Sinan Kastrati me Kamer Thaçin në restorantin ”Natyra” në Turjakë. Turjakë, 2021
___
Sinan Kastrati, Suedi
___
Nga Arkiva ime
Ibrahim Hasani i Smolicës së Gjakovës
– Ibrahim, pse pe pin duhanit?
-Nuk e duroj timin e duhanit t`huj (I.H.)
Kishte kalua mesi i gushtit e unë ende isha në Sarandë në pushime ku e kam edhe një banesë afër bregut të detit Jon, jo larg Hotelit Santa Quaranta.
Nga banesa ime për me shkua te plazhi, te Santa Quaranta nuk është më larg se 50 metra, vijë ajrore (Fogelväg-en*) por duhët shkua rrotull e rrotull rrugës se e then qafën poqese ia m`syn me zbrit drejt e në det, nëpër gurët e thepisur, drunjët e vegjël të thatë, shkurrat e therrat .
Shumica e pushuesve kishin ikur e pushimeve verore po iu vinte fundi. Në pllazh e det nuk kishte pushues si përpara. Çadrën mund ta zgjidhje ku të doje, sa më afër ujit të detit sepse kishte mjaft çadra të lira.
Dikur, këtu dikund afër në këto vende pushimi për në det, në mes të gurëve e pishave afër pllazhit, kishte pushua Syla dhe Siri, Siera, Seria apo Syrran.apo tiransja e turjakasi. Ata uleshin.e pushonon afër njëri tjetrin si dy zogj mali në maje të lisave pa u pengua nga të tjerër. Ata vetëm shikoheshin pa guxua as të prekeshin e jo më të përqafoheshin. Largoheshin pakëz nga rruga e gjenin një vend ku mund të uleshin aty ku depërtonte vetëm drita e diellit e nuk shihej asgje tjetër.
Gjinjët e vogla e të forta i shiheshin të tiranses, vetëm gjysma e tyre i kishte zbulua, të bardha si tamli i deleve e behotë e buta me zor ia mbanin dy mollat që donin ti dilnin jashtë e nuk e kishin parë kurrë diell me sy. Syla e shikonte herë në sy e herë gjinjët e saj, barkun e lëmuar, këmbët e shalët e bardha e të trasha si dyfek pushke.
-Dua që të nxihem pakëz që të mendon … se isha në det, nuk arrinte të tregonte emrin e …burrit?
Për një moment mendët më ikën te tiransja. Kisha humbur në mendime. ”Më iku truri” thoshte tiransja kur dëgjonte ndonjë histori turjakase. Mendët më shkuan te ajo, nëse është ende gjallë, te letrat e tiransës për Sylës, letra e kujtime që dikur i kisha lexua. …
Edhe ata pakë pushues që kishin mbetur në pllazhin e Sarandës te Santa Cuaranta, mund ti numroje në gishta por çmimet e çadrave, ushqimi, kafetë e pijet e tjera, pronari nuk i kishte zbritur, 2500 lekë dhe 1500 lekë ishin çadrat më të lira.
Muzika më zë të lartë më pengonte shumë po s`kisha çka bëjë
Rrinim me një familje shqiptare- gjermane. Nepa, një grua beratase pasi i kishte vdekur burri shqiptar, ishte e martuar me një gjerman. Mikael, e kishte emrin gjermani. Ai e fliste shumë mirë shqipën dhe s`kishte nevojë për përkthyes. Nepa ishte një grua në moshë, rreth të 65-tave ama nuk pranonte se po plakej edhe pse rrudhat e vijat e fytyrës e në fyt i dalloheshin bukur shumë. Ndodhte që kur vinte Nepa në mëngjes, na thonte se “ka marrë mësysh” mbrëmë nga një grua që ishte e ulur afër saj e tash, nuk ndihej mirë e nuk kishte fjetur si duhët, natën. Pastaj, këndonte diçka si nëpër dhëmbë e nuk kuptohej çka thonte, këndonte një dua e bënte një kryq pastaj edhe pse i përkiste besimit islam. I zgjaste duart nga deti dhe e gjuante në det duke mendua se i largonte të këqijat. Ne qeshnim.
Mua më pëlqenin ato sjellje që ajo ende i ruante sikur dikur plakat tona në Turjakë kur ndonjë fëmijë merrte mësysh. Atëherë, duhej thirr hallën Nurë, gruen e Cufë Halitit – Mllanaviqit e ajo i frynte. Halla Nurë nuk kërkonte asgjë për shërbimin, qëi fryrnte të sëmuaerit por plakat i jepnin vezë, djath, mazë, tlyn, pite e ndonjë pulë, si shpërblim nëse fëmiu bënte më mirë.
Ajo që më pengonte në pllazh ishte muzika me këngë që përsëriteshin me dhjetrra herë e që s`mund ti duroja e s`kisha dëshirë as ti dëgjoja. Pllazhi dhe një pjesë e asaj lagje gumëzhinte nga zhurma e muzikës.
Pas pllazhit, në mbrëmje shkoja në banesë që nuk e kisha larg nga deti se sa me gjuajt një guri, sikur kur isha çoban e gjuaja.
Në shetitoren e bukur e të gjatë, në qendër të qytetit të Sarandës nuk dilja me shetitur shkaku i tollovisë së madhe të udhëtarëve turistë e automjeteve e rruga ishte e ngushtë saqë edhe këmbësorët nuk mund të ecnin ngase makinat i parkonin në troltuar. Vetëm një mbrëmje kam dalur dhe jemi takuar e kemi pirë kafe me profesor Emil Lafen, zonjën Ninë, gruan e profesorit dhe djalin e vetëm, Gencin (Genc Emil Lafe), që punonte si lektor i gjuhës shqipe në Universitetin e Leçes në Itali.
Pasi e hanim darkën, me familje e ndonjë mysafir të rastit, prenin bostan të kuq si gjaku e të ëmbël si mjalti. Unë rrija ulur në ballkon, pija kafe turku. Rrija deri vonë natën duke e shikua Jonin, anijet e mëdha e të vogla e motobarkat me shumë drita që vinin afër qytezës.
Mbrëmjeve në ballkon rrija deri pas mesnatës e nga ballkoni shiheshin dritat në pjesën tjetër të kufirit, Greqisë deri afër qytetit të Korfuzit. Sa afër e sa larg jemi. Deti na ndante. Nga toka, në lindje dhe jug-lndje, ishte qyteti Janinë, i njohur edhe me kalanë e Ali Pashës dhe Gjimnzin Zosimea, dikur me shqiptarë, deri në Selanik.
Era e flladi i jugut me erën e luleve, me valët ritmike të detit ma përkëdhelnin fytyrën, gjoksin e këmbët. Para se të bija, nuk harroja dhe shikoja edhe njëherë kompjuterin e pastaj e mbyllja pasi kisha lexuar shpjet titutj kryesor nëpër portale shqiptare e gaz. suedeze. Në mëngjes, pasi e pija kafenë turke me një ëmbëlsisrë, shkruaja e mundohesha me e përfundua librin e parë e të dytë që i kisha gati por, sa herë i lexoja, mundohesha me ndryshua e përmirësua, zgjatesha e kështu po më ndodh edhe sot e ende nuk i finalizova dy librat që i kam në proces.
Të rralla ishin letrat që merrja nga ndonjë mik pasi që shumica më thirrnin e më shkruanin në telefon, në viber e watsapp, që edhe unë iu shkruaja. Kur kishte diçka më serioze ose disa miq që nuk mund të lexonin SMS-at në telefon, iu shkruaja në E-mail.
Një mbëmje kur e hapa kompjuterin pash se ma kishte dërgua një letër një ish i njohur nga studimet. Nuk e kisha harrua as unë.
Mbeta pa frymë, u habita dhe u gëzova kur e pash emrin e tij. Ishte Ibrahim Hasani.
Ai më shkruante:
I nderuar Zoteri Sinani,
Me pahirë rashë në këtë E-mail dhe përherë të parë në disa shkrime Tuajat, mbrëmë dhe mendova të të lajmërohem dhe së pari të mësoj se a je Ti Sinan Kastrati për të cilin unë po mendoj, nëse po atëherë me kthen dy fjalë që të dij saktë nëse je Ti, Sinani të cilin me mend shpeshherë e kam kërkuar e aty këtu edhe pyetur dikend, por nëse je atëherë, më në fund të gjeta, e nëse nuk je, me shpresë që të jesh edhe më i mirë se ai të dërgoj përshendetje të shumta por edhe të!
Ibrahim Hasani. (20 aug. 2023 kl. 17:11, skrev Ibrahim Hasani)
Digresion*) kohor, kthim mbrapa
Isha nxënës fillore. Dikush nga kusherinjët (Kastrat) nga Mahalla e Vogël në Turjakë kishte ardhur në odën tonë, vetë i dyti. Nuk më kujtohët saktësist a ishte ai i Familjes së Mulla Halitit, i Hasan (Mehmet) Zatriqit apo i Lil Degutit. Aq sa e kuptova bisedën në odë, ata kishin ardhur me tubua ndihma në ushqim për një familje të rrethit të Gjakovës, në kufi me Shqipërinë, familie e fisit Kastrat. Turjaka, dy mahallat, shumica e familjeve ishin Kastrat. Ajo familie (nga Smolica?) ishte në gjak. Shumica e burrave, ishin në burg e të mbyllur brenda mureve të oborrit e natën, mbylleshin brenda në shtëpi, në mes të mureve me gurë të kullave me frëngji*). Familja kishte mbetur në në vend të burrave, në gra e fëmijë. Prandaj të afërmit kujdeseshin për me i ndihmua duke mbledhur e lypur ndihma, miell misri, gruri e pasul.
Çdo familje ku kanë thirrur në Turjakë, Turjaka iu ka dhënë mielll, grun, kallamoq e pasul nga disa kilogram e familjet e mëdha edhe nga një thes me miell e drith derisa e kanë mbushur kerrin plot e përplot, sa ka zënë kerri e kanë que (bartë) kiet.
Ko kishte qenë e vetmja familje e fist Kastrat që jetonte në katundin Smolicë? Sigurisht paska qenë kjo familie. Kjo ka mundur me qenë familja e Ibrahimit por as tash nuk jam i sigurtë a ishte familja e Ibrahim Hasnit ajo a jo?.
Pse ishte në gjak kjo familie, Familja Hasani- Kastrati nga katundi Smolicë…?
Pasi që kanë kaluar më shumë se 44 vjet, e kam të vështirë të tregoj saktësisht krejt ate që kisha dëgjua për Familjen Hasani- Kastrati nga Smolica.
Njëherë kur një djalë – burrë i familjes Hasani punonte në ara e livadhe, mblidhte sanën e kashtën e grurit të (kositur) korrur, dy katundarë të ati katund, të fisit tjetër kalojnë aty afër dhe me zë të lartë për me i dëgjua gratë e qikat, flasin në mes veti me zë të lartë:
-A po i hin? Fjalën e kishte te gratë e qikat e Familjes Hasani, që punonin me tfurk e tubonin sanës.
-I hin, i hin se s`ka qare pa i hi!
Ai djali i ri, apo burri që punonte me gra, preket se ata me qëllim të keq e poshtërues flasin për ato sepse, mendonin djali i ri apo burri është e vetëm e këta mund të flasin e të bëjnë çka të dojnë, të shkelin edhe mbi nderin e tyre.
Djali i ri kur i dëgjon, e merr pushkën që e kishte fshehur dhe gjuam e vret njërin prej tyre.
Kështu fillon gjakmarrja.
Ata pas një kohe dalin me e marrë gjakun por një mashkull i familjes Hasani, përsëri i vret, në vetëmbrojtje. Përsëri familja e gjaksorit del me e marr gjakun, e këta, përsëri i vrasin.
Dhe për të katërtën herë, kur ata dalin mi i vra e me i marrë gjaqet, familja Hasani, i vret dhe bëhen kështu, katër të vrarë, me katër gjaqe borgj.
Këto, jam i sigurtë se i kam dëgjua edhe në kullën e Ibrahim Hasanit nga njëri axhë, sigurisht në një formë tjetër të të rrëfyerit si tregimet e e pleqve për këngët legjendare- për kreshnikët por shumë reale e me emra që edhe unë i njoha.
Kur dëgjova se i vdiq baba i Ibrahim Hasanit në burg, nga Prishtina shkova në Gjakovë. Një natë fjeta te vëllai në Gjakovë e të nesërmen, një ditë me shi vjeshte udhtova me autobus deri afër Smolicës. Pastaj, këmbë udhëtova 30, 45 minuta derisa e gjeta shtëpinë e Ibrahimit.
Ishte viti 1977, ndoshta viti 1978.
Pasi hëngëm drekë te Ibrahimi, bukë kallamoqe sa guri i mullinit, djath, tamel, kos e speca turrshi, pimë kafe pa shiqer (kafe sade), kafe të idhta sepse ishte rast vdekje e për raste vdekje mysafirëve iu qitnin kafe pa shiqer, u terëm e nxëmë nga zjemi me dru i oxhakut, bashkë me Ibrahimin u nisëm për në Pishtinë.
Me neve me na përcjellur erdhën edhe dy fëmijë, të moshës 8.12 vjet. Ata kishin marrë me vehte nga një allti shtatëshe, që nëse dikush na del në pritë, këta të mbrohen e të luftojnë.
Këte e hetova pasi shkuam te stacioni i autobusit e Ibrahimi, njërën allti që e kishte pasur në shokë, ia dha njërit djalë.
Sa më erdhi keq e sa shumë u preka. Ibrahimi nuk më tha asnjë fjalë. Nuk folëm fare. U muarëm vesh me shikime. …
Ibrahimi e kishte një vëlla më të madh e një tjetë më të vogël. Hasanin, ish normalist i Normalës së Gjakovës ishte më i madhi por më dukej se nuk punonte nga shkaku se ishin në gjak e nuk guxonte të punonte aty afër katundeve përreth Smolicës nga familjet e hasmuara-gjaksorët.
Zeneli ishte vëllai i tretë dhe më i vogli i Ibrahimit. Ai studjonte Juridikun dhe ishte një gjeneratë me mua.
Banonim në konviktin nr 3 e Ibrahimi, vinte shpesh te Zeneli e rrinim te ai bashkë ose ai vinte te unë.
Në ditën kur diplomon Zeneli në Prishtinë, i gëzuar që kreu studimet dhe mori titullin jurist që më vonë ndoshta do të punonte se këshilltar juridik, prokuror, gjykatës, avokat, rrugës për në Smolicë me diplomën në çantë e çantën në duar duke e shtrënguar fort, më 28 nëntor të vitit 1979 apo 1980 vritet në një pritë afër katundit, krejt afër shtëpisë. Nëna e Zenelit, nëse ka qenë gjallë e motratt, nëse ka pasur motra, me siguri e kanë qajtur e vajtua e bashkë me diplomën universitare e kanë varrosur por kujtimin për Zenelin nuk e kanë varrosur e nuk kam harrua as unë.
Se u vra Zeneli, lexova në gazetën Rilindja
Që u vra Zeneli, e mora vesh nga Rilindja, gazeta e vetme e përditshme shqiptare në Kosovë ”Uvra një djalë i ri, Zenel Hasanaj …”
Nuk kisha as një adresë dhe nuk dija ku mund ta gjej Ibrahimin dhe kështu u ndamë për mos me u takua më asnjëherë por nuk u harruam.
Dy ish shokë të studimeve dhe kolegë të punës të Ibrahimit, Azem Zogaj nga Turjaka dhe Kamer Thaçi nga Mirusha më treguan se Ibrahimi jeton në Gjermani. Punon në disa ambasada amerikano-gjermane si përkthyes.
Më shumë nuk di. Nuk dia as a ka familje Ibrahim, grue e fëmi. Nuk e di as si u vra Zeneli e ku saktësisht.
Mbaj mend dhe e kujtoj me mallë Zenelin dhe ish vendasin e Zenelin, shokun e dhomës së Zenelit që ne e thirrnim Morinë.
E Ibrahimi ishte një djalë i hishëm, i pashëm me trup mesatar e i veshur mirë. Mbante kryet lartë se edhe edhe ishte kryelartë e krenarë. I prerë dhe i vendosur ishte Ibrahimi. Fliste pakë por fjalët i kishte me bereqet.
Kur e pyesja:
-Ibrahim, pse po e pin duhanin?
-Sinan, nuk mud ta duroj timin e duhanit të huej!
Ibrahimit, unë i shkruajta dy, tri letra por ai më nuk më shkruajti e nuk më thirri.
”-Po, Ibrahim, jam unë Sinani, i Konviktit nr.3 aty ku banova 4 vite bashke me Zenelin dhe Morinen, N. Xanin, R. Gashin, R. Kosumin, I. Kurteshin, Hamdi Sopën etj.
Ibrahim edhe unë kam pyetur për ty, Azem Zogajn e Kamer Thaçin. Me kanë thënë se jetoni e punoni ne Gjermani.
Ibrahim, ne u ndam pa u përshendetur e pa hallashtisur sepse na ndau koha.
Une nuk pata jetë të qetë e të rehatshme. Më përcolli një fat jo i mirë. Më 26 mars 1981 u burgosa. Më larguan nga puna … Me 1982 me izoluan. Një shtëpi që e bleva, shtëpi të vogël, nga një serb, edhe ate ma muaren ish udhëheqja Komunale e LKJ-së me përkrahjen e Bashkësisë Lokale, Policisë së Prilluzhës -Vushtrrisë. Me thanë:
-Të ka dergua Enver Hoxha me i ble shtepitë e serbëve e malazezëve e ata të shpërngulën çka nuk ishte e vërtetë. E kisha blerë pse kisha nevojë, me paratë e tokës që ma kishte lënë baba. E shita tokën në Turjakë, sepse atje me punonte gruaja si mësuese në rretin e Artakollit, Vushtrri. Mbeta pa tokën e babës e shteti më lanë edhe pa shtëpi, pa kulm mbi kokë, pa punë e sofrën thatë. Ibrahim unë nuk u dorzova. Jetova qysh munda 10 vjet.
Më 1992 me propozuan depuet të Kuvendit te Kosovës por nuk i mora votat e nevojshme dhe ika nga Kosova. Tash jetoj në Suedi.
Në Suedi, me pranuan si refugjat*) (azilant politik) dhe pas 45 ditëve që e shkruajta një luetje, deklaratë Entit për të Huaj (SIV) mora qendrimin PUT (Permanent Uppehålltillstond), Leje e qëndrimit të përhershëm.
Ibrahim, për të tjerat, të shkruaj herave tjera!
Te përshendes përzemersisht nga Saranda, Shqipëri !
(Sön 2023-08-20 18:13)
Sinan Kastrati, Suedi
- S. Nr. i telef. +4672-321 …
Letra e dytë
”O Ibrahim Hasani, të prita more burrë se do të më shkruajsh e besa edhe të më thirresh se ta dergova nr e telef por ti as nuk më thirre e as nuk më shkruajte!
Naten!
Sinan Kastrati, Sarande ku jam ne pushime verore
(Tor 2023-08-31 20:09)
Ende po pres përgjigje nga Ibrahim Hasani, ish profesor i gjuhës angleze.
Me shpresë se Ibrahimi, do ta lexon letrën time e do të më përgjigjet, e mbyll këtë letër me lutje që Ibrahimin letra ime ta gjej shëndosh e mirë e i dëshiroj jetë të lumtur e shëndet!
Natën!
*) Fågelvägen avser det kortaste avståndet mellan två geografiska punkter längs en rät linje, oavsett topografiska hinder, så som sträckan kan mätas på en karta. I överförd användning i uttryck betyder det att ta den kortaste vägen, raka vägen, till något.
I engelskspråkiga områden förekommer uttrycket as the crow flies (så som kråkan flyger).
Përkthim (jo imirë) nga google translate.
Ndërsa zogu fluturon, i referohet distancës më të shkurtër midis dy pikave gjeografike përgjatë një vije të drejtë, pavarësisht nga pengesat topografike, pasi distanca mund të matet në një hartë. Në përdorim të transferuar në shprehje, do të thotë të marrësh rrugën më të shkurtër, rrugën e drejtë, drejt diçkaje.
Në zonat anglisht-folëse shprehja ndodh kur zogu fluturon.
*) Digression
*) REFUGJAT m.
Ai që ikën nga vendi i vet ku jeton përherë për t’i shpëtuar një fatkeqësie të përgjithshme; i ikur, i shpërngulur. Refugjat politik. Refugjatët e luftës. Grupe refugjatësh. Kampi i refugjatëve. Ndihma për refugjatët.
*) FRËNGJI f. vjet.
- vjet. Një e çarë si dritare e vogël dhe e ngushtë në muret e kullave ose në bedenat e kështjellave; që shërbente për të qëlluar me armë. Frëngjitë e bedenave. Kullë me frëngji. Qëlloi nga frëngjia.
- usht. Dritare e vogël e tankut, e bunkerit ose e ndonjë mjeti tjetër të fortifikuar, që shërben për të parë dhe për të qëlluar me armë. Frëngjia e tankut (e bunkerit).
Malmö, 13 prill 2024, 22.12
