Nga: Dr Sadri RAMABAJA
Leksioni nga protestat në Francë dhe Izrael: Ka ardhur koha që dy republikat tona [Shqipërinë politike dhe Republikën e Kosovës], t’i trajtojmë ashtu si janë — Bërthamë e Shtetit-Komb], që e përkufizon veten edhe në rrafshin konstitucional si Shtet i Kombit Shqiptar dhe me rend të garantuar demokratik.
Leksioni nga Franca dhe Izraeli Ndalimi i paralajmruar i reformës së diskutueshme gjyqësore në Izrael, ka marrë ndërkohë përgjegjen meritore nga kundërshtarët e planeve të qeverisë; ata duan ta vazhdojnë protestën e tyre. “Ne nuk do të ndalojmë demonstratat derisa të ndalet plotësisht grushti gjyqësor”, thanë organizatorët e rezistencës në rrugë të hënën vonë në mbrëmje. Njoftimi i kryeministrit Benjamin Netanyahu shërben vetëm për të mashtruar popullsinë “për të dobësuar protestën dhe më pas për të vendosur një diktaturë”.[1]
Në rastin e Francës kemi të bëjmë me betejën e qytetarisë franceze për mbrojtjen e të arriturave në betejat sociale gjatë historisë në përballje me oligarkët bankierë dhe elitën e neoliberalëve që identifikohen me të djathtën ekstreme, respektivisht forcat neofashiste të maskuara të presidentit aktual … dhe atyre në ardhje të Marie Le Pen-it. Në Francë grevat dhe protestat po zhvillohen tashmë jo vetëm kundër reformës së diskutueshme të pensioneve. Sipas raportimeve në shtypin francez, populli masivisht ka dalur në sheshe t e rrugët e qyteteve të Francës dhe po proteston kaq gjatë kundër aplikimit të më se 300 pikave të reformës së qeverisë, e cila synon të rrisë moshën e pensionit nga 62 në 64 vjeç. Greva në Francë kundër reformës së pensioneve hyri të hënën në ditën e 40-të, ndërsa qeveria ka treguar se është gati të arrijë kompromis.
Në Izrael beteja ka konotacion të theksuar emancipues politik. Shtresa e idealistëve që ndërtuan Shtetin, idealin e disa brezave të atdhetarëve izraelit, që në rrafshin sociopolitik i përkasin shtresës së mesme, është hedhur në betejë për mbrojtjen e shtetit të së drejtës dhe demokracisë. Ajo ka përballë konservatorët politik tipik, siç është përfaqësuesi i tyre sot në krye të qeverisë B. Netanjahu.
Netanjahu dëshiron të zvogëlojë fuqinë e Gjykatës së Lartë. Planet përfshijnë dhënien e pushtetit parlamentit për të anuluar vendimet e gjykatave me një shumicë të thjeshtë. Përveç kësaj, Parlamenti pretendohet nga konservatorët të ketë kontroll mbi emërimin e gjyqtarëve. Me këtë reformë, Netanjahu para së gjithash është i preokupuar të ndihmojë veten, kanë shpjeguar kritikët. Ai vetëm kështu gjykon se mund t’i shmanget gjyqit për korrupcion. Disi ngjashëm me Tramp-in edhe Netanjahu, që kur qe ngritur aktakuza ndaj tij, në vitin 2019, ka pretenduar vazhdimisht se sistemi i drejtësisë është i njëanshëm dhe se ai është shndërruar në objekt të tij.[2]
Ndërkohë Parlamenti i Izraelit ka ratifikuar një ligj përmes të cilit pretendohet ta mbrojë kryeministrin nga shkarkimi. Knesset miratoi draftin me 61 vota pro dhe 47 kundër. Sipas këtij ligji parashikohet që një kryeministër izraelit mund të shpallet i papërshtatshëm për të qeverisur vetëm për arsye shëndetësore ose mendore. Diçka ngjashëm siç kanë një pjesë e kushtetutave për pozitën e presidentëve. Në të njëjtën kohë, këtë vendim mund ta marrë vetëm presidenti aktual ose shumica prej tre të katërtave të kabinetit. Dyshimi për korrupsion apo konflikt interesi nuk janë arsye të mjaftueshme për një hap të tillë.[3]
Në kulmin e protestave masive, të papara ndonjëheër në Izrael, presidenti Herzog publikoi një thirrje dramatike.
Sulmi ndaj sistemit të drejtësisë
Ky ndryshim drastik i raporteve mes dy segmenteve të politikës -legjislativit dhe ekzekutivit me gjyqësorin, ka prodhuar kritika të forta nga Kryetari i Gjykatës së Izraelit. Ai ka paralajmëruar se bëhet fjalë de fakto për një “sulm të shfrenuar ndaj sistemit të drejtësisë”. Prokurorja e Përgjithshme gjithashtu është shprehur kundër planit, njësoj si edhe shumë nga paraardhësit e saj.
Në këto rrethana protestat masive janë shoqëruar nga një grevë e përgjithshme, ndërkaq ushtria është vënë në alrm dhe në gatishmëri. Ndërkohë këto protesta kanë shenjuar një nivel të ri. Presioni ndaj kryeministrit Netanyahu është i jashtëzakonshëm.
Kjo krizë politike në Izrael u përshkallëzua në mënyrë dramatike pas shkarkimit të ministrit të Mbrojtjes Joav Galant për shkak të kritikave të tij të fuqishme në raport me reformën në gjyqësor.
Presidenti Isaac Herzog i bëri thirrje qeverisë të tërhiqet. “Për hir të unitetit të popullit izraelit, për hir të përgjegjësisë, ju bëj thirrje që të ndaloni menjëherë legjislacionin”, tha ai herët në mëngjes. Populli është në frikë të thellë.[4]
Intelegjencia izraelite, sidomos ajo e botës akademike dhe humane, e shohin demokracinë e Izraelit në rrezik. Shkrimtari Etgar Keret shpjegon pse po ndodhë ky fenomen. Keret është një një nga shkrimtarët më të mëdhenjë izraelit bashkëkohor. Ai është I lindur në Izrael në vitin 1967. Keret, I cilësuar si një mjeshtër i tregimit të shkurtër, ka shprehur shqeto pikëpamjet e tij të mprehta politike edhe në raste tjera, duke u përfshi ndërkohë në betejën e popullit izraelit kundër reformës gjyqësore në vendin e tij.
“Të gjithë demonstruesit kanë një gjë të përbashkët,” tha Keret në shkurt në një intervistë me gazetarin Uri Schneider, i cili raporton nga Izraeli. “Ata nuk duan që atyre t’u vidhet demokracia… Kjo lëvizje proteste nuk ka nevojë për shkrimtarë për të shpjeguar botën,” tha Keret në një intervistë. “Çdo demokrat liberal e kupton se një gjykatë nën kontrollin e kryeministrit është një gjykatë e dobët”[5]
Sipas Keret, Shteti i Izraelit, i themeluar në vitin 1948, e përkufizon veten si hebre dhe demokratik. “Por në fakt është një shtet hebre që është gjithashtu demokratik si opcion I vetëm”. Kushdo që flet me anëtarët e kampit fetar i thuhet: “Demokracia është një fenomen i përkohshëm”.[6] Sipas konservatorëve Judaizmi ka ekzistuar më parë dhe do të ekzistojë edhe pas demokracisë.
Kur Gjykata Kushtetuese shndërrohet në kështjellë barrikadimi
Demokracinë si një fenomen të përkohëshëm e kishin trajtuar edhe klasa politike e Kosovës që pas 14 skurtit 2021 i takojnë historisë. Sidoqoftë, kjo klasë ka dy vjet që megjithëse ka humbur mbështetjen e qytetarëve, ajo vazhdon të jetë e barikaduar në çdo segment të shoqërisë, në arsim (sidomos në arsimin e lartë), në sistemin e shëndetësisë, në administratë, por sidomos në gjyqësor. Strategjia e përzgjedhur e opozitës sot për t’i vu shkopinjë rrotës së historisë progrsive që shenjoi revolucioni demokratik i heshtur i 14 shkurtit 2021, dëshmohet para së gjithash me dërgimin e ligjeve kruciale në Gjykatën Kushtetuese. Gjykata kushtetuese, siç e dëshmoi aktgjykimi i saj që ka të bëjë me Ligjin për Këshillin Prokurorial të Kosoëvs, tashmë është shndërruar në një kështjellë mbrojtëse e politikave që kanë selitur korrupsinin dhe krimin në Republikë, duke e bërë demokracinë de fakto një fenomen të përkohshëm.
Për elitën politike shqiptare (Shqipëri, Kosovë, Maqedoni) dhe zgjedhësit shqiptarë, shteti i së drejtës dhe demokracia mbetet tutje opsioni më serioz. Në këtë rrafsh ne do të mund të ishim më të përafërt me Izraelin. Në fakt qeverisja dy vjeçare e VV-së në
Kosovë dëshmon pikërisht këtë tezë. Paralele do të mund të tërhiqeshin mes forcave politike që ishin angazhuar për çlirimin e ngritjen e Izraelit si shtetit-komb nga forca politike me bazament të theksuar progresist, të ngjizura e ndërtuara mbi parimet e nacionalizmit progresiv, dhe tri-katër forcave politike që ishin në bazamentin e ideimit dhe ngritjes së UÇK-së [LPK, LKÇK, Partisë Parlamentare dhe Unikomb-it], që do të ishin faktorët qenësor për çlirimin e Kosovës dhe më pas edhe të ngritjes në këmbë të Republikës së Kosovës.
Demokracia ishte ideal edhe në procesin tranzitues të Shqipërisë, kalimit të saj nga diktatura komuniste në demokracinë liberale.
Por, si në Shqipërinë politike edhe në Kosovë, ka kohë që është kultivuar tipi i partive autoritare. Ato vetëm formalisht deklarohen pro vlerave liberale.
Demontimi i këtij tipi partish është bukur i vështirë, meqë ato me kohë kanë futur nën kontroll ekonominë dhe veprojnë si struktura mikse — parti/korporata.
Adam Przeworski tek „Democracy and Development“ (2000) pretendon se rreziku për dështimin e një sistemi demokratik është i ndërvarur në rrafsh linear me lartësinë e të ardhurave (pagave).
Në tezën e tij „Convergence and Modernization Revisited“ të publikuar në vitin 2012, Robert Barro, vlerëson se, egziston një lloj korelacioni i fuqishëm mes Bruto Prodhimit Kombëtar (BPK) për kokë banori dhe kualitetit të institucioneve demokratike të një vendi.
Në hapësirën shqiptare ka 1001 arsye të gjykojmë se vullneti politik për ndërtimin e institucioneve demokratike të tipit skandinav gëzon mbështetje shumë më të madhe në popull, se sa ai i tipit të demokracisë hungareze, turke a ruse, që po kultivonin tandemi Thaçi/Mustafa. Këtë fakt e dëshmuan zgjedhjet e 14 shkurtit të vitit 2021, që de fakto ishin një revolucion i heshtur demokratik.
Kjo edhe ishte arsyeja pse rezistenca kundër sistemit autoritar në Kosovë ishte më e shtrirë tek shtresat e mesme, që e bën të krahasueshëm revolucionin e 14 shkurtit 2021 të Kosovës me këtë që po ndodhë sot në Izrael. Por a mund të quhet ky revolucion i përfunduar, nëse tutje në Shqipërinë politike, në nukleusin e Kombit tonë, në pushtet mbeisn e vijnë forca politike që komandohen nga oligokratët, që herë bien në prehërin e autoritarëve ruso-serb e herë në atë të neootomanëve e neofashistëve që mbajnë pushtetin në Turqi, Itali, Francë e gjetkë në perendim?!
Realiteti po dëshmon se Kombi nuk mund të ndërtojë perspektivë të qartë, kur një pjesë e tij lëngon ose qeveriset nga forcat retrograde.
Historia jonë gjatë gjithë këtyre tri dekadave të të ashtuquajturit tranzicin demokratik në Shqipëri dhe dy dekadave të përpjekjeve për ngritjen e ngrehinës së Republikës së dytë shqiptare – Kosovës, e dëshmon katërcipërisht këtë. Forcat progresive të Kombit nuk janë tërhequr, por as ato konservatore, retrograde nuk janë zmbrapsur.
Ka ardhur koha që dy republikat tona t’i trajtojmë ashtu si janë — Bërthamë e Shtetit-Komb, Shtet të së drejtës, që e përkufizon veten edhe në rrafshin konstitucional si Shtet i Kombit Shqiptar me rend të garantuar demokratik.
___________________________________
1. https://www.juedische-allgemeine.de/allgemein/proteste-in-israel-gehen-trotz-aussetzen-der-justizreform-weiter/
2. https://www.dw.com/sq/reforma-e-drejt%C3%ABsis%C3%AB-n%C3%AB-izrael-paralajm%C3%ABrim-p%C3%ABr-nj%C3%AB-kriz%C3%AB-kushtetuese/a-64400079]
3. https://www.tagesschau.de/ausland/asien/israel-regierungschef-absetzung-verfahren-101.html/
4. https://www.tagesschau.de/ausland/asien/israel-945.html
5. https://www.dw.com/de/israel-proteste-justizreform-etgar-keret/a-65007461
6. Po aty
