Mbi çiftin sinonimik në veprën “Doktrina e kërshtenë” të Pjetër Budit

______

PJESA E PARË

______

Autori dhe vepra

______

Veprimtaria letrare e shkrimtarit të vjetër veriak, Pjetër Budi, dy breza jete pas asaj të Buzukut, me lëndën e pasur gjuhësore, edhe sot e kësaj dite paraqet interes për kundrime a trajtime nga anë të ndryshme shkencore.

Edhe pse në shikim të parë arkaike, gjuha e veprave të Budit, në më se 1000 faqe, në veprat “Doktrina e kërshtenë” (“Doctrina Christiana, 1618; kjo vepër e Budit pati tri ribotime, më 1636, 1664, 1868; për vështrimin tonë është shfrytëzuar ribotimi i dytë (fotokopje), domëthënë ai i vitit 1664), “Rituali roman” (“Rituale Romanum”, 1621) dhe “Pasëqyra e të Rëfyemit” (Speculum Confessionis, 1621), po të vështrohet nga të gjitha aspektet e saj (fonetike, morfologjike, sintaksore, leksikore e të tjera) nuk është një gjuhë thjesht kishtare e mbytur me fjalë të huaja, siç do të ishte e natyrshme të pritnim duke pasur parasysh karakterin kryesisht fetar të saj, po është një gjuhë e pasur me tipare të ngulitura e me forma të qëndrueshme, pra kemi të bëjmë me një gjuhë që kishte një traditë paraprake shkrimi, ndonëse jo të gjatë. Për ekzistimin e një tradite letrare shqipe me shkrime liturgjike në Shqipëri, të paktën në mesjetën e vonë, kishte krijuar bindje edhe prof. Eqrem Çabej, duke pasur për bazë gjuhën e rrjedhshme e të pasur të “Mesharit” të Gjon Buzukut (1555), që, në krahasim me atë të Budit, del më arkaike. Eqrem Çabej në një studim të tij mbi gjuhën e Pjetër Budit lidhur me këtë çështje, ndër të tjera, thekson: ”…nuk do menduar se këta autorë (shkrimtarët e vjetër shqiptarë – shën. im) kanë shkruar në dialekt. Karakteri i gjuhës së tyre nga kjo anë paraqitet më kompleks dhe meriton të gjurmohet më hollë. Dialekti regjional prej të cilit rrjedhin ata përbën bazën nga e cila ata u ngritën në një gjuhë shkrimi mbidialektore…” (E. Çabej, Pjetër Budi dhe gjuha e tij te “Probleme të historisë së gjuhës shqipe”, Prishtinë, 1971, f. 431). Një bindje të këtillë e kanë krijuar edhe të gjithë studiuesit e tjerë që janë marrë me shkrimet e vjetra shqipe. Ekzistimin e një tradite paraprake letrare shqipe, në njëfarë mënyre, e dëshmojnë edhe vetë shkrimtarët e vjetër shqiptarë me përpjekjet që bënë ata për ta ngritur gjuhën e tyre në nivel mësimi e diturie. Ai arriti si autodidakt të fitojë dhe të formojë një kulturë të përgjithshme shkrimi e dijeje. Tërë dijen dhe kulturën e vet i vuri në shërbim të bashkatdhetarëve, qoftë duke shkruar libra në gjuhën shqipe, qoftë nëpërmjet përpjekjeve që bëri për të organizuar një kryengritje të përgjithshme kundër sundimit të huaj. I udhëhequr nga dëshira e madhe që t’i shihte të lira viset e pushtuara nga sundimi turk, i entuziazmuar edhe nga një varg kryengritjesh që kishin shpërthyer aso kohe në Shqipëri, dhe si një personalitet i rrëmbyeshëm që ishte, u përpoq mjaft që të siguronte ndonjë përpjekje a ndihmë materiale nga Vatikani a ndonjë fuqi tjetër evropiane, përpjekje këto që nuk u kurorëzuan gjithherë me sukses. Mirëpo, nga i gjithë ky aktivitet i tij intensiv në planin politik mbeti letra e tij e gjatë dërguar kardinal Gozzadinos më 1621 që është nga ”dokumentet më të rëndësishme të historisë sonë kombëtare, që tregon se si në luftën për t’u çliruar nga zgjedha turke, populli ynë është i bashkuar pa dallim feje që në shekullin XVII.” (“Historia e letërsisë shqipe”, Vëllimi I, Tiranë, 1959, f.204).

Punë më të frytshme Pjetër Budi ka bërë, megjithatë, në fushën e shkrimit. Në veprën e tij letrare, ndonëse me përmbajtje fetare, ndeshim elemente të realitetit shqiptar, ndeshim ide patriotike dhe mendime të larta për gjuhën e për popullin.

Mund të thuhet se vepra letrare e Pjetër Budit ka interes të veçantë për shqipen, në rend të parë për historinë e gjuhës si dëshmi e një faze të hershme të shqipes, pastaj për gramatikën historike, për historinë e gjuhës letrare, po edhe për historinë e letërsisë, historinë e vjershërimit (ai konsiderohet vjershëtari i parë shqiptar, shkroi 23 vjersha me 3300 vargje, të botuara në 110 faqet e fundit të “Doktrinës”.)

Veprat e tij, në rend të parë, janë përkthime mjaft të lira, por, Budi ka bërë edhe mjaft përshtatje. Pos përkthimeve, ai na ka lënë edhe mjaft proza origjinale, të cilat i ndeshim ose në parathënien e veprave të tij ose të futura mes përkthimeve fetare. Proza origjinale e Budit trajton çështje të ndryshme shoqërore nga jeta shqiptare (edhe mjaft çështje folklorike e etnografike), nga jeta kulturore e të tjera. Me rëndësi është të përmendet me këtë rast edhe një letër e Budit, që i drejtohet klerit shqiptar në veprën “Pasëqyra e të Rëfyemit”, në të cilën ndeshim elementet e para të polemikës në letërsinë shqipe.

E pamë të arsyeshme t’u kthehemi këtyre fakteve të njohura për veprën e Budit, referuar më së shumti nga studimi i Çabejt për Budin dhe veprën e tij, për t’i hapur rrugë vështrimit të veçorive gjuhësore që i kemi marrë për shqyrtim këtu. Para së gjithash duhet të thuhet se gjuha e Budit është gjuhë e pasur dhe e përpunuar, ndërsa stili i rrjedhshëm dhe i formuar. Gjuha e tij, me veçoritë e gegërishtes qendrore prej nga ishte autori, është ngritur mbi bazën dialektore të saj, drejt traditës së shkrimit të shqipes, të kuptueshme e të afërt për të gjithë shqipfolësit. Gjuhën e Budit nuk e përshkojnë risitë në rrafshin fonetik, që e karakterizojnë gegërishten qendrore, risi të cilat në këtë trevë gjuhësore të shqipes, si duket, posa kishin filluar të shfaqeshin në kohën e tij. (Shih E. Çabej, po aty, f. 431). Mund të thuhet se ka shumë tregues që flasin se edhe gjuha e tij, edhe stili i tij ishin nën ndikimin e kulturës latine – italiane, kulturë të cilën ai e njihte mirë. Megjithatë, dihet se në mënyrë të veçantë ishte nën ndikimin e letërsisë kishtare, prandaj gjuha e tij na del, në rend të parë, një gjuhë e kësaj sfere, e gërshetuar edhe me elemente të kulturës së kohës.

Budi shkroi mjaft dhe trajtoi një tematikë të gjerë fetare. Leksiku i tij është i ngarkuar me fjalë të huaja, e kuptueshme për kohën e rrethanat. Budi nuk i përdor fjalët e huaja vetëm në rastet kur nuk e ka fjalën shqipe për të emërtuar nocione a ide, si në përkthimet, ashtu edhe në prozën origjinale, por i përdor edhe atëherë kur për to nuk ka ndonjë nevojë të madhe, dhe kur ekziston fjala shqipe, të cilën, ai pa dyshim, e njeh mirë. Kështu veproi, me gjasë, për shkak se terminologjia kishtare latine aso kohe ishte ngritur në shkallë të lartë dhe zor që zëvendësohej me sukses me përgjegjëset e shqipes, me zhvillimin modest që kishte shqipja në këtë fushë të përdorimit të saj, ndonëse ajo i ishte dedikuar një rrethi mjaft të gjerë lexuesish, dhe më e kuptueshme do të ishte që ajo të dilte më e thjeshtë dhe më e afërt për ta. Shkaqet e një veprimi të tillë nuk janë shumë të arsyetueshme.

Megjjithatë, duke lexuar Budin, ajo që na bie në sy që në fillim, është se ballë fjalëve të huaja, që, siç e thamë nuk janë pak në numër, na paraqitet edhe një pasuri e madhe leksikore e shqipes, një fond i caktuar i fjalëve të trashëguara, i fjalëve popullore, dhe një numër sosh, besojmë, neologjizma të krijuar nga vetë Budi a nga parardhësit e tij.

Njohjen e tij gjuhësore dhe pasurinë e madhe leksikore të veprave të tij e dëshmon mirë përdorimi me vend i fjalës shqipe, ndërtimi i fjalisë, fraza origjinale shqipe, periudhat e gjata, pastaj ndërtimet frazeologjike etj. Në veprat e tij mund të vërehen aty-këtu edhe ndërtime sipas gjedheve të gjuhës latine, të cilat nuk mund të shpjegohen ndryshe përveçse si ndikime të saj në gjuhën shqipe, por hetohen aty, gjithashtu, edhe përpjekje për ta formësuar shprehjen origjinale shqipe me veçantinë e saj. Ai shfrytëzoi mirë thesarin e shqipes, burimet e gjuhës, pasurinë frazeologjike, dhe në këtë mënyrë vepra e tij na jep lëndë shumë të pasur gjuhësore. Budi mblodhi me kujdes edhe fjalë të rralla e të vjetra shqipe, të cilat i shtiu në përdorim gjatë hartimit të veprave të tij letrare-gjuhësore. Kështu, gjuha e veprave të tij dëshmon aftësi të gjera shprehjeje e stili edhe në sajë të njohjes së mirë edhe të të folmeve shqipe të krahinave të ndryshme, ku Budi kishte shërbyer si meshtar.

Në këtë vështrim tonin, vëmendjen e kemi përqendruar në një aspekt jo shumë të rëndomtë në studimet tona, në një veçori të dalluar të pasurisë leksikore në gjithë veprën e Budit – në përdorimin e dendur të çiftit sinonimik në veprën “Doktrina e kërshtenë”. U përqendruam pikërisht në këtë vepër, për hetimin e çiftit sinonimik, jo pse kjo na ofron lëndë gjuhësore më të pasur se veprat e tjera të Budit në këtë rrafsh, por për arsyen se librin “Doktrina e kreshtënë” e kemi në dorë (në formë të fotokopjes), kurse dy veprat e tjera “Rituali roman” dhe “Pasëqyra e të Rëfyemit”, vetëm pjesërisht (ndonjë fragment).

“Doktrina e kërshtenë” është libër katekizmi me pyetje dhe përgjigje ndërmjet priftit dhe gjakonit. Libri përmban edhe 10 vjersha fetare (afro 741 strofa). Vetë tematika e veprës ka imponuar fjalor të përshtatshëm e përkatës. Sipas gjasësh, Budit nuk i ka mjaftuar leksiku i gjuhës popullore për të trajtuar një kompleks temash, sidomos të sferës fetare, prandaj atë e ka plotësuar me fjalë të huaja e ndonjëherë me neologjizma të krijuar në bazë kalkesh, ndërsa sa i përket leksikut abstrakt të sferave të tjera, sidomos të asaj kulturore, mund të thuhet se Budi ka treguar shkathtësi krijuese gjuhësore dhe gatishmëri për të shfrytëzuar maksimalisht visarin leksikor të popullit: do të përdorë me shumicë fjalë të gurrës popullore dhe rrjedhoja të tyre, duke bërë punë të vlefshme në këtë drejtim edhe në paraqitjen e këtij leksiku në përmasa sasiore e cilësore, karakterizuese për shkallën zhvilluese të shqipes së asaj kohe, dhe në krijimin e përfytyrimit tonë për pamjen solide të shqipes së një kohe relativisht të errët për ne.

Mund të thuhet se fjalorin e veprës së Pjetër Budit e përbëjnë shtresa të ndryshme leksikore: fjalë të gjuhës së folur popullore, fjalë të gjuhës së shkrimit – kryesisht fjalë të sferës së kulturës, të sferës fetare, fjalë të huaja, neologjizma, fjalë të moçme. Përdorimi i gjerë i shtresave të ndryshme leksikore, ka ndikuar në shtrirjen e sinonimisë në gjithë veprën e Budit, ka ndikuar që sinonimia të bëhet tipar dallues në veprën e tij. Vështruar nga kjo anë, gjuha dhe stili i Budit dallohen nga ato të shkrimtarëve të tjerë veriakë. Prandaj, mund të themi se sinonimet në veprën e Budit paraqesin aspekt me rëndësi të konsiderueshme gjuhësore, në rend të parë për të ndjekur përvijimin e fjalës shqipe në rrugën e saj historike, për të parë shfaqjen e parë të fjalëve që përbëjnë pasurinë leksikore të shqipes, sidomos ato që përfaqësojnë fjalorin e fushës kulturore, intelektualizimin e shqipes.

Gjuha shqipe, siç dihet, është shumë e pasur me sinonime. Studimet rreth disa veçorive të zhvillimit të leksikut të shqipes nëpër shekuj, sipas dëshmisë që na japin veprat e shkruara, flasin bindshëm për këtë. Këtë pasuri e ka shfrytëzuar mirë edhe Budi në veprat e tij letrare, dhe në këtë aspekt ajo paraqitet dëshmuese e mirëfilltë. Kështu, gjuha e Budit na del përgjithësisht e përpunuar në rrafshin sinonimik (natyrisht në përputhje me rrethanat e kohën), dhe e pasur me sinonime tipash të ndryshëm, sidomos është e pasur me sinonime të vjela nga gjuha e popullit. Nuk është i vogël as numri i sinonimeve – dyfishime leksikore, që mund të jenë krijuar nga ai, të cilat krijojnë sinonimi me fjalë, po ashtu të shqipes, po që, sot për sot, zor se mund të provohet me saktësi, për arsye shumë të njohura, se janë krijime vërtet të tij apo të pararendësve të tij, që presin të zbulohen, apo janë krijime të popullit. Edhe fjalët e huaja, të përdorura mjaft shpesh ballë fjalës shqipe, kanë krijuar dublete të qëndrueshme.

Një faktor gjuhësor që ka ndikuar në shtrirjen e sinonimeve, sidomos të atyre me origjinë të huaj, më së shumti të shtresës latine e romane, e aty-këtu greke, sepse elementet leksikore turke janë të pakta, ndërsa ato sllave, pothuajse, të pavërejtshme, është varfëria e fjalorit, e thamë edhe një herë, që kushtëzonte detyrimisht përdorimin e fjalëve të huaja për të emërtuar në shqipen nocione të ndryshme, sidomos të sferës kishtare, për të cilat gjuha shqipe, në të shumtën e herës, nuk i kishte përgjegjëset e nevojshme. Duke qenë se gjuha e veprës letrare, para së gjithash, është funksion i saj, dhe se për ngjyrim cilësor e ndjenjor të shfaqjeve të ndryshme të realitetit janë më se të domosdoshme sinonimet dhe ndërtimet e ndryshme me funksion sinonimie, edhe vepra e Budit shpreh shkallë të lakmueshme të përdorimit të gjuhës nga ky aspekt, për kohën. Vihet re qartë, po kështu, përpjekja për një shprehje gjuhësore estetike edhe përmes sinonimeve. Denduria e përdorimit të tyre, sidomos e përdorimit të çiftit sinonimik, i cili me këtë rast është objekt i studimit tonë, kanë vërtet edhe funksion edhe estetik. Mund të thuhet se çifti sinonimik në veprën e Pjetër Budit paraqet veçori dalluese të gjuhës e të stilit të tij.

Çifti sinonimik (Çabej e quan dublet sinonimik, ndërsa Kostaq Cipo – palë sinonimike), është njëra nga kategoritë leksiko-semantike më pak të studiuara në fushën e leksikologjisë. Kjo kategori leksiko-semantike konsiderohet mjet i rëndësishëm gjuhësor që ndikon në shprehësinë e gjuhës. Sinonimet që formojnë çifte të qëndrueshme, në të shumtën e rasteve janë të mirëfillta, prandaj krijojnë tautologji, por shpeshherë janë edhe sinonimi në një largesë të caktuar paradigmatike. Në rastin e dytë ana semantike ndryshon pak a shumë, kurse elementi i dytë i togut në këto raste konsiderohet element plotësues i shprehjes.

Çiftet a dubletet sinonimike ndonjë herë dalin si një metaforë ose shprehin një figurë, por në të shumtën e rasteve ato janë përsëritje përforcuese, e më rrallë përforcojnë edhe ndonjë rast simbolizimi fonetik, si për shembull:

“Gjith forcëtë e tij

Ia prishi ia çkatërroij ( përdorimi i çiftit në këtë varg të krijon përfytyrimin e prishjes së një gjësendi me zhurmë)

e gjymtyrëtë e tij

Fort ia lidhi ia shtërngoij. ” (jep përfytyrimin e lidhjes me forcë).

Budi parapëlqen çiftin sinonimik për t’i përforcuar më shumë mendimet ose idetë e shprehura në veprën e tij. Në këtë rrafsh ai dallohet me dinamizimin e vet në zgjedhjen dhe në vlerësimin e elementeve shprehëse, në përdorimin e gjuhës me invencion të dalluar. Çifti sinonimik te Budi, prandaj, është plot jetë dhe si i tillë meriton trajtim të veçantë për vlerësimin letrar të veprës së tij, sidomos të poezisë së tij, për faktin se ai aty nuk është element i veçuar, i ndërfutur në mënyrë artificiale, por funksionon i lidhur ngushtë me qëllimin e përmbajtjen e tekstit, edhe të mikrotekstit, në të vërtetë ai përbën njëfarë mikrostrukture.

Çifti sinonimik te Budi, herë ka funksion përcaktimi, herë përforcimi e jo rrallë ai përdoret edhe me funksion ekspresiv. Kështu, ai, duke na dhënë përmbajtje të caktuara, na jep edhe perceptime të caktuara, mjaft individuale, përpiqet të ndikojë tek lexuesi edhe përmes çiftit sinonimik, duke e kthyer shpesh atë në stilemë, në tregues të strukturimit shumë veprues në pikëpamje stilistike. Pjetër Budi në këtë rrafsh del mjaft krijues: çifti i tij sinonimik nuk është i rastit dhe nuk mund të veçohet nga teksti. Ai zbulon jo vetëm lidhje gjuhësore, po edhe lidhje jashtëgjuhësore. Informacioni plotësues që del nga çifti sinonimik – stilemë është shumë i ngjeshur.

Për perceptimet e tij interesante në shumë rrafshe ai shfrytëzon jo vetëm përmbajtjen, por edhe mjetet e mundësitë shprehëse të gjuhës, edhe në rrafshin e saj stilistik, natyrisht aq sa kanë lejuar njohuritë e tij nga këto fusha. Jo rastësisht, ai ka zgjedhur çiftin sinonimik, sepse ai në veprën e tij paraqitet me vlerë më shumë se gjuhësore dhe zbulon përpjekjen e tij për një përdorim stilistik të gjuhës, përpjekjen për shprehje estetike gjuhësore. Duke qenë se kishte të bënte me një tematikë mjaft të gjerë fetare, të panjohur për shtresën e gjerë të popullit, ai është dashur t’i gjurmojë mirë mundësitë shprehëse të shqipes së kohës, për ta bërë tekstin sa më të kapshëm e sa më të afërt për lexuesin e rëndomtë. Kjo punë nuk ka qenë aspak e lehtë, sidomos kur të kihet parasysh se terminologjia kishtare ishte e mbushur me plot fjalë të huaja. Mirëpo, në çiftet sinonimike të Budit mund të thuhet se zotërojnë në përgjithësi fjalët shqipe, çifti sinonimik i tij, pra, është i përbërë prej dy, tri a më shumë fjalëve shqipe, e shumë më rrallë prej fjalëve të huaja. Ç’ është e vërteta, në çiftin sinonimik të Budit hetohet një ikje e qëllimshme nga fjalët e huaja dhe vërehet përpjekja për të shfrytëzuar sa më mirë pasurinë leksikore të shqipes, duke futur në përdorim, jo vetëm çifte sinonimike të njohura e të përdorura edhe sot, a çifte sinonimike të krijuara nga autori, po edhe asosh që nuk mund të konsiderohen si përsëritje të zakonshme pa ndonjë qëllim e efekt të caktuar.

Çifti sinonimik që e gjejmë në veprën “Doktrina e kërshtenë”, po edhe përgjithësisht përdorimi i fjalës shqipe në gjithë veprën e Budit (fjalën e kemi kryesisht për leksikun), dëshmon se Budi e ka njohur mirë shqipen e folur të kohës së vet dhe e ka zotëruar gjuhën në masën që atij i ka mundësuar ta shfrytëzojë gjerësisht leksikun e shqipes së kohës, si dhe të krijojë, në bazë të gjedheve ekzistuese, elemente të reja gjuhësore.

Prandaj, edhe përdorimi kaq i madh i çiftit sinonimik në veprën e Budit nuk duhet të kuptohet gjithherë si qëllim praktik: që t’i bëjë tekstet fetare sa më të qarta e më të kuptueshme për predikuesit e besimtarët, por duhet konsideruar edhe si një përpjekje të tij për të përdorur një gjuhë kombëtare, e cila do t’i vihej përballë gjuhës së huaj kishtare.

“Zgjedhja dhe ndërthurja e sinonimeve bëhet për qëllime të caktuara. Qëllimi është kategori jashtëgjuhësore, por përputhja me qëllim është çështje stilistike” – thotë studiuesi i njohur Xhevat Lloshi, në tekstin e tij për stilistikën. Edhe te Budi çifti sinonimik përzgjidhet e ndërthuret me qëllime të caktuara. Këtë e provon mirë materiali gjuhësor që kemi vjelë për këtë qëllim. Larmia e çifteve sinonimike me vlerë gjuhësore e stilistike, jo vetëm për kohën, shpreh një shkallë të lartë të zhvillimit të gjuhës. Çiftet si këto e dëshmojnë këtë: “a folë e ligjëruom; s’ka me iu sosunë as me u munguom; tue fshā e tue gjëmuom; po nshtohetë e përtërihetë; me hjekunë frymë o me pushuom.”

Budi përdor çiftin sinonimik me dy qëllime: si mjet të drejtpërdrejtë shpjegimi dhe si mjet plotësues shpjegimi. Si mjet i drejtpërdrejtë shpjegimi përdoret në rastet kur autori çiftin sinonimik e shfrytëzon si të vetmin përcaktues të mendimit të shfaqur. Për shembull: ”…ai ashtë fort i lëvduomi, e i mëshëriershimi zotynë, e Ati ynë, e krijuosi ynë…”(f. 40).

Si mjet plotësues shpjegimi, çifti sinonimik përdoret në rastet kur autori dëshiron t’i japë shprehjes një ngjyrim të qartë e të theksuar stilistik. Në gjithë veprën e Budit, mund të thuhet se çifti sinonimik është përdorur më shumë si mjet plotësues shpjegimi, sesa si mjet i drejtpërdrejtë shpjegimi. Shembull: ”Pësuom mundimet… vūm mbë kryq, vdekunë e vorruom.” (f. 14) “…kūr nieri ashë fort i randë e i përtuoshim. ”(f. 118).

Duke pasur parasysh mënyrën e përdorimit të tyre, mund të thuhet se në veprën “Doktrina e kërshtenë”, çifti sinonimik përdoret me dy funksione: me funksion asnjanës dhe me funksion stilistik, megjithëse nuk është lehtë praktikisht të caktohet një kufi i prerë kur përdoret çifti sinonimik me funksionin e parë e kur me të dytin, sepse shpeshherë ndodh që këto funksione të ndërthuren. Kështu, çiftet sinonimike ”themeli e kryetë” (f. 5) a ”forcë e fuqi” kanë më shumë funksion neutral se çiftet ”të zezë e të shemtuome” (f. 26) a ”të mallëngjyeshimitë e të përvajshimitë” (f.103), që shquhen me ngjyrim emocional (themeli, në të vërtetë është kryet a koka e diçkaje, si pjesë më e rëndësishme e një qenieje a një objekti; forca është fuqia ose anasjelltas, por e zeza nuk është gjithmonë e shëmtueta, ashtu sikundër që të mallëngjyeshmit që nuk mund të zëvendësojë gjithmonë të përvajshmit. Konteksti përcakton se në ç’funksion përdoren dhe në ç’shkallë përputhet sinonimia e tyre. Për shembull çifti i përdorur shumë shpesh “t’ vobegut e t’ unëshmit” ose ”e me na marrë ngrykë e me na shtërnguom” (f. 41), pos që janë çifte përforcuese, ato kanë një tipar semantik të përbashkët, po më shumë si sinonime i bën konteksti.

Një veçori e gjuhës së Budit, që lidhet me funksionin e çiftit sinonimik, është edhe përsëritja. Budi parapëlqen përsëritjen për të përforcuar kuptimin dhe për t’i dhënë shprehësinë e duhur tekstit. Përsëritja e një fjale, e futur në ndërtime të caktuara sintaktike në veprën e përmendur të Budit, bëhet zakonisht me sinonime ose me fjali të afërta për nga kuptimi ”mā shumë e mā tepërë” (f. 83-84); ”gjithëherë e shpesh” (f. 84); ”gjithëherë e për gjithë ditë” (104); ”për gjithë ditë, e për gjith ōr” (107), i lëvduom e i përlëvduom” (21); ”të tanë e të plot” (17); ” anë e pranë (176); ”motnë e jetënë” (203); ”plang e shtëpī” (16); ”thām e përthām” (194); ”kroenë ō gurrë” (97) e të tjera. Vërejmë kështu një përsëritje të qëndrueshme të sinonimeve të caktuara, të çiftit sinonimik të caktuar. Përsëritja është mjaft e individualizuar dhe përbën një karakteristikë për stilin e Budit.

Çifti sinonimik me karakteristikat e një togu intensiv është i vendosur radhazi me çiftet e tjera sinonimike dhe sjell, kështu, përforcim të theksuar të thënies. Për shembull: “…ky shenjtë Sakrament, s ashtë për tjetër veçëse me dhanë një të madhe dritë, e vertyt, e hir prej sinëzot, gjithë atyne qi martonenë, e marrënë gruonë e vet, me shenj e me kunorë.” (f. 92)

Përforcimi zbulon përbashkësinë e tyre semantike, ndërsa renditja e tyre bëhet zakonisht në bazë të shkallëzimit stilistik (intensitetit). Shkallëzimi stilistik na paraqitet më shumë ngritës, sesa zbritës. Te Budi vërejmë se përgjithësisht mbizotërojnë togjet e këtij tipi, të shprehura me shkallëzim ngritës. Për shembull: ”… disa fajesh e mkatesh… banenë për gjithë ditë, e për gjith ōr, e për gjithë ças mā shumë e mā tepërë se askūrrāj.” (f. 107), ose “…sdripi mpshtierë përmbi vise të ferrit e vote mbë një vend fort terrëtë e të pshtimëtë, e të mbuluom me një mjegullë të zezë e të shemtuome qi quhetë Limb.” (f. 26).

Nuk mungon as çifti i shprehur me shkallëzim zbritës. Për shembull: “…mā kūrrāj me mos e gjegjunë, veçse…britmënë e zanë e djemënet ferrit.” (f. 141); ose: “kā urdhënuom… me mos siellë nuse, as me mos bām darsmë ndë mote lidhunë e mbājtunë.” (f. 73).

Çiftet sinonimike nuk janë togje të zakonshme. Ato, në të shumtën e rasteve, mbajnë karakteristikën e togjeve stilistike. Me interes është të hetohen sidomos marrëdhëniet e këtyre togjeve, madje edhe të fjalëve të veçanta që krijojnë sinonimi, si për shembull: i errët – i pshtimët – i zi – i shëmtuom ose i lidhun – i mbājtunë – i shtërnguom. Si fjalë të veçanta, ato janë asnjanëse, por në togje ato përmbajnë edhe ngarkesë stilistike, janë vepruese nga ana stilistike, pra përmbajnë edhe informacion plotësues. Kështu, në të shumtën e herës njësitë e çifteve janë sinonime në kuptimin e gjerë të fjalës, në të vërtetë, janë sinonime tërësore, ndërsa në këtë kontekst më shumë kanë rëndësi strukturimet sinonimike, sepse duke u lidhur në çifte këto sinonime, përftojnë veti të reja a kuptime të reja shoqëruese.