für den Serben Bojan Stamenkovic aus Kamenica eine Herzensangelegenheit. Der 39-Jährige spricht fließend Albanisch – und unterrichtet die Sprache sogar, neben seinem eigentlichen Job als Zollbeamter an der serbischen Grenze.

Über 300 serbische Teilnehmerinnen und Teilnehmer aus der Region hatte er schon in seinen Kursen, darunter auch Mila Mihajlovic. Die 17-Jährige hat nicht bei Null angefangen mit der Sprache, ihr serbischer Großvater, erinnert sie sich, habe fließend Albanisch gesprochen und viele albanische Freunde gehabt.

„Unser Zusammenleben funktioniert nun mal nicht, wenn wir die Grundlagen hierfür nicht beherrschen. Und das Wichtigste dabei ist doch die Sprache. Ohne Sprache können wir unsere Gefühle und Bedürfnisse eben nicht ausdrücken. Mir wurde irgendwann einfach klar: Du lebst im Kosovo, und wenn du einmal Kinder haben wirst – willst du, dass sie in einem Umfeld leben, das sie nicht verstehen und in dem sie missverstanden werden können? Willst du das deinen Kindern wirklich antun?“

Umgekehrt, erzählt Bojan Stamenkovic, lernen auch Albaner Serbisch in Kamenica.

„Am Anfang, vor ein paar Jahren, war das nicht einfach mit den Sprachkursen. Es gab Vorurteile und Widerstände: Der albanische Bürgermeister Kastrati hat das stark unterstützt, wurde aber von einigen Leuten angefeindet: Warum sollen wir Albaner jetzt Serbisch lernen? Und die Serben fragten mich: Wofür brauchen wir Albanisch? Aber die Sprache bringt uns doch zusammen, die Menschen verstehen ihre Nachbarn, und nur so kann der Frieden hier gefestigt werden.“

Das Miteinander von Serben und Albanern spielt sich in Kamanica nicht nur im Alltag ab, sondern auch auf politischer Ebene: Der langjährige Erste Bürgermeister, Qëndron Kastrati, ist Albaner – und mit Bojan Stamenkovic befreundet. Außerdem war der Serbe auch schon einige Jahre lang Kastratis Stellvertreter als Zweiter Bürgermeister. Und in diesem Jahr will sich Bojan erneut zur Wahl stellen für das Amt.