Pamje e Hilandarit në Greqi
Nga: Pirro Prifti , Tiranë
Si sot e 592 vite më parë, me 25 korrik 1431 ose sipas kalendarit arkaik Ortodoks viti 6936 ka vdekur në Malin Athos, Manastirin e Hilandarit tek Kulla e Shën Gjergjit aty ku janë sot gërmadhat e Pirgut Arbanas- Reposh Kastrioti, vëllai i dytë më i madh i Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti –Skënderbeu.
Pak Histori
Sipas Historisë Reposh Kastrioti i dërguar peng tek Sulltani i asaj kohe Murati i dytë (1421-1444) kthehet rreth viteve 1426 në kohën kur i ati Gjon Kastrioti së bashku me të katër bijtë e tij bleu adelfatet (janë të drejtat e një personi për të qëndruar në Manastir ortodoks dhe për të marrë ndihma prej burimeve të Manastirit. Adelfati është i vlefshëm në emrin e vetë personit dhe nuk mund të transferohet apo të trashëgohet nga një tjetër), duke siguruar të drejtat për të ardhur në Manastirin Hilandar në Malin Athos ( në shqip Mali i Atit), në kullën e Shën Gjergjit që sot quhet Pirgu Arbërit ose `Arbanaski Pirg` për nder të tyre. Sipas një burimi tjetër të njohur Gjon Kastrioti dhe bijtë e tij.. “siguruan një vend si refugjatë për ti shpëtuar invazionit Osman, dhe në 1426 dhe 1430 realizuar një marrëveshje ose adelphat për të gjithë jetën për të përdorur Kullën e Shën Gjergjit në Manastirin e Hilandarit në të katër bijve të tij. Njëri nga ata vdiq më 1431 dhe vetë Gjon Kastrioti hetoi aty si murgu Joachim dhe vdiq në vitin 1437“. Të gjitha këto fakte dëshmojnë lidhjet afat- gjata midis lordëve feudalë Arbër dhe laurës imperiale serbe të asaj kohe“ (http://ëëë.doiserbia.nb.rs/Article.aspx?iD=0350-76530637081B&AspxAutoDetectCookieSupport=1).
Sipas Marin Barletit në librin e tij “Jeta dhe Veprat e Princit Epirot Gjergj Kastrioti Skënderbeu“ për Reposh Kastriotin thotë kështu:… “ vëllai i tij Reposhi , u kthye nga Kostandinopoja dhe u fut menjëherë në Manastir duke thënë se konvertimi në turk (mysliman) ishte një krim që nuk lahej dot përveçse të mbyllej në Manastir për gjithë jetën..“ Këtij manastiri, Gjon Kastrioti i dhuroi në vitin 1426 dy fshatra nga pronat e veta në rajonin e Gostivarit, i bleu pirgun e Shën Gjergjit (i njohur edhe me emrin Pirgu Shqiptar) dhe në këtë manastir një nga djemtë e tij, Reposhi, e kaloi jetën si murg derisa vdiq më 25 korrik 1431. Në epigrafin e varrit, Reposhi mban titullin e lartë fisnik. Në marrëveshjen (adelfat) e vitit 1426 janë firmat e Gjon Kastriotit, Reposh Kastriotit, Gjergj Kastriotit, dhe Kostandin Kastriotit. Në Aktin e Dytë, firma e Stanisha Kastriotit mungon. Ndoshta për shkak se Stanisha si djali më i madh ka qëndruar në Kostandinopojë dhe është martuar aty me një turkeshë sipas disa burimeve dhe ishte konvertuar në islam. Pra, në marrëveshjen e dyte (adelfat), janë firmat e tre vëllezërve së bashku me firmën e Gjon Kastriotit. Nga ana e Manastirit të Hilandarit ka qenë përgjegjës Murgu Athanas (Zivojinovic refers to it as “82,” and it is described as “82” in our online library catalog. Në këmbim, Gjon Kastrioti i dhuronte Manastirit Hilandar dy fshatra. Sipas `Acteve të Hilandarit` fshatrat Radostushë, Trebishtë dhe Kisha e tyre. Në këmbim Gjon Kastrioti bleu të drejtën për të jetuar dhe varrosur aty me të tre bijtë si dhe dha 60 florinj për të blerë Kullën e Shën Gjergjit brenda Manastirit Hilandar. Të dy aktet e Hilandarit të blerjes së të drejtës për të jetuar dhe vdekur në Manastir dhe blerjen e Kullës me 60 florinj nga Gjon Kastrioti dhe tre bijtë të firmosura nga Murgu Athanas (Afanasijev), janë zbuluar nga historiani rus Grigorieviç më 1848. Sipas një dokumenti tjetër thuhet: “ Familja e Gjon Kastriotit përbëhej nga katër djem dhe pesë vajza. Vëllai i madh i Gjergjit (Skënderbeut), Reposhi përfundoi murg në gadishullin e Malit të Shenjtë pranë Selanikut, në manastirin e Hilandarit, ndërtuar në shekullin XI. Në arkivën e këtij manastiri ruhen dy dokumente që lidhen me emrin e Gjon Kastriotit. Në një dokument të vitit 1426 thuhet se: “Gjon Kastrioti me katër djemtë e tij, Stanishin, Reposhin, Konstantinin dhe Gjergjin, i falën Manastirit të Hilandarit katundet e krahinës së Rekës në Dibër, Radostushën dhe Trebishtin. Në dokumentin e dytë të padatuar thuhet se, igumeni i Manastirit të Hilandarit i shet Pirgun e Shën Gjergjit, Gjon Kastriotit dhe tre djemve të tij, Reposhit, Konstantinit dhe Gjergjit për 60 florinj”. Ky pirg mban edhe sot emrin “Pirgu i Shqiptarëve”.
Sipas një burimi tjetër përsëri, përmendet emri Ivan ose Jovan (Gjon) Kastrioti sipas burimeve sllave Gjon shqiptohet si Ivan (SDS = Slavic Documents) HM.SDS.82 and 105., dhe Reposh, Konstandin dhe Giurg (Gjergj) http://library.ohio-state.edu/record=b2234497~S7 and http://library.ohio-state.edu/record=b2231916~S7.
Në se në aktin e parë të blerjes ishin firmat e katër bijve së bashku më të atin Gjon Kastrioti, më 1426, në aktin e dytë të vitit 1430 (si duket për të paguar qiranë) janë firmat e tre bijve dhe të Gjon Kastriotit. Firma e Stanishës mungon. Kjo tregon se Stanisha qëndroi në Kostandinopojë ishte martuar aty me një turkeshë pasi ishte konvertuar nga ortodoks në besimin islam.
Studiuesi serb, Sreten Petkoviç, në librin e tij “Chilandar” shkruan se, në vitet 1430-’31, Reposhi, vëllai i të famshmit Skënderbe, nga familja shqiptare e Kastriotëve, u varros në një varr të ndodhur në narteksin e brendshëm të kishës, në murin verior. Reposh Kastrioti duke u vendosur në Manastirin e Hilandarit dhe duke marrë miratimin dhe zotimet nga ana e Manastirit u bashkua me vëllazërinë e Hilandarit, ku edhe vdiq në 25 korrik 1431.
Më vonë, dhe i ati Gjon Kastrioti u vendos në Manastir si Murg me emrin Joakim, ku jetoi aty deri në 1437 dhe vdiq me 4 Maj 1437 po aty në Manastir.
Familja Kastrioti ishte e ritit lindor bizantin pra orthodox dhe kjo i jep përgjigje dhe pyetjes së çfarë feje kishte Familja Kastrioti (Slijepčević, Đoko M. (1983). Srpsko-arbanaški odnosi kroz vekove sa posebnim osvrtom na novije vreme (in Serbian). Himelstir. p. 45. Retrieved 7 July 2011.) (Petković, Sreten (2008) [1989], Hilandar (in Serbian), Belgrade, p. 21, iSBN 978-86-80879-78-9).
Mendohet se, në Hilandar duhet të jenë eshtrat e katër bijve dhe të Gjon Kastriotit. Atë që janë varrosur aty janë Reposh, Kostandin dhe Gjon Kastrioti. Mendohet se mund të jetë varrosur dhe Heroi Kombëtar aty fshehurazi.
Këtë mund ta shpjegojmë më poshtë. Pirgu Arbanas që u quajt nga murgjit e Manastirit Hilandar ne Malin e Shënjtë Athos ( emri i malit eshte shqip- Mali i Atit, por bizantinët i vendosen nje postfix -os dhe doli Athos). Më Parë quhej Kulla e Shën Gjergjit të cilën e bleu Gjon Kastrioti me tre bijtë. Pas vdekjes së Gjon Kastriotit I cili vdiq me 2 maj 1437 si Murg me emrin Joachim, Kulla e ShenGjergjit mori emrin `Pirgu Arbanas` ose serbisht Arbanaski Pirg. Sot Pirgu Arbanas është i shkatërruar plotësisht dhe ka vetëm gërmadha sepse nuk është mirëmbajtur (shiko fotot).
Pirgu Arbanas u mirëmbajt deri në shek XVII- nga disa vojvodë vllehë të cilët dhuruan para Manastirit për ta mirëmbajtur. dhuruesi i parë Vllahian mund të ketë qenë Basarab Tepelus dhe më vonë nga princi Rumun Radus dhe Vlad i Riu. Dhurimet në para për mirëmbajtjen e Pirgut Arbanas nga vllehët deri në shek XVIII si pasojë e ndërit që u bëri Donika Kastrioti për kalimin e vajzës së Drakulës në Napoli fshsheurazi, për ta shpëtuar nga osmanët që kërkonin bijën e Vlad Tepeles (Drakula) I cili kishte bashkëpunim më Gjërgj Kastriotin kur ishte gjallë për të luftuar osmanët.
Kulla e Shën Gjërgjit alias Pirgu Arbanas në Manastirin e Hilandarit, Mali Athos, Greqi
Në Kullën e Shën Gjergjit të asaj kohe, ose Arbanaski Pirg, studiuesi serb, Sreten Petkoviç, në librin e tij “Chilandar” shkruan se, në vitet 1430-’31, Reposhi, vëllai i të famshmit Skënderbe, nga familja shqiptare e Kastriotëve, u varros në një varr të ndodhur në narteksin e brendshëm të kishës, në murin verior. Shën Gjergji dhe shenjtorët Simeon dhe Sava, bashkë me Virgjëreshën, janë pikturuar në muret sipër për nder të shpirtit të tij. Piktori anonim i afreskut duket i një talenti modest. Sipas studiuesit të njohur kroat, Milan Shuflaj, mbi varrin e Reposhit, i varrosur në brendësi të objektit kryesor të manastirit të Hilandarit, në kishën e Shën Mërisë, është gdhendur identifikimi historik “Duka i ilirëve”. Pra, autorë serbë me emër, citojnë Kullën e Shqiptarëve, blerë nga princi shqiptar Gjon Kastrioti, si dhe faktin e varrosjes së Reposhit, nga familja e famshme shqiptare e Kastriotëve, në Manastirin e Hilandarit në Malin e Shenjtë. Monumentet shprehin historinë, e për këtë duhen studiuar e dokumentuar dhe sigurisht, duhet realizuar edhe mundësia e ekspozimit të tyre në muzetë tona kombëtare“( http://diskutime-shqiptare.fr-bb.com/t4906-djali-i-skenderbeut-eshte-varrosur-ne-manastrin-i-hilandarit). Fakti i fundit i jetës së Reposh Kastriotit është Epitafi mbi varr: `Robi i Zotit Reposh Kastrioti , Dukë i ilirisë“ ose siç gjendet në serbisht ~»Prestavi se rab’ božii Repoš’, douks’ ilirskii, 6939« (https://en.ëikipedia.org/ëiki/Victor_Grigorovich), (Mirjana Živojinovic, Svetogorske kelije i pirgovi u srednjem veku (Beograd, 1972), 106-107, 117.).
Shën Gjergji dhe shenjtorët Simeon dhe Sava, bashkë me Virgjëreshën, janë pikturuar në muret sipër për nder të shpirtit të tij. Piktori anonim i afreskut duket i një talenti modest. Sipas studiuesit të njohur kroat, Milan Shuflaj, mbi varrin e Reposhit, i varrosur në brendësi të objektit kryesor të manastirit të Hilandarit, në kishën e Shën Mërisë, është gdhendur identifikimi historik “Duka i ilirëve”. Pra, autorë serbë me emër, citojnë Kullën e Shqiptarëve, blerë nga princi shqiptar Gjon Kastrioti, si dhe faktin e varrosjes së Reposhit, nga familja e famshme shqiptare e Kastriotëve, në Manastirin e Hilandarit në Malin e Shenjtë. Monumentet shprehin historinë, e për këtë duhen studiuar e dokumentuar dhe sigurisht, duhet realizuar edhe mundësia e ekspozimit të tyre në muzetë tona kombëtare“( http://diskutime-shqiptare.fr-bb.com/t4906-djali-i-skenderbeut-eshte-varrosur-ne-manastrin-i-hilandarit).
Djegia e Pirgut Arbanas në vitin 2000
Sot ky mbishkrim nuk ekziston sepse në 2010 kulla e Shëngjergjit u dogj rastësisht apo me qëllim. Sipas shkrimeve të vitit 2000 (kur u dodj nje pjesë e Pirgut Arbanas), në një gazetë serbe e cila thotë: “Hyllenderi u dogj se pari, mu tek muret e “Arbanas Pirg” dhe gurët e varrit të Jovanit (Gjon) dhe Reposh Kastriotit, fisnikë Serb nga Shqipëria, përkatësisht baba dhe vëlla të Gjergj Kastrioti, i njohur më shumë si Skënderbeu. Sipas komentuesve shqiptarë të Maqedonise ata u shprehen: “Diçka e ndaloi dorën e zjarrvënësit tamam tek vendi që zbulon gënjeshtrën mbi origjinën e “Heroit Shqiptar.” Ka provë më të mirë se vendet ku ruhet historia Serbe janë të shenjta?“. Artikullshkruesi shqiptar i asaj kohe të vitit 2000 në kundër përgjigje ndaj gazetës serbe shkruan gjithashtu: “Zjarri i Hyllenderit nuk dogji të vërteten qe Jova-n (Gjon) Kastrioti kishte 9 fëmije me Vojsavën, Repos (Rrapush), Stanisa (Stanish), Kostandin dhe Djuradj (Gjergj), të përmendur në këtë rend në kronikat e Athansios, murg në manastirin e Hyllenderit; dhe 5 vajza- Mara, Jela (Gjela), Andjelija (Angjelina), Vlaitsa (Vllazka) dhe Mamica.
Zjarri ne Hyllenderi kurseu kapelën (kishën) kryesore, ku në nartheksin e brendshëm që rrethon afreskun e Virgjëreshës me Krishtin, ndeshën pikturat e Shen Simeonit (Stefan nemenjes) dhe të birit Shën Sava, me nënshkrimin poshtë tyre : Dhuruar nga shërbëtori i Zotit repos 6936″ (1431) – një dëshmi autentike që vëllai me i madh i Skënderbeut ishte “murg” ne Hyllender para se të vdiste. Mbase ndonjërit mund t’i duket ky zjarr një rastësi, pikërisht në kohën e luftës të shqiptarëve të Kosovës dhe Maqedonisë për vetëvendosje. Jo mua. Është e qartë se me këtë vepër i kanë prerë rrugën zbulimit të një të vërtete madhore. Aty mendohet se mund të jenë varrosur fshëhurazi edhe eshtrat e Heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti -Skënderbeu, por mendohet se janë brënda varrit të Car Dushanit sepse në Epitafin e këtij varri duken sipar majtas Stema e Familjes Kastrioti (shih fig).Vetëm Testi ADN/DNA i mbetjeve ne varrin e Car Dushanit dhe njërit prej Kastriotëve të konfirmuar (vëlla/baba) do duhej për të konfirmuar me saktësi shkencore në se Skënderbeu dhe jo tjetër fisnik shqiptar shtrihej në atë varr. Kësaj ja kanë prerë udhën. Djegia është mënyra e vetme.“
Varrit real i Heroit Kombatar Gjergj Kastrioti-Skënderbeu
Sipas Historianit Dhosi Liperi, në shkrimine tij Skënderbejada, thuhet se Marin Barleti nuk ka thënë të vërtetën kur ka shkruar se eshtrat e Gjergj Kastrioti u morën nga osmanët pasi hapën varrin e tij në Lezhë dhe I mbajtën për hajmali. Arsyeae kësaj të pavërtete mund të jetë se Marin Barleti ishte katolik dhe nuk dëshërontë që një Hero si Skënderbeu I cili ishte I ritit lindor të kishte varr ku arbërit dhe epirotët të faleshin dhe ta nderonin. Prandaj shpiku këtë histori të gënjeshtërt. Historiani Dhosi Liperi e kundërshton thënien e Marin Barletit dhe thotë se ; `kur osmanët pushtuan Lezhën 10 vite pas vdekjes së Heroit Komatar , shkruesit osmanë gjithsej shtatë, tregojnë të njëjtën histori ku thonë se trimat osmanë vranë e prenë të pafetë dhe disa nga ata ikën nga sytë këmbët me varkat e venecianëve në det, duke parë qytetin e tyre duke I djegur. Osmanët trima hapën dhe prishënvarret dhe I hodhën në det gjithashtu, por nuk përmëndin faktin që hapën varrin e Heroit Kombëtar.
Sipas Dhosi Liperit, ka qënë gruaja e Skënderbeut e cila para se të ikte u la porosi besnikëve të Heroit që eshtrat e tij ti largonin nga Varri në Kishën e Shën Kollit , Kishë e cila duhet të ketë qënë në Kështjelle- pra në Kalanë e Lezhes dhe jo aty poshtë ku sot është Mauzoleumi.. Mendohet se eshtrat e Skënderbut janë dërguar pranë Pirgut Arbanas fshehurazi sepse aty ishin varret e vëllezërve të tij dhe varri I të jatit-Gjonit.
Fati i Dorëshkrimit të Reposh Kastriotit
Interesant është fakti që Reposh Kastrioti ka lënë një dorëshkrim të shkruar në arbërisht, por me germa cirilike (ndoshta dhe greke). Ky dorëshkrim nuk dihet se ku gjendet, por murgjit që e kanë parë thonë se Dorëshkrimi i lënë nga Reposh Kastrioti flet për Historinë e Familjes. Shpresojmë ta gjemë dhe kërkojmë ndihmën e vëllezërve shqiptarë në Maqedoni dhe Kosovë, sepse do të ishte një fitore e madhe në zbulimin e të vërtetave.
Dorëshkrimi. Reposh Kastrioti ka lënë një dorëshkrim për historinë e Familjes Kastrioti. Dihet që origjina e Familjes Kastrioti fillon me stërgjyshin e Skënderbeut që quhej Kostandin Kastrioti pastaj më Gjyshin e tij Pal Kastrioti që u vra në betejën e vitit 1389 dhe më babain e tij Gjon (Ivan ose Jovan sipas serbve) i cili vdiq në Manasitirin Hilandar në 2 maj 1437.
Këtë dorëshkrim kam 12 vjet që po e kërkoj në arkivat serbe, greke, rumune madje dhe ruse, madje edhe në Universitetin e Ohio , SHBA në të cilën gjënden origjinalet e adelfateve të Gjon Kastriotit me murgun Afanasiev të Manastirit Hilandar ndërsa, nja nga autorrët serbë shkruan se një dorëshkrim gjëndet në Biblotekën Rumjankovski në Moskë , Bibliotekë e cila në kohën e rregjimit komunist sovjetik ndryshoi emrin, por akoma nuk kam mundur ta gjej. Dikush nga klerikët fqinjë serbë apo grekë e ka fshehur. Shpresoj ta gjej dhe nuk do ti rresht përpjekjet. Një miku im thotë se këtë dorëshkrim e ka në arkiv Kisha Serbe në Beograd po rata më kanë kthyer përgjigje negative.
Së fundmi, Historia e Reposh Kastrioti hedh dritë për origjinën tërësisht Arbër-Epirote e Familjes Kastrioti me një religjion otë ritit lindor, në kundërshtim të plotë me të dhënat e Schmid dhe të disa historianëve e pseudo-historianëve të tjerë, sepse këtë e pranojnë dhe vetë serbet duke e pranuar së pari që Gjon Kastrioti ishte Arbër-epirot.
Sa për Stanishan disa thonë se ai nuk u konvertua në islam, por qëndroi në Kostandinopojë dhe ka vdekur rreth viteve 1440. Hamza Kastrioti u konvertua në islam në 1457. U burgos në Napoli por u martua në 1458 me një serbe pasi u ri konvertua në kristian me emrin Danilo (Dhanil) dhe së bashku me gruan e tij Elena shkuan në Kostandinopoje tek shtëpia e babait-Stanishës. Vendi dhe shtëpia ku ata qëndruan nuk dihet. Sipas një burimi tjetër: “Hamzai u kap i gjallë dhe u dërgua në paraburgim në Napoli me akuza për tradhti. Ai u lirua më vonë dhe shkoi me gruan e tij dhe fëmijët për në Perandorinë Osmane, ku ai vdiq si lypës në fillim te viteve 1460“(https://sq.ëikipedia.org/ëiki/Hamza_Kastrioti).
Fotot:
Pamje te Pirgut Arbanas ne ditet e sotme i prishur krejtesisht
Data e vdekjes: “25 korrik 1431“ e shënuar përbri Jezu Krishtit foshnje (djathtes)
Shqiperim data e vdekjes: “I Zotit Reposh, Duka i Ilirise, viti 6939“.
Ne te majte siper (kur e sheh perballe) e Epitafit te Stefan Dushani eshte nje steme e Familjes Kastrioti
