Nga Aurenc Bebja*, Francë – 5 Shkurt 2022
“Pro Armenia” ka botuar, me 25 nëntor 1901, në f.4-5, një shkrim në lidhje me letrën e Ismail Qemalit drejtuar asokohe presidentëve të Republikës, Dhomës dhe Senatit francez, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Letër Parlamentit francez
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Në pritje të debatit të ardhshëm për çështjet e Lindjes, Ismail Qemal Beu iu drejtoi letrën e mëposhtme Presidentëve të Republikës, Dhomës dhe Senatit si dhe një numri të madh deputetësh.
Zotëri,
Nesër Dhoma e Deputetëve do të hapë debatet për një çështje që prek më shumë interesat e njerëzimit dhe drejtësisë sesa interesat politike të Evropës. Rezoluta përfundimtare në të cilën do të çojnë këto debate do të vërtetojë nëse energjia që ka vënë qeveria e Republikës, me brohoritjet e botës së qytetëruar dhe popujve të Lindjes, do të shërbente për të ngritur nderin dhe prestigjin e kombit francez apo nëse fati u rezervon këtyre popujve të varfër të Lindjes një zhgënjim mizor. Në vigjilje të një dite solemne, besoj se është detyra ime të specifikoj dëshirat e popujve të Turqisë. Nuk kam ndërmend të flas as në emër të kësaj klase, e cila në këmbim të shërbimeve të bëra për despotizmin, shfrytëzon dhe shkatërron vendin, as në emër të partive që, nën ngjyrën e liberalizmit, do të synonin të merrnin pushtetin për përfitimin ekskluziv të kastës në të cilën ata janë rekrutuar; Unë përfaqësoj masën (shtresën) e gjerë të popullsisë, e cila, duke u dhënë fund të gjitha pasioneve të trashëguara nga barbaria e kohëve të shkuara dhe regjimi i një qeverie të pavetëdijshëm për detyrën dhe interesin e saj, aspiron vetëm të ketë një qeveri besnike dhe njerëzore nën kujdesi të së cilës mund të jetonte në liri, të tregtonte në liri, të punonte në liri dhe të kontribuonte në ruajtjen e Perandorisë, ekzistenca e së cilës përbën një element të domosdoshëm për ekuilibrin e botës dhe mbrojtjen e interesave të përbashkëta të të gjithë popujve lindorë.
Ne hezitojmë të besojmë se Franca do të ndalonte veprimin e saj energjik përpara se të merrte njëfarë kënaqësie materiale dhe njohjen e një të drejte mbrojtjeje në favor të një numri të kufizuar institucionesh ose popullsie. A mundet Franca, historia e së cilës është e lidhur kaq ngushtë me të kaluarën e Orientit (Lindjes), të kënaqet me autorizimin e vetëm të dhënë nga zjarrvënës për të rindërtuar atë që u shkatërrua nga duart e tij? A beson Franca se po rrit prestigjin e saj në sytë e botës dhe të lindorëve sepse regjimi që shtyp një popull të tërë, që shkatërron një perandori të tërë, i njeh të drejtën për të mbajtur shkolla, për të hapur kisha në një pjesë të Perandorisë kur ata që do të përfitonin prej tij, nuk kanë asnjë garanci kundër zemërimit të të njëjtit regjimi, viktima të të cilit ishin?
Do të ishte e vështirë për ne të pranonim se Franca do të abdikonte rolin e saj qytetërues, do të mohonte historinë e saj, do të shkatërronte veprën e saj të kryer me çmimin e kaq gjakderdhjeje dhe në një kohë kur drejtimi i politikës së kësaj Perandorie të madhe, e cila dikur ishte pengesë, qëndron në duart e një monarku të ndritur, i cili, i shtyrë nga dashuria për drejtësinë dhe paqen, si garanci e sinqeritetit të qëllimeve të tij, kërkoi aleancën e tij.
Do të ishte e dhimbshme për ne të kërkojmë çfarëdo arsyeje që do ta detyronte Francën të harronte të kaluarën e saj, të komprometonte të ardhmen e saj në mënyrë që të kursente tekat e armiqve dhe miqve të saj, duke mbetur e pandjeshme përballë tmerreve që bëjnë të rënkojnë tridhjetë milion qenie njerëzore, fati i të cilëve u garantua nga një akt i fituar nga sakrifica e gjakut francez dhe nga ndërhyrja e painteresuar dhe energjike e politikës franceze.
Ne, myslimanët dhe të krishterët, e dimë se dinastia osmane, Perandoria e Turqisë dhe popujt e saj i marrin të drejtat dhe fuqitë e tyre nga përcaktimet ndërkombëtare, një nga faktorët e të cilave ka qenë gjithmonë Franca. Me këto përcaktime, Turqia gradualisht hyri dhe eci në rrugën e qytetërimit dhe përfundoi duke shijuar përfitimet e së drejtës ndërkombëtare nën përgjegjësinë e qartë të njohjes së detyrave të saj dhe nënshtrimit ndaj ligjeve të një shteti të qytetëruar. Traktati i Parisit, duke garantuar integritetin dhe pavarësinë e Perandorisë, i imponoi asaj barazi dhe të drejtën civile për të gjithë banorët e saj; Traktati i Berlinit, duke shpëtuar rrënojat e këtij traktati, përcaktoi më qartë të drejtën e saj publike.
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Por Evropa e keqkuptoi veten në një pikë kapitale, e cila ishte origjina e kaq shumë fatkeqësive dhe që shkaktoi kaq shumë zhgënjime; duke besuar se sulltani ishte i interesuar në mënyrë më të drejtpërdrejtë për prezantimin e reformave të afta për të ngritur Perandorinë, ajo ia besoi kujdesin për realizimin e punës së tij reformuese pushtetit të tij diskrecional dhe e mbështeti atë me besimin e saj absolut për të ngritur prestigjin e tij në sytë e popujt e saj, të cilët konsideroheshin si pengesa e vetme dhe unike për realizimin e reformave. Koha dhe ngjarjet kanë dhënë prova të këtij gabimi. Regjimi aktual tejkaloi çdo masë të largpamësisë njerëzore. Ky regjim, vepër e një reaksioni pa emër, me bazë despotizmin e verbër dhe motiv interesin vetjak, i mbështjellë nga retë më të mëdha të rreziqeve dhe persekutimeve imagjinare, shtyu parimin e ndarjes – jo për të sunduar, por për të shtypur – deri në atë pikë saqë bëri një pjesë të popullsisë xhelatin e pjesës tjetër që është bërë viktimë e dobët. Asnjë konsideratë politike apo fetare nuk kryeson konceptimin e këtij sistemi të shkatërrimit dhe shfarosjes. Mjerimi i skajshëm që mbizotëron në vendet dhe rajonet thjesht myslimane, persekutimet dhe fyerjet që kanë pësuar banorët e saj dhe veçanërisht arabët dhe madje edhe ata që i përkasin familjes fisnike të Profetit, shthurja në të cilën raca turke është reduktuar duke dhënë spektaklin më të zymtë të spiunazhit të pakufizuar dhe të paturpshëm, organizimin e masakrave dhe shkatërrimeve masive në lidhje me racat dhe shtetet dhe qytetet e tëra, konfiskimin e mallrave të atyre që, për t’i shpëtuar vdekjes, janë strehuar jashtë shtetit, nga ku u ndalohet të kthehen, kërcënimi me internim dhe burgim kundër atyre turqve dhe kurdëve që, të gjallëruar nga ndjenjat e humanizmit, morën guximin të ndihmonin për të riintegruar armenët që ishin kthyer ilegalisht në shtëpitë dhe pronat e tyre, braktisja e të gjitha avantazheve politike, strategjike, administrative, madje edhe financiare që rrjedhin nga Traktati i Berlinit, përbëjnë fakte që dëshmojnë se nuk respektohen as rregullat e besimit mysliman, as ligjet e moralit të pastër dhe as angazhimet ndërkombëtare.
Të përballur me këtë anarki apo nihilizëm që vjen nga lart, popujt e Lindjes, të armatosur me durimin që u diktojnë arsyeja e shëndoshë dhe besimi absolut në drejtësinë hyjnore dhe dhembshurinë e botës së qytetëruar, presin me besim fundin e fatkeqësive të tyre dhe inaugurimin e një epoke drejtësie dhe lirie.
Duke refuzuar në mënyrën më formale çdo solidaritet mes nesh, popujve dhe autorëve të vërtetë të mizorive të organizuara me qëllimin pervers për të shtypur njërin nga elementët duke e portretizuar atë si një kasap famëkeq dhe duke shfarosur tjetrin me hekur dhe zi buke (uri), ne kërkojmë ndërhyrjen e Evropës dhe veçanërisht të Francës për të kryer punën e zbutjes dhe evolucionit në këtë vend të Lindjes, i cili ka qenë gjithmonë objekt i dashamirësisë dhe kujdesit të saj të lartë. Franca, e cila me sakrifica të konsiderueshme gjatë Luftës së Krimesë dhe me një asnjëanësi të lavdërueshëm gjatë Kongresit të Berlinit, mbështeti çështjen e popujve të Lindjes, nuk do ta humbasë këtë rast për të kërkuar mjetet për të realizuar angazhimet që Evropa mori dhe, për fat të keq, përfaqësuesi i tij e shtyu ekzekutimin (zbatimin) në dëm të fronit, dinastisë dhe popujve të tij.
Roli i ndershëm dhe i painteresuar (asnjëanës) që Franca ka luajtur për gjysmë shekulli në çështjet lindore, e autorizon atë dhe madje i imponon detyrën që të kërkojë ndihmën e fuqive të tjera garantuese për t’u mbledhur në konferencë, sipas parashikimit të Kongresit të Berlinit, dhe për të marrë masa të tilla që do të siguronin zbatimin e angazhimeve të marra nga nenet 23, 61 dhe 62 të traktatit dhe vendosjen e një kontrolli që do të garantonte gëzimin e drejtësisë së plotë midis të gjithë popujve dhe racave duke zbatuar rregulloret e hartuara në përputhje me klauzolat e këtyre neneve.
Bruksel, 14 nëntor 1901.
ISMAIL QEMALI
*Aurenc Bebja, Francë. Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania). https://www.darsiani.com/la-gazette/pro-armenia-1901-kur-ismail-qemali-u-shkruante-presidenteve-te-republikes-dhomes-dhe-senatit-francez-letra/.
