Fragment
Tani për ç’i përket “qortimit” të dytë, lidhur me qytetërimin “e ri”, madje “më të përparuar”, që turqit u dhuruakëshin viseve të pushtuara.
Nëse nuk besohet dëshmia e bashkëkohësve arbër për pesë bijtë e Vlash Muzakës – Bogdan, Gjin, Kostandin, Theodor dhe Joan – që Turahan-beu i masakroi duke ua thyer eshtrat me çekan ose për tetë komandantët e Skënderbeut – Moisiu i Dibrës, Vladan (Vlash) Gjurica, Muzakë Komneni, Gjin Muzaka, Gjon Perlati, Nikollë Berisha, Gjergj Kuka dhe Gjin Maneshi – që Mehmeti II i rropi të gjallë pak nga pak duke ua zgjatur agoninë e të rrjepurit dy javë , ja ku janë vetë dëshmuesit jo thjesht proturq, por mirëfilli turq: kronikanët osmanë.
Le të lexohen ata dhe të dallohet sheshit urrejtja dhe armiqësia e egër me të cilën flasin për arbërit. Të lexohen ata dhe të dallohet sheshit karakteri shkatërrimtar i luftërave të tyre pushtuese: djegia sistematike e të mbjellave, rrënimi i kështjellave, shkretimi i krahinave, shpopullimi i vendit dhe tërheqja në male e atyre që donin të mbeteshin gjallë. Të lexohen ata dhe të dallohet sheshit grabitja e krahinave, e gjësë së gjallë, marrja e arbërve skllevër dhe shitja e tyre si plaçkë tregu. Të lexohen ata dhe të dallohen sheshit jo vetëm detraktimet që përdorin për Skënderbeun, duke e quajtur “tradhtar”, “intrigant” ose “bukëshkalë”, por edhe sharjet më të ndyra që përdorin kundër një populli që luftonte për të mbrojtur lirinë e vet.
Le të lexohen edhe vetëm bejtet e Enveriut, bashkëkohës i Skënderbeut tonë, dhe të dallohen sheshit “trimëritë” e turqve selgjukë të Ajdin-oglluit gjatë shtypjes së arbërve me hekur e zjarr, ose qoftë edhe vetëm avazi poetik: “Kur hyri viti tetëqind e pesëdhjetë e katër/ Murati shkoi tek arbërit për të derdhur gjak/ Dhe, si ktheu s’andejmi bëri dasmën/ E të birit që e martoi…” .
Por për qytetërimin “e ri” dhe “më të përparuar”, që turqit osmanë sjellkëshin në viset e pushtuara, nuk është pa interes të kujtohet hareja e kronikanëve qejflinj osmanë për “çunat” dhe “vajzat e virgjëra” të popullsive vendase të rrëmbyer përdhunshëm, – nën hekur dhe zjarr, – me të cilët turqit mbushin haremet e dëfrimeve të tyre të mbrapshta, që lexuesve t’u shpalosen para syve disa nga tablotë më të refuzueshme të këtij farë “qytetërimi”.
Ja dëshmia e Hoxhës Sadeddin, që nuk harronte të shënonte ndër përfundimet e fushatës turke të vitit 1382: “Luftëtarët shtinë në duar nga popullsia arbëre [Arnavud ţaifesi] vajza dhe çuna tërheqës me fytyra të freskëta dhe të pashembullt në bukuri e hijeshi. Çdo luftëtar mori nga një hyri të tillë me fytyrë të bukur që të ledhatonte zemrën…” . (Hūrī quhen vajzat “përjetësisht të virgjëra”, që popullojnë “parajsën muslimane”.)
Ose përshkrimi i kronikanit Bitlisi për rezultatet e fushatës në Arbëri të ushtrive të komanduara nga Sinan-pasha më 1431-1432: “Ata zunë aq çuna e vajza, saqë çdo djalë me shtat të argjendtë dhe çdo vajzë me fytyrë si hëna u shit deri në katër ose pesëqind akçe…” . Po kështu theksimi i të njëjtit Hoxhë qejfli për “fitoren” turke të po atij viti në Arbëri: “Aq shumë çuna e vajza nazike me fytyrë të bukur si hëna ranë në duart e fitimtarëve sa që kampi u shndërrua në një vend gëzimi e hareje, në një parajsë të vërtetë. Kampi i ushtrisë u mbush me vajza të bukura plot naze si hyritë. Ushtarët fitimtarë u paraqitën me një plaçkë të pallogaritshme përpara selisë së sulltanit madhështor dhe i dhuruan Portës së Lumtur djem me trup të shëndoshë dhe vajza të bukura, që ishin të denjë për të shërbyer pranë oborrit shtetëror. Haremi i nderuar i shahut bujar u mbush plot me vajza të këndshme, bardhoshe, që kundërmonin si jasemini…”.
Qysh në pushtimin e Moresë, më 1458, kronikani vetjak i Mehmetit II Tursun-be nuk mungonte të vinte re: “Luftëtarët e dashuruar nga fati i mirë u ngarkuan me trofe të pasura, në veçanti çdo trup mori dy shpirtra nga takimi me robër të bukur: çunakë me tipare engjëllore dhe vajza të bukura si hyri…” . Po për Morenë: “Dhe sidomos çdo shatorre e kishte hyrjen të zbukuruar athua se ishte pazar skllevërish për çuna të lezetshëm dhe vajza të këndshme marrë në robëri…” . Madje ka raste kur vetë kronikani nuk e mohon “hisen” e vet: “Padishahu fatlum ktheu në ishullin e Mitilenës edhe i ndau robërit tri grupesh […] Nga ndarja e këtij dhurimi një skllav me tipare engjëllore, një skllave e bukur si hyri dhe një rob i takuan këtij autori të përunjët…”.
Po ai ia ka shtuar elementet tablosë duke përshkruar rrethimin e kështjellës së Mitrovicës dhe qëndresën e trimave të ngujuar brenda:
“Ushtarët islamikë shtrëngonin në gji dhe puthnin çunat e tyre të këndshëm dhe vajzat e tyre të këndshme përballë të pafeve, ndërsa këta angullinin si qen, sikurse është thënë:
“Unë gjahtar trim luanësh, do të bëj qejf përballë teje me gazelën,
Ti ktheje fytyrën ndaj qiellit, rival, dhe angulli sa të duash si qen” .
- Nga relatimet e tij të dy fushatave të Mehmetit II në Arbëri, gjatë të cilave kronikani e shoqëronte.
