Ne shekujt X-XV Otranto kishte arrite momentin e shkelqimit ekonomik dhe per pasoje edhe kulturor, si ndertimin e Katedrales se bukur ne vitin 1088 me mozaik ne dysheme, e cila ishte ba ne vitin 1165; me monastirin italo-grek te San Nicola di Casole; me shkollen e famshme te piktures ate te Talmudes etj. Por i gjithe ky shkelqim i ketij qyteti u nderprè papritmas ne vitin 1480 per shkak te Gjedik Ahmet Pashes te derguem nga sulltani osmanllì Muhammeti i II, per pushtime te reja, per perhapjen e osmanizmit ne Itali dhe ne te gjithe Europen.
Ferdinandi i Aragones, Mbret i Napolit, mbasi mori vesht per pregatitjet e turqve u perpoq te mbronte bregdetin e Puljes, nder te cilat edhe Otranton. Por me 28 korrik 1480 aramta turke u nis nga Vlona dhe arriti ne Otranto me 90 anie me vela, 15 maune, 48 anie me rrema dhe 18.000 ushtar. Popullsia e qytetit u merthye ne keshtjelle. Mbreti i Napolit u mobilizue per mbrojtjen e qytetit, por nuk ia arriti. Otranto i rrezistoi per 15 dit sulmeve te ndryshme te turqve, te cilet tentuen te kapercejshin muret e kalase. Ma se fundi ushtrite osmane arriten te hapin nji hyrje ne muret e kalase ku vershyen me britme kercenuese. Çdo pllambe e tokes u mbrojt me gjak. Kapiteni Françeso Zurlo dhe Gjanantonio Delli Falconi rane heroikisht ne mbrojtje te qytetit. Streha e fundit e popullsise mbeti Katedralja e Kalase, ndersa ushtaret turq thershin edhe te rijt edhe pleqt dhe zhgatrrojshin gjithçka.
Mbrenda Katedrales arqipeshkvi (kryeprifti) Stefano Pandinelli se bashku me priftnit e tjere thojshin meshen me lutjen ndaj Zotit dhe ngushllonte popullin e dermitun.
Me tu futun turqit ne Katedrale, ne kete Tempull te Zotit, ato mbyten ne altar, tue ia prè koken, arqipeshkvin Stefano Pendinellin dhe priftnit e tjere dhe besimtart ne kishe.
Ushtrite e Mbretit Ferdinand Aragona penguen shtrimjen e ushtrise turke ne Lecce e Brindisi, por Pasha e shpertheu inadin e tij ndaj popullsise se Otrantos.
Gjedik Ahmet Pasha mblodhi te gjithe sa ishin mbi pesembdhetvjeç e siper dhe nepermjet nji perkethyesi u tha:
“Ose do te mohojshin Fene e Krishti, ose do te bajshin nji vdekje te tmerrshme!”.
Njeni nga populli, me profesion regjes lekurash, iu pergjegj:
“Ma mire zgjedhim te vdesim per Krishtin me çfardo lloj vdekje, se sa ta mohojme!”.
Mbasi kjo ishte pergjigjia e vetem njenit, Pasha pyeti te tjeret. Te gjithe u pergjigjen: ”Ne emen te gjithve asht pergjegje njeni prej nesh: jemi te gatshem te vdesim te gjithe, se sa te lame Fene e Krishtit”.
( Historia asht nxjerre nga libri i Pietro Colonna i mbiquejtuni Galatino Presbitero “Commenti sull’Apocalisse”- Cod. Vat.Lat.5567, faqet 147-148).
Teteqind here u perserit fjala “Jo”! I sollen te gjithe nja dy kilometra jasht qytetit ne “Colle della Minerva” ku te parin mbyten Antonio Primaldon, te cilit ia keputen koken. Trupi i tij u mbajt ne kambe ne nji hù, derisa i mbyten te gjithe te tetqind vetat. (Shih pikturen ne fillim te shkrimit)
Mbas tremdhet muejsh me 13 tetor 1481 Otranton e moren perseri Aragonezet dhe nji pjese te eshtnave te Martirve i sollen ne Katedralen e Kalase se Otrantos, ndersa eshtnat e tjera i derguen ne Kishen Santa Caterina a Formiello ne Napoli.
Data 14 gusht u caktue si “Dita Perkujtimore e Martirve te Otrantos”.
Mbas plot 527 vitesh edhe me 14 gusht 2007 Otranto perkujtonte Martirt e vet. Rreth Katedrales, ne te cilen u tha mesha perkujtimore, ishte mbledhe populli, i madh e i vogel, nga te gjitha anet. Ne kete ceremonì perkujtimore moren pjese edhe autoritetet civile dhe ushtarake te qytetit. Pervaç perkushtimit te njerzve, mbrenda ne Katedrale te bjen ne sy arti i mbrendshem i saje, i cili tregon nivelin e nalte te kultures se ketij populli europian. Ne te djathte te Altarit Kryesor gjindet nji Altar ma i vogel me gjasht rafta te larte vertikal me kapak xhami ku shihen te vendosun njeni mbi tjetrin eshtnat e ketyne Martirve, te cilet populli ne nji rresht te pafund i parakalonte ne shej nderimi dhe respekti.
(Shih fotografinat e siper-tregueme)
