Mendime për Shqipërinë të Robert Elsie-s, të risjella për publikun nga Irsa Shore

Po të jetoja në Shqipëri, do te çmendesha. Është njësoj si në kohët osmane. Unë nuk mund të jetoj këtu. Është një vend pak i egër për mua, marrëdhëniet midis njerëzve janë të egra. E di që është vetëm një fasadë dhe se brenda e kanë shpirtin e mirë, por ka një egërsi në marrëdhëniet njerëzore. Ju dini të mbroheni këtu, ndërsa unë këtu jam si nje lepur, une nuk di të mbrohem. Unë vij me shumë kënaqësi te ju, por nuk besoj se mund ta përballoj të jetoj përgjithmonë këtu. Ka shumë frustracion në jetën e përditshme. Jeta është shumë e shkurtër e unë nuk kam kohë te përplasem në pengesa te kota, vetëm për të arritur diçka qe në një vend tjetër e arrij pa asnje kokecarje dhe mund te shijoj sigurine e te gezuarit i qete, jetën time.”

MEMORIE…

R. ELSIE ishte studiuesi më i njohur i huaj, i cili la pas një vepër të pashembullt për kulturën, letërsinë dhe gjuhësinë e kombit shqiptar. Për shumë dekada ai kërkoi nëpër arkivat e gjithë Evropës dhe më gjerë, duke kuruar tekste, artikuj, poema, përralla, fragmente, udhëtime dhe fotografi për popullin shqiptar dhe historinë e tij, të cilat i përkthente, redaktonte ose i nxirrte në dritë, në gjuhët angleze dhe gjermane. Vepra e tij e plotë për Shqipërinë është e gjerë, duke numëruar mbi gjashtëdhjetë libra në të cilat ai u rendit si autor, redaktor, përkthyes, komentues ose kontribues.

Trupi i tij pushon në fshatin piktoresk Theth, kurse emri i tij do të mbahet mend përjetësisht.

DHJETË ALFABETET E SHQIPES

Përpara vendosjes përfundimtare të alfabetit shqip në Kongresin e Manastirit, shqipja është shkruar në më shumë se dhjetë alfabete. Në këtë përfundim kishte arritur albanologu i njohur, 𝐑𝐨𝐛𝐞𝐫𝐭 𝐄𝐥𝐬𝐢𝐞.

Pas një punë të gjatë studimore dhe hulumtuese, albanologu i njohur do të botojë “𝐀𝐥𝐟𝐚𝐛𝐞𝐭𝐞𝐭 𝐬𝐡𝐪𝐢𝐩: 𝐭𝐞̈ 𝐡𝐮𝐚𝐳𝐮𝐚𝐫 𝐝𝐡𝐞 𝐭𝐞̈ 𝐤𝐫𝐢𝐣𝐮𝐚𝐫”, duke u bazuar kryesisht në periudhën kohore 1750-1850, një periudhë shumë e pasur në shkrimin e gjuhës shqipe.

“Gjatë kësaj periudhe kohore, 𝘴𝘩𝘲𝘪𝘱𝘫𝘢 ë𝘴𝘩𝘵ë 𝘴𝘩𝘬𝘳𝘶𝘢𝘳 𝘯ë 10 𝘢𝘭𝘧𝘢𝘣𝘦𝘵𝘦 𝘵ë 𝘯𝘥𝘳𝘺𝘴𝘩𝘮𝘦, një rekord i vërtetë për gjuhët evropiane”, do të deklarojë ai. Kryesisht këto alfabete janë një adaptim i alfabeteve latine, greke, arabe dhe cirilike.

Gjuha shqipe është dokumentuar shumë vonë. Të parën kemi Formulën e Pagëzimit, që daton në vitin 1462 dhe vepra më madhore është “Meshari” i Gjon Buzukut, që daton në vitin 1555.

Sigurisht, gjuhëtarët janë të mendimit që gjuha shqipe është shkruar më herët, por deri më sot nuk ka dokumente që ta vërtetojnë këtë fakt.

Gjatë shekullit XVIII, sipas Elsie, vihet re një larmi shkrimore dhe pikërisht në përpjekjen e madhe të intelektualëve shqiptarë kemi dhe përdorimin e kaq shumë alfabeteve. Ishin në fakt përpjekjet e mëdha të intelektualëve shqiptarë që të kishin një alfabet të vetin dhe me të të shkruanin gjuhën shqipe.

Sigurisht që ndikimet e huaja ishin të pranishme. Duke qenë se në Veri mbisundonte katolicizmi dhe qenë kishtarët ata që për nevojat e tyre duhej të shkruanin, atëherë ata krijuan alfabetet e tyre duke u mbështetur në atë latin. Në vendet ku mbizotëronte kisha ortodokse nuk mund të imagjinohej tendencë tjetër përveç përdorimit të alfabetit grek. Por, dhe feja islamike do të kishte ndikimet e veta.

Në vitet 1750-1850 dëshira për një alfabet shqiptar do të vihej re veçanërisht në Shqipërinë e Mesme dhe do kishim një nga dokumentet më të rëndësishme të kësaj treve, që është “Dorëshkrimi i Ungjijve 1761”, i cili tregon dëshminë për krijimin e një alfabeti shqiptar.

Sipas Elsie kemi alfabete të huazuara, por interes të madh shfaqin alfabetet origjinale. Ndër më të rëndësishmit është “Dorëshkrimi Elbasanas i Ungjijve” që, sipas autorit, është vepër e Gregorit të Durrësit.

Ndër dy alfabetet që u krijuan në Elbasan vlen për t’u shënuar dhe alfabeti i Todrit, i krijuar nga Todhri Haxhifilipi nga Elbasani. Ky alfabet u zbulua nga albanologu Han.

Një tjetër është alfabeti i bazuar mbi kodeksin e Beratit. Një dorëshkrim me 154 faqe, hartuar mes viteve 1764 e 1798. Dorëshkrimi mban emrin e Kostë Beratit dhe sipas albanologut Elsie në faqen 194 gjejmë dy radhë shqip të shkruara me një alfabet origjinal prej 37 germash, të ndikuara nga glagolishtja.

Në fund të shekullit XVIII gjejmë dhe alfabetin e Gjirokastrës, një sistem grafik prej 22 germash, i zbuluar dhe ky prej Hanit. Po në këtë krahinë do hasim dhe alfabetin e Vellarait me 30 germa që kanë bazë latinishten dhe greqishten.

Një alfabet shumë i rëndësishëm në këtë periudhë është dhe ai i Naum Veqilharxhit, i cili shpiku një alfabet prej 33 germash, që e botoi në një abetare shqipe në vitin 1844.

Por, vetëm në periudhën e Rilindjes Kombëtare do të kemi përpjekjen serioze për njehsimin në një alfabet që do të jetësohej në Kongresin e Manastirit dhe më pas do të merrte jetë rrugëtimi zyrtar i gjuhës shqipe.

*Marre nga web

#InMemoriam Robert Elsie #writer #translater #interpreter #specialist #Albanian #studies