Ndoc Bushgjoka, Tropojë-Tiranë
__
Burrat shqiptarë të dikurshëm.
Padër Gjergj Fishta dhe Musolini.
(Siç më ka kallxue miku im frati Pjetër Topalli dhe siç shkruan At Zef Pllumi).
***
Frati Pjetër Topalli ishte një burrë i gjatë e i zeshkët, që cigaren e duhanit e ndizte me cigaren e parë. Kishte studiue në Romë e me gjuhën malteze kishte mbrojtur diplomën pas studimeve teologjike. Qeshnim kur na thoshte se si shqiptohej emri dhi në gjuhën malteze.
Ai kishte pasë mësues edhe At Fishtën edhe Dom Mjedën. Ndryshe nga Patër Gjergji, dom Ndreu ishte fjalëpakë. U lexonte nxënsve poezi që i kishte bërë aty pari dhe pastaj i griste.
– Mos i gris profesor! – i thoshin ata.
– Ndieni more djelm. Kujt i duhen. Për këto ka shkrue Gëtja, – u thoshte Mjeda.
Dom Ndreu i këshillonte të zgjedhin e të shkruajnë sipas të folurës popullore.
– Kur ndiej malin kah flet shqip, s’më doket vedja se di shqip, por belbëzoj shqip, – u thoshta ai nxënësve në bisedat që bënte me ta. Dhe Mjeda dinte aq mirë sa edhe shqip, trembëdhetë gjuhë.
Ndër kujtimet e tij Pjetri më ka rrëfye edhe për takimin e Patër Gjergjit me Musolinin.
A ishte Fishta profashist? As nuk ishte as s’mund të ishte. Fashizmi i urrente françeskanët. Ndonjë, si p.sh. Bernardin Palaj shihnin te Italia, mundësinë e bashkimit kombëtar dhe zhvillim. Por Fishta, Pater Anton harapi, Çiprian Nika, Gjon Shllaku, etj ishin thellësisht antifashistë. Fashizmi mbylli Liceun e françeskanëve “Illyricum”, shoqninë “Antoniane” etj etj. At Fishta, nisej aso kohe dhe lypi të takohej me Papën. Ati i shenjtë bisedoi me poetin dhe meshtarin shqiptar mbi një orë e njëzet minuta. Pas këtij takimi, Fishtën e priti Musolini.
Këtë takim Fishta e rrëfente më shumë si shaka.
– Hyna në një korridor, pastaj në një sallon të madh e masandej në një dhomë ku ishte një tavolinë e stërmadhe, dhe në fund dukej një krye i madh mbi tavolinë. Ai ishte Musolini. U afrova dhe e përshëndeta. Edhe ai më përshëndeti pa luejtë prej vendi. Pas kësaj me i diftue se nuk do rri shumë, qëndrova në kambë. Folëm diçka për letërsinë dhe pastaj ai deshi me ditë mendimin tëm për autorin e hymnit fashist.
– Asht nji maskara, – thashë.
Duçja ngre sytë dhe e sheh me zëmërim.
– Po filan poet … i njohur për poezitë lirike ?
– Asht’ një kurvar !
Musolini nxihet nga zemërimi, dhe duke ngritur zërin e pyet:
– Po Dante ?
At Fishta duke i bërë shënjë me dorë që të ngrihet i thotë;
– Zotni ! Bani mirë të ngriheni në kambë.
– Pse ? – pyeti i çuditur Duçja.
– Sepse zotni, Dantja, asht aq i madh sa kur të përmendim emnin e tij duhet të ngrihemi. Unë jam në kambë dhe emnin e tij them me nderimin ma të madh.
Pastaj Musolini u ngrit dhe i ofroi me respekt karrigen. Takimi zgjati rreth katërdhet minuta. Patër Gjergji i tregoi për zhvillimet negative që kishin ndodhë, e veçanërisht ndaj kishës e françeskanëve, tuj i shprazi tanë pakënaqësinë e tij ndaj autoriteteve italiane e parësisht ndaj Salvatore Melonit.
– Për françeskanët e tanë botës kam simpati ma tepër se për pjesën tjetër të klerit katolik. Njeriu ma i çmuem prej meje asht Padre Domenico Franze, mjek, shkencëtar etj. Me të kam bisedue shpesh e jam këshillue. I nderuem akademik, do ta thërras sa më pare Padre Domenikon, e në rast se pranon, kam me dërgue si përfaqësuesin tëm personal për shqyrtimin e çeshtjeve kishtare shqiptare. A jeni i kënaqun me ketë zgjidhje?
At’ Fishta pranoi. Padre Domeniko erdhi në Shqipëri në fillim të nandorit 1939 dhe përgjithësisht çështjet u zgjidhën, siç kishte kërkue At’ Gjergji.
