/Telegraf.al/ Po të bësh një udhëtim turistik në qytetet e Shqipërisë nga veriu në jug, do dallosh se katër vjeçarin e fundit kanë pësuar ndryshime të dukshme, transformime rrënjësore, veçanërisht qendrat e qyteteve, janë stolisur me arkitekturë moderne. Ky ndryshim nuk ka ndodhur vetëm te qytetet kryesore si Fieri, Vlora, Korça, Shkodra, Durrësi, etj, por edhe në qytetet e vogla si Saranda, Poliçani, Delvina, Belshi, Divjaka,Shëngjini etj. Këtë dukuri nuk e ndesh në qytetin e Orikumit, madje ai ka ngelur i paprekur duke degraduar  e abandonuar jo vetëm nga ana infrastrukturore, por dhe nga ana social-kulturore. Zhvillimet e tij kanë humbur kujdesin e shtetit dhe ndonjë ndërtim që bëhet është kaotik, sipas interesave të ndonjë individi që ka rënë në kompromis me pushtetin vendor të Vlorës. Megjithëse është në zonën turistike prioritare, nuk ka pasur dhe ende nuk ka një masterplan të publikuar se si do të jetë perspektiva e zhvillimit në të ardhmen. Kryetarët e bashkive në vite kanë shfaqur ambiciet, interesat dhe kulturën e tyre qytetare. Pasojat e kësaj gjendje që ndodhet  sot Orikumi nuk janë të rastësishme, por të qëllimshme. Që kur u bë reforma territoriale u fshi nga harta e bashkive dhe kaloi nën juridiksionin e Bashkisë së Vlorës. Me gjithë ndërhyrjen e një grupi intelektualësh dukatas, si artisti i madh Birçe Hasko, Lavdosh Ferruni, i ndieri Hasan Halili, dhe unë, bëmë një takim me Ministrin i Teritorit Blendi Çuçi, nuk u muar parasysh argumentimi ynë, pasi ishin bërë pazaret për të kaluar në vartësi të Bashkisë së Vlorës, për interesa klanore. Për shumë faktorë historik, dhe social ekonomik, Bashkia e Orikumit nuk duhej të ishte shkrirë dhe kaluar në juridiksionin e Bashkisë së Vlorës. Kjo sepse Orikumi ose Oriku, siç quhej  në lindjen e tij, është qytet me histori të lashtë, që daton në shekullin e VI para Krishtit, me një amfiteatër me 500 vënde i ndërtuar në shekullin II-të pas Krishtit. Kishte një infrastrukturë moderne, me ujësjellës, që çonte ujë në çdo banesë. Bënte tregti me qytetet më të zhvilluara të kohës, si me Apoloninë, Butrintin, Korfuzin, etj. Po të heqësh një paralele dhe të bësh krahasimin me situatën e sotme të Orikumit, nuk bëhet fjalë për amfiteatër apo Kinema ( se dhe një kinema që u ndërtua në kohën e sovjetikëve e kanë bërë minibashki), por qytetarët e Orikumit furnizohen një orë në ditë me ujë, kur uji derdhet lumë për në det. Dritat veçanërisht gjatë dimrit, më shumë janë të fikura se të ndezura. Gjendja e rrugëve dhe rrugicave brenda qytetit janë të shkatërruara, deri edhe rrugët që të çojnë në plazhin e Orikumit. Për të thënë të vërtetën, kjo situatë kritike që përjetojmë sot rrjedh që nga koha që ka qenë Bashki Orikumi, se kryetarët paradë, me mentalitetin provincial dhe aftësitë e tyre drejtuese të kufizuara, nuk kanë lënë gjurmë qytetërimi.

Mjafton të hedhësh një vështrim mbi panoramën e qytetit bregdetar dhe do befasohesh kur të shohësh ndërtimet kaotike, kur pallatet kryqëzohen sa horizontalisht dhe vertikalisht dhe kanë mbyllur shikimin nga deti. Kjo marrëzi arkitekturore, është njëkohësisht dhe kulturore, pasi kryetarët e bashkive kanë dhënë leje ndërtimore për përfitime e ryshfete të pista. “ Merita” që nuk duhet mohuar e një këshilli bashkiak, është vendosja e emrave të rrugëve si: “ Zogu i Parë”, “Geraldina”, “Abaz Ermeni”, etj. Thuajse Dukati, Tragjasi e Radhima, që formësojnë këtë njësi administrative, nuk kanë heronj, heroina, figura e personalitete të shquara për të emërtuar një rrugë apo lagje të qytetit dhe importojnë nga jashtë krahinës. Kush është motivi që i ka shtyrë këta bashkiak “mendjendritur”, që kanë vendosur emra deri edhe tradhtarësh  të kombit, për t’i përjetësuar në Dukat?!… Përgjigja është fare e thjeshtë: politizmi miop ekstrem, që ju ka errësuar arsyen dhe bëhen viktimë e forcave politike, deri në përulësi e marrëzi, që nuk mund t’i rrok një gjykim normal. Qytetin e Orikumit në jetësimin e sotëm, shumë mirë mund ta quash qyteti i errësirës dhe varfërisë. Të ardhurat për frymë me pensionet që marrin janë në kufijtë kritikë, kur çmimet e produkteve janë më të shtrenjta se në Vlorë dhe në Tiranë. Standardi i jetesës është tepër i ulët. Kjo situatë që përjetojnë banorët e Orikumit, është përgjegjësi  në radhë të parë e pushtetit vendor të Vlorës, që e sheh krahinën e Dukatit si lopë pjellore për ta mjelë, në dobi të qarqeve gllabëruese të pasurive publike. Krahina e Dukatit, që përbëhet nga qyteti i Orikumit dhe tre fshatrave: Dukat, Tragjas dhe Radhimë, është një amfiteatër natyror,me male, fusha dhe kodra gjarpëruese.Ka një sipërfaqe të konsiderueshme prej 360 km2. Në këtë oaz të bukur natyror, me pasuri të madhe, falë kushteve klimatike dhe tokësore, që fillojnë me malet Akrokeraune në Gadishullin e Karaburunit deri në Llogora, dhe vargëzojnë me malet e Dukatit, Tragjasit dhe Radhimës, që kanë një florë dhe faun shumë të begatë, për ta pasur zili. Mjafton të kujtojmë shkrimet e kronikanëve europianë, si konsulli francez Pukvili, Evlia Çelebia, peizazhistin anglez Eduard Lir, e shumë të tjerë, që në librat e tyre e përshkruajnë krahinën e Dukatit si ndër më të bukurat në Europë. Ata evidentojnë faktin se vetëm në Dukat ka pasur tre qytete para erës së re si “Orikun”, “Kanalin”, dhe “Erikoin “ dhe 100 fshatra, gjë që e përligj dhe sipërfaqja e tij prej 260 km2, sa 1/5 e rrethit të Vlorës ose 1/100 e Shqipërisë. Është fshati më i madh në Shqipëri, që laget nga dy dete, deti Jon dhe Adriatik. Ka disa monumente kulturore si Shpella e Ulqinakut, Haxhi Alisë, shpella e Nezhajve, shpella e Anglezit, e Panit e Kullujxhiut, gjiu i Gramës me mbishkrime shekullore, kulla e Dervishaliut me 42 dhoma, rrugët e bardha nga erdhi Çezari që u përball me Pompeun në Orikum, etj. Kjo pasuri e madhe natyrore, e bën zonën me një atraksion të veçantë turistik. Dukati, kryesisht ka qenë fshat me drejtim blegtoral, që siç rezulton nga të dhënat kadastrale në kohën e regjimit të Zogut ka pasur të regjistruara 120 mijë krerë bagëti të imta, pa folur për gjedhë dhe njëthundrak. Po kështu Tragjasi ka një histori të lashtë me fshatin e vjetër të gurtë dhe qytezën e Sofës, kalanë e Gjon Boçarit, me burime ujore të pandërprera gjithëvjetore, që kokën e ka në mal dhe këmbët në det. Radhima, një tjetër fshat turistik magjepës, me gjelbërim gjithëvjetor nga agrumet dhe ulliri. I gjithë ky kompleks natyror ka befasuar në shekuj vizitor e kronikan që duke kaluar në arteriet e gjelbërta të krahinës kur kanë mbritur në Llogora,  kanë shkruar: “ Mos lejoni të dëmtohet Llogorai se nuk do jua falin brezat”. Magjia e këtij fshati, bukuria, madhështia e maleve, deteve, vjen si një oshëtimë nga thëniet e Eduard Lirit, i cili shkruan: “…Në pjesën më të lartë të qafës, shfaqet një pamje shumë e veçantë. Në anën e tij lindore dhe jugore ngrihet Çika gjigante, e veshur me dëborë në tërë gjerësinë, ndërsa te këmbët e saj, në një gropë të thellë, tepër të gjelbër, me kopshte dhe pyje, ngrihet qyteti apo fshati i Dukatit me shtëpi të shpërndara, të bardha. Fillova të zbres drejt këtij vendi të çuditshëm, ndoshta një nga më të veçantët në Evropë dhe ndërsa ecnim ngadalë, ndalova më se një herë për të bërë skica, për të vështruar.” Është vështirë të gjesh një qafë më të bukur për sa i përket objekteve që i mbushin sfondin: një ndryshueshmëri e tillë shkëmbinjsh e drurësh që rrinë pjerrët si humnerë, e që buzë rrugës i ngjajnë një zinxhiri që duket sikur nuk i përkasin tokës.

Të gjitha këto, vështirë t’i gjesh në vende të tjera”. Orikumit, duhet patjetër t’i kthehet identiteti i mohuar në bashki, se krahasuar me Poliçanin, Divjakën, Finiqin, Belshin e shumë të tjerë, që janë lënë për koniunktura politike ose klienteliste, ai përligj më së miri kriteret e të qenit bashki. Në këndvështrimin tim, një bashki duhet të përmbush tre kushte. Së pari, duhet të ketë një sipërfaqe teritoriale të konsiderueshme, potenciale të mjaftueshme pasurore dhe burime të nevojshme njerëzore. Të tre këta faktorë, kjo krahinë i ka me bollëk, por mungon dëshira e faktorit politik, që të vendoset në vend kjo padrejtësi. Një rreze drite që na bën të besojmë, se diçka do ndryshojë, në atë krahinë që natyra është treguar dorëlëshuar, por pushteti 32 vjeçar dorështërnguar, duke e mohuar me investime infrastrukturore, është projekti i Lungomares që do të implementojë Kryeministri Rama, sipas masterplanit që ka për zonën bregdetare. Presim dhe shpresojmë, se diçka do ndryshojë…