Nga: Ilir Canhasi, Suedi
____
”Hieroglifët e shpirtit në trajtat e kohës”, quhet libri më i ri i autores Zyrafete Manaj.
Libri i dedikohet kryekëput gruas shqiptare, vuajtjeve dhe burgosjeve politike të vajzave dhe grave gjatë viteve ’80.
Atë që autoren e bënë të reagojë ashpër është që edhe përkundër rolit të madh të grave shqiptare në shtet bërjen e vendit dhe kontributit të njëjtë si të burrave ajo ende përbuzet dhe pyet veten pse ndodhë kështu vallë?!
Citoj; ”Pse bota vajzë të vlerësohej ndryshe nga bota djal, pse të mos jehonin malet dhe të mos kërciste pushkë edhe për to?!”
E unë do ti ndihmoja autores këtu duke i pyetur këta burra se po nuk lindën vajza kush do ti lindë këta djem – burra për të mbrojtur atdheun!
Sipas konsullit freng, Hekard, ishin gratë shqiptare që lëshuan zërin e kushtrimit dhe i nxitën burrat e djemtë të rrokin armët kundër sulltanit kur ai deshi t’ju merrte lirinë dhe priviligjet që kishte Shkodra.
Ajo që të bie në sy në këtë libër është kërkesa e autores që të mos harrohen edhe nanat që nuk ishin të shkolluara për shkaqe të ndryshme e që luajtën një rol të rëndësishëm në luftën kundër pushtuesit, këtu ajo bënë lutje që historianët të merren më shumë me këto nëna heroina.
Elena Gjika, për femrën thotë: ”Në një vend luftarak grat kanë shpirt luftarak jo më pak se burrat”, e këtë e vërtetojnë heroinat siç ishin Musine Kokalari, Marije Shllaku, Bije Vokshi, Hyrije Hana, Xhevë Lladrovci, Hyr Emini, Have Shala, Teuta Hadri, Qefsere Mala, Lumnie Azemi, Nëna Ajshe, Hazbije Mala, Shukrije Bunjaku e shumë të tjera.
E si të mos lotojnë sytë kur ajo e përshkruan njërin nga personazhet e librit Etja (Myrveti) arrestimin e saj gjatë protestave kundër okupatorit serb, këtu më kujtoi rininë time ku edhe unë merrja pjesë në këto demostrata dhe shpesh më zinte nata duke fjetur nëpër familje shqiptare që më hapnin derën për strehim.
Lirisht mund të them se këto vajza ishin shumë më trime se shumë shokë të mi që asnjëri nuk kishte guximin të merrte pjesë në këto protesta që mbaheshin në Prishtinë ballë për ballë me policët e armatosur deri në dhëmbë.
Dhe në fund në libër gjej edhe vendin tim të lindjes Çabratin legjendar, aty ku u zhvillua beteja mes luftëtarëve të Uçk-së dhe forcave serbe, aty ku bjen dëshmore poetja Yllka Domi në moshën 17 vjeçare.
Vërtetë më mallëngjeve shumë me këtë libër, të lumtë dhe të dëshiroj suksese të mëtutjeshme!
Unë për ju zgjodha tri poezi nga libri tjetër i saj ”Poezi të zgjedhura”.
Poezitë janë të përkthyera edhe në suedisht nga albanologu i njohur, miku i shqiptarëve z. Ullmar Qvick.
Ka kohë që nuk kam lexuar poezi kaq të bukura.
Dallgë jete
E lash dheun
për ta mbajtur jetën,
jetën e fëmijëve të mi.
Erdha këtu,
humba fëmijët;
së bashku me ta
humba dhe shpirtin.
O njerëz, a besoni
a s’jeni dhe ju si unë?!
Duke ruajtur kujtimin
(Të rënëve në Gjakovë)
Natës iu këputën yjet
Gjakova u skuq dhe një herë
Çabrati mblidhi gjoksin
Sa ëndrra u vranë
Bedenave mbeti fjalë e pa thënë
U treten mijëra dëshira
Dhe Krena ndali gurgullimën
Heshtja preku Radoniçin
Morti ra …
Po ti i lashti qytet
Që rrugëtimin e bën mbi histori
Plagët tua të thella
Po më e fortë po lind jeta në ty.
Kujtimi do të ruhet ndër breza
E gjak do pikojë historia
Po kurrë jo nuk bie Gjakova
Flasin rrënjët e saja.
Ullmar Qvick
(Mikut të madh të shqiptarëve)
Përmbi gjuhë
Përmbi kombe
Përmbi raca
Tek ti është njerëzorja.
Përmbi fe
Përmbi kulte
Mbi të gjitha
Tek Ti është mirësia.
Me të mirën
Me njerëzoren tok u rrite,
Prandaj mendja
Zemra jote
Sheh veç dritën.
***
Disa fjalë mbi poeten
____
�Zyrafete Kryeziu-Manaj, veterane e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe autore e disa librave, në këtë fillim të vitit 2020 sjell para lexuesit veprën e saj më të re, kushtuar patriotit të shquar dhe veprimtarit të pareshtur, Halil Malaj. E lindur në Suharekë, Zyrafetja studimet e larta i ndoqi në Prishtinë dhe punoi një kohë në arsim, kurse aktualisht jeton në Suedi. �Duke qenë veprimtare e lirisë së Kosovës, më 1982 regjimi pushtues e dënoi me burgim për ta përplasur burgjeve, ku vazhdoi krijimtarinë, sidomos në poezi, në të cilat shprehte dashurinë për atdheun e saj dhe urrejtjen për pushtuesit gjakatarë serbë e jugosllavë. Me të dalë nga burgu poetesha Zyrafete Kryeziu i botoi poezitë e saj në revista dhe më vonë në përmbledhjen poetike me titull „Loti i tronditur“, për të vazhduar me librat, „Vasha e valëve“ (2010), „Mbi uraganin e dhimbjeve“ (2012), „Aty ku prehen dashuritë“, (2014), „Gulqim në metaforë“ (2016), „Poezi të zgjedhura“, shqip-suedisht, (2014) dhe libri më i ri „Halil Malaj një jetë histori”, monografi (2019).
