Nga: Aurel Dasareti
Shqiptarë! Mos ndaloni derisa ta largoni përfundimisht regjimin autoritar e të stëzgjaturit! Muret që shohim para nesh mund të mos jenë aq masivë sa duken. Ndoshta nuk janë prej guri, ndoshta janë thjesht peizazhe të vizatuara nga piktori mjeran i dështuar nëpër të cilat mund të ecësh drejt pa u penguar.
***
Një sistem demokratik mund të kuptohet në një kuptim më të ngushtë dhe më të gjerë. Në një kuptim më të ngushtë, ai është një grup mekanizmash dhe institucionesh që garantojnë barazinë e të gjithë qytetarëve para ligjit, liritë themelore civile dhe në përgjithësi respektojnë vendimet e shumicës si të detyrueshme mbi shoqërinë në tërësi. Ndërveprimet ndërmjet mekanizmave dhe institucioneve mund të krijohen në mënyra të ndryshme, por në fund të fundit degët bazë të pushtetit shtetëror duhet të kontrollojnë njëra-tjetrën në mënyrë që të jenë në ekuilibër dhe që të ketë garanci të ndërsjella – edhe ato që mund të rrëzojnë vendimet e shumicës nëse janë antikushtetuese. Zgjedhjet e lira dhe partitë politike janë institucione përmes të cilave bëhet ndryshimi i rregullt i pushtetarëve.
Në një kuptim më të gjerë, demokracia nuk është vetëm një sistem demokratik, por edhe një grup i disa parimeve të sjelljes dhe vlerave që nuk mund të kuantifikohen lehtë.
Kuantifikim: Nënkupton shprehjen në përmasa të matshme, përcaktimin e sasive dhe përcaktimin e rëndësisë së tyre.
Këto janë parime të tilla si toleranca, mjedisi i debatit të lirë, respektimi i shtetit të së drejtës. Demokracitë moderne mbështeten gjithashtu në shoqëritë e zhvilluara civile – domethënë një rrjet shoqatash qytetarësh kryesisht jopolitikë që ekzistojnë midis individit të lirë dhe shtetit. Është shoqëria civile, shumë më tepër se vetë institucionet politike të një shteti demokratik, ajo që ndihmon në zhvillimin e modeleve demokratike të sjelljes nëpërmjet angazhimit të drejtpërdrejtë qytetar.
Demokracia moderne është gjithashtu sinonim i shtetit të së drejtës. Ky është një konceptim i shtetit në të cilin institucionet shtetërore jo vetëm garantojnë barazinë e të gjithë individëve para ligjit, por janë edhe vetë subjekte të së drejtës.
Me fjalë të tjera, në një shtet të së drejtës, as qytetari dhe as një institucion shtetëror nuk janë mbi ligjin.
Në përgjithësi, demokracitë moderne mund të përkufizohen si shteti ligjor që është superior ndaj sundimit të popullit. Rreth Luftës së Dytë Botërore, kur koncepti i të drejtave të njeriut u bë pjesë integrale e teorisë së demokracive moderne, demokracitë janë bërë gjithnjë e më pak të përcaktuara si rregull i thjeshtë dhe i drejtpërdrejtë i shumicës. Demokracitë perëndimore sot respektojnë faktin se shoqëria shumicë përbëhet gjithmonë nga shumë pakica, të drejtat e të cilave duhen mbrojtur dhe respektuar, për aq kohë sa ato nuk rrezikojnë parimet bazë të demokracisë.
Është e qartë se ndërsa natyra e demokracisë ndryshon, po ashtu ndryshon edhe mënyra se si punojnë politikanët në një demokraci. Demokracia e sotme është një sistem shumë më kompleks se sa një konventë e thjeshtë. Fakti që nuk është – për ta thënë më butë – një tirani e shumicës, por është e detyruar nga shteti i së drejtës, ka reduktuar teorikisht hapësirën e veprimit vullnetar nga partitë politike dhe liderët e tyre. Ajo është zvogëluar gjithashtu sepse integrimi ekonomik dhe politik i shteteve-kombe redukton hapësirën për manovrim të elitave të veçanta kombëtare.
Në të njëjtën kohë, megjithatë, teknologjitë e reja të komunikimit po hyjnë në lojë, të cilat në rrethana të caktuara mund të kenë pikërisht efektin e kundërt. Fuqia e fjalës tek e cila duhej të mbështeteshin politikanët në demokracitë e paraluftës, u zëvendësua nga fuqia e imazhit dhe simbolit. Ky ndryshim në natyrën e komunikimit është i rrezikshëm, veçanërisht në regjimet gjysmë-demokratike ose autoritare, ku mund të përdoret me sukses për lloje të ndryshme manipulimesh.
Kështu, një lider politik në demokracitë moderne operon në një mjedis kompleks të cilit duhet t’i përshtatet, por që mund ta shfrytëzojë (abuzojë).
Sondazhet sociologjike dhe të opinionit duke përdorur teknologjinë moderne kanë krijuar një mjedis në të cilin ka kontakte pothuajse të vazhdueshme jopersonale midis politikanëve dhe publikut, përmes të cilit politikanët mund të verifikojnë pothuajse në mënyrë të përhershme ndikimin e veprimeve të tyre politike.
Ekzistenca e kësaj lidhjeje ka ndryshuar deri diku mënyrën e sjelljes politike në të gjitha demokracitë moderne. Aftësia e politikanëve për të udhëhequr po zvogëlohet; ka gjithnjë e më shumë përpjekje për t’iu nënshtruar diktateve të opinionit publik. Teknologjitë moderne të komunikimit duket se e zbehin thelbin e demokracisë përfaqësuese. Mundësia pothuajse e menjëhershme për të verifikuar ndikimin e një vendimi në publik, apo edhe mundësia për të testuar reagimin e publikut ndaj këtij apo atij vendimi para se të merret, fut elemente të demokracisë së drejtpërdrejtë në demokracinë përfaqësuese – por në një formë të shtrembëruar.
Aftësia për të udhëhequr – domethënë aftësia për të zbatuar vendime që politikanët i shohin si të drejta – minohet jo vetëm nga vetë ekzistenca e reagimeve të përhershme, por edhe nga fuqia në rritje e medias, e cila shpesh mund të përcaktojë opinionin publik në mënyrë më efektive sesa politikanët. Vetëm liderë politikë vërtet të fortë mund të kenë sukses në këtë mjedis duke ndjekur vazhdimisht agjendën e tyre.
Varësia në rritje e demokracive moderne nga teknologjitë e komunikimit dhe sondazhet e përhershme të opinionit ngushton hapësirën për vizionarët në një farë mase – pra, politikanë që janë të aftë dhe të gatshëm të ndjekin idetë e tyre pavarësisht nga opinioni publik. Teknologjitë moderne kanë krijuar një mjedis në të cilin zgjedhjet duket se zhvillohen gjatë gjithë kohës. Partitë politike kanë pothuajse gjithmonë mundësinë të verifikojnë popullaritetin e tyre. Liderët e partive që dëshirojnë të zbatojnë masat e duhura, por jopopullore, në këtë mënyrë automatikisht i ekspozohen jo vetëm presionit publik, por edhe presionit të partive të tyre që luftojnë për preferenca imagjinare.
Në demokracitë moderne, politikanët që mund të realizojnë vizione jopopullore duhet jo vetëm të jenë të aftë politikisht në raport me kundërshtarët dhe mbështetësit e tyre, por duhet të kenë gjithashtu aftësinë për të manipuluar publikun në një farë mase në media. Me fjalë të tjera, në një demokraci moderne, një lider politik i aftë për të zbatuar idetë e tij nuk mund të jetë i njëjti lloj lideri që e aplikoi veten mjaft mirë në politikën demokratike disa dekada më parë. Sot, politikanët perceptohen nga votuesit menjëherë dhe pothuajse pa humbje kohe. Nuk është vetëm ajo që ai komunikon – ajo që ka rëndësi, por si e komunikon dhe si duket. Politika e imazhit të medias mund të jetë më e rëndësishme se përmbajtja e një mesazhi.
Meqenëse procesi demokratik zhvillohet kryesisht përmes medias, manipulimi i medias po bëhet një element i rëndësishëm i demokracisë moderne. Megjithatë, aftësia për të manipuluar mund të përdoret si pozitivisht ashtu edhe negativisht. Zbatimi i disa parimeve apo vizioneve është një detyrë shumë më e vështirë sesa të pretendosh të jesh ajo që votuesit duan të dëgjojnë.
Demokracia moderne e modernizuar gjithashtu hap hapësirë të re për demagogët. Nga njëra anë, është e qartë se demagogët modernë vështirë se mund të mobilizohen në një mjedis demokratik, për shembull, siç bënë tiranët e mëdhenj në gjysmën e parë të këtij shekulli. Për sa kohë që media moderne funksionon në një kontekst demokratik, ato do të japin një kundër-opinion për çdo pikëpamje – përfshirë atë demagogjike. Prandaj, fushatat mobilizuese dhe dogmat thjeshtuese kanë më pak shanse për të fituar terren në kontekstin pluralist mediatik të demokracive bashkëkohore sesa, për shembull, në kushtet gjysmë-demokratike. Në të njëjtën kohë, megjithatë, është e qartë se në një kohë kur, edhe me ndihmën e metodave demokratike, pluralizmi mediatik dhe format e tjera të komunikimit shoqëror mund të kufizohen, natyra e mediave moderne bëhet një kërcënim – ato lehtë mund të keqpërdoren nga autoritetet e reja për të influencuar dhe manipuluar në masë shoqërinë.
PS: Për disa shqiptarë kokëmish, një udhëheqës i mirë duhet të jetë përhapës i humorit, si Lul Brava.
_____
- Aurel Dasareti, USA, është ekspert i shkencave ushtarake-psikologjike.
