Shkruan: Fahri XHARRA, Gjakovë
Appiani i Aleksandrisë (95 – 165 AD), thuhet se ishte historian grek. Tani veç e kuptuam se kush ishin grekët. Vepra e tij madhore “Historia e Romes “ në 24 libra si duket ka mbetur e pa prekur në tërësi . Për ne është interesante se çka ai shkruante se kush ishin ilirët dhe madhësinë e shtrirjes së tyre gjeografike si madhështinë e organizimi të tyre në disa mbretëri. Të thuash vetëm fiset Ilire nuk ke thënë asgjë. Ne shqiptarët duhet t`i japim historisë sonë përmasa të reja dhe një shikim ndryshe të së kaluarës sonë. Shënimet për këtë shkrim i kam nga librat e Appianit, të përkthyera në anglisht nga Horace White dhe shënimet e Jona Lendering-ut
Ç` do të thotë “ Illyricum “ (Meaning of “Illyricum” ) ?
Çka kuptojmë me fjalën “ Illyricum” ? Shpesh është përdorur termi grek Illyris dhe Illyria, duke e kuptuar një shtrirje të gjerë territorial në mes të Danubit nga veriu në veri deri ( edhe në ) Thraki dhe Maqedoni, duke u zgjeruar nga Adriatiku edhe Alpert deri në Detin e Zi, i banuar ( sipas “grekëve”) nga një popull luftëdashës por i gjysmë civilizuat, i njohur për “grekët” me një titull të përgjithshëm si Ilirët (Appian, Illyr. 1; Suetonius, Tiberius, 16 ) i cili në vetvete e nënkuptonte edhe Panoninë dhe Moezinë, si dhe Dalmacia, Epiri dhe me në shtrirje edhe më të gjerë në veri në Raetia dhe Noricum. (. Appian (Illyr. 6) )
A e kemi ne shqiptarët Appianin e përkthyer në shqip, pra të 24 librat e tij ?
Autorët e rinj e përshkruajnë madhësinë e Ilirisë sa krejt ish Jugosllavia ( 28o mijë km2), pastaj duke e llogaritur edhe Shqipërinë, Austrinë dhe Hungarinë. Miq të nderuar , asgjë mos t`iu habitë në këtë që po e shkruaj , pasi që këto shënime janë shkëputura nga “Appian’s Illyrian Wars” ( Luftërat Ilire të Appianit )
Duhet të shtoj, gjithnjë sipas Appianit që në kohën e pushtimit të Ilirisë në tërësi nga romakët (viti 27 AD), një rrugë që e lidhte Istrian dhe lumin Sava deri në Singidunum ( Beogradi i sotëm ), ishte edhe derdhja e Savës në Danub. Pra Appiani shkruante që edhe Emona ( Lublana, Slo) ishte i Ilire.
Ja, një rrugë romake që kalonte nëpër Iliri.: Nga jugu, që ishte Rhizona ( Kotori, once the capital of “real Illyria”), Epidaurumi ( Dubrovniku) , qytetet binjake Spalatum and Salona ( Spliti dhe Solini Cro.), Narona, Iaderi ( Zara ). Pastaj, Emona (Ljubljana), Andautonia, Siscia (Sisak), Sirmium (Mitrovica e Sremit) dhe Singidunum ( Beogradi i sotëm)i. Gjatë rrjedhës së Danubit ishte Vindobona (Vienna), Carnuntum, Aquincum (Budapesti), Mursa, and Singidunumi.Celea and Poetovio (Celje and Ptuj) e meritojnë të përmenden si qytete ilire.
Rrjedha e Danubit nga burimi në Gjermani dhe deri tek derdhja e tij në Detin e Zi emërtohej nga romakët ” TAXA ILIRE” sepse i përshkonte tokat ilire
Illyriusi i kishte gjashtë djem :, Encheleusi, Autarieusi, Dardanusi, Maedusi, Taulasi, and Perrhaebusi, si dhe vajzat Parthoa, Daorthoa, Dassaroa, dhe të tjerët prej tyre Taulantii, Perrhaebi, Enchelees, Autarienses, Dardani, Partheni, Dassaretii, Darsii, Autarieusi dhe i biti Pannoniusi, ose Paeon, dhe më vonë të bijt Scordiscu dhe Triballi (Appiani , po aty ) Liburnët, një fis tjetër Illyr, afër Ardianëve, të njohu r si popuj detar. Liburnët, afër Ardianëve, të njohur si popuj detar .
Sipas Appianit, gjiyhashtu Panonët, Retet, Noriket dhe Myset ; romakët i dallonin nga grekët dhe i thirrnin me emrin e tyre të vërtetë
(Sipas Appianit : [6] Also the Pannonians, the Rhaetians, the Noricans, the Mysians of Europe, and the other neighboring tribes who inhabited the right bank of the Danube, the Romans distinguished from one another just as the various Greek peoples are distinguished from each other, and they call each by its own name, but they consider the whole of Illyria as embraced under a common designation. Whence this idea took its start I have not been able to find out, but it continues to this day, for they farm the tax of all the nations from the source of the Danube to the Euxine Sea under one head, and call it the Illyrian tax. Why the Romans subjugated them, and what were the real causes or pretexts of the wars, I acknowledged, when writing of Crete, that I had not discovered, and I exhorted those who were able to tell more, to do so. I shall write down only what I know.
Pse Roma, kur e pushtoi Ilirinë, e vendosi taksën ujore prej burimit të Danubit deri në Detin e Zi. Dhe e quajti Taksa ILIRE ? Sepse romakët e gjetën të tillë .Më duket që një përgjigje e imja është e panevojshme sepse këtë e thoshte Appiani.
