Çdokushi që shkruen diçka, ban pa tjeter nji punë shumë të vlefshme dhe jep nji kontribut të madh per plotësimin gjithnji e ma teper të boshlleqeve të “Historisë dhe Kultures Shqiptare” në çdo aspekt.
Do të ishte e tepert të filloj me shkrue këtu per qytetin 2400 vjeçar të Shkodres, brì Liqenit të Shkodres, kalasë së Rozafes, malit Tarabosh, lumit Buna dhe lumit Drin, që ka qenë kryeqendra e Ilirisë, vend-qendrimi i mbretenve ilir, e Gentit, e Teutes, e Bardhylit, e Glaukut, e Klitit, e Agronit etj. Do të ishte e tepert të filloj të shkruej se Shkodra edhe gjatë pushtimit turk ka qenë qendra e vilajetit ma të randësishem në trojet mbar-shqiptare, me portin në lumin Buna, që derdhet në detin Adriatik, port që ka qenë shume i randësishem per Ballkanin jug-prendimor.
E natyrisht në këtë qender të madhe, të zhvillueme, pa tjeter ka pasë edhe nji mjekesi ma të zhvillueme se në të gjitha trojet e tjera të banueme nga popullsia shqiptare. Dhe asht pikrisht per këtë aresye që Docent Dr. Kadri Kerçiku kandidat i shkencave mjeksore, i diplomuem në universitetin e Grazit në Austri dhe me nji kulturë me të vertetë europiane, ka shkrue librin-monument shkencor: “Zhvillimi i Shëndetësisë në Shkoder gjatë shek. XVLLL-XX (Kontribut per Historinë e Pergjithëshme të mjekesisë në Shqipri)” , prej 300 faqesh, të botuem në Tiranë në vitin 1962, i cili fillon keshtu:
“Mjekut të cilesuem “Me duar t’arta”, mjekut ma të shquem që lindi qyteti i Shkodres Federik Shirokes (1907-1955), i cili dijen e vet e vuni me vetmohim në sherbim të popullit tue dhanë kontribut të çmueshem në zhvillimin e shendetësisë gjatë ndertimit të socializmit në vendin tonë, shokut të studimeve e të punes, ia kushton autori”.
Në këtë liber të Dr. Kerçikut janë paraqitë 103 tebela statistikore të nxjerruna me shumë durim dhe profesionalitet nga rregjistra të ndryshem sidomos nga regjistrat e Kishes Katolike në Shkoder mbi regjistrimin e popullsisë katolike, mbi lindjet, rregjistrimet dhe vdekjet ku janë shenue edhe shkaqet e vdekjeve. Per shkak se per popullsinë muslimane nuk ka pasë kurr regjistra dhe të dhana zyrtare, thotë autori, atëherë konkluzionet janë nxjerrë per analogji edhe per të gjithë banort e Shkodres e rrethina me malsì.
Ky liber ka 74 fotografi të rralla të institucioneve mjekesore, të mjekve të huej dhe vendas, të farmacistve të huej dhe vendas, dentistve të huej dhe vendas dhe të personalit mjeksor në pergjithësi. Permban po ashtu 103 tabela statistikore simbas viteve, smundjeve, shkaqeve të smundjeve, moshave të smurve etj. si dhe 46 grafikë të mbeshtetun në këto statistika. Po ashtu ka Listen Emnore të 120 mjekve civil dhe ushtarak shqiptar që kan sherbye në Shkoder si dhe vitet gjatë të cileve ato sherbyen, listen emnore të 75 mjekve turq civil dhe ushtarak me sherbim në Shkoder si dhe vitet e sherbimit, listen emnore të 44 mjekve italian civil dhe ushtarak si dhe vitet e sherbimit, listen emnore të 20 mjekve austriak dhe gjerman si dhe vitet e sherbimit, listen emnore te 26 mjekve civil dhe ushtarak të kombësive të ndryshme dhe vitet e sherbimit, listen emnore të 94 farmacistave shqiptar dhe vitet e sherbimit, listen emnore të 29 farmacistave turq dhe vitet e tyne të sherbimit, listat emnore të 9 farmacistave italian, austriak, gjerman dhe të kombësive të tjera dhe vitet e sherbimit. Po ashtu ka listen emnore te 111 priftenve katolik që kan qenë famullitar dhe kan ba regjistrimet në “Librin Defuntorum= Të vdekjeve” dhe në “Librin Baptisatorum= Të pagzimeve” në qytetin e Shkodres, neper fshatrat per rreth si dhe neper malsina. Ka po ashtu dy Shtojca mbi “Smutoren e Sckodres” në vitin 1904 dhe atè të vitit 1905, ka permbledhjen anglisht të permbajtjes së librit, ka dhjetë faqe Bibliografi, Indeksin e vendeve dhe personave simbas faqeve perkatëse, indeksin e çeshtjeve simbas faqeve, ka pasqyren e klisheve si dhe natyrisht edhe pasqyren e landes e cila ndahet në gjasht kapituj:
Kapitulli i parë: Pershkrimi i shkurten i gjendjes gjeografike, politike dhe shoqnore të qytetit dhe të krahines (Ambjenti gjeografik, veshtrimi historik, Shkodra në shekujt XVLL-XX),
Kapitulli i dytë: Levizja demografike e popullsisë katolike të qytetit (Mbi popullsinë e qytetit gjatë shekujve XVLL-XLX (17-të-19-të), të dhana mbi levizjen demografike të popullsise katolike në Shkoder në vjetet 1757-1947: martesat, lindjet, vdekjet, mortaliteti infantil, vdekjet e femijve 1-4 vjeç, vdekjet aksidentale, vitaliteti demografik),
Kapitulli i tretë: Smundjet epidemike në qytetin dhe rrethin e Shkodres (Perhapja e smundjeve epidemike në Shkoder-veshtrim i pergjithëshem, Mënyra e varrimit dhe perhapja e smundjeve infektive, murtaja-pestis, lija-variola, kalera-cholera),
Kapitulli i katert: Mbi smundjet e tjera akute dhe kronike infektive (Fruthi-morbilli, kolla e keqe-pertussis, skarlatina-scarlatina, hardhuca-diphteria, lengjyra-typhus abdominalis, dizenteria, tifa e morrit-typhus exanthematicus, kolifiksa-tuberculosis, gerbula-lepra, malarja),
Kapitulli i pestë: Të dhana mbi historinë e mjeksisë së Shkodres (Veshtrim i pergjithëshem, mjeksia popullore në fshatrat dhe qytetin e Shkodres, mjekët e Shkodres, farmacistat e Shkodres, dentistat, mamitë),
Kapitulli i gjashtë: Institucionet shendetësore në qytetin e Shkodres (Spitali civil vendas, sherbimi ambulator, banjat në qytetin e Shkodres).
Kapitulli i pestë fillon me “Veshtrimin e pergjithëshem”, vazhdon me Mjeksinë popullore dhe mandej me mjekt e huej që kan sherbye perkohësisht në Shkoder qyshë nga shekulli i Xlll e deri tek mjeku i parë me banim të perhershem në Shkoder Doktor Emidio Tedeschini (1730-1800) nga Mbretnia e Napolit, i cili permendet nder shumë dokumenta. I pari kontakt me këtë mjek asht letra e tij e dates 23 nandor drejtue zyres së tregetise së Venedikut si dhe në librin e Pagëzimeve të Kishes Katolike në lagjen Tophanë të Shkodres, ku me daten 27 janar 1966 ai figuron në regjistrat e Kishes katolike në Shkoder si kumbar pagëzimi. Ma vonë ky mjek u transferue në Durrës ku u emnue Konsull i Venedikut. Të bijtë e tij farmacistat Gjuzepe Tedeschini (1782-1858) dhe Francesco Tedeschini ( 1785-1868) u bane ma vonë Konsuj të Pergjithëshem të Austro-Hungarise per të gjithë territorin shqiptar nen Turki. Farmacisti Francesco Tedeschini krijoi lidhje martesore me familjen tradicionale farmacistash Ashiku në Shkodre. Thuhet se mbas Dr. Emidio Tedeschinit ka qenë me banim te perhershem në Shkoder ndonji mjek shqiptar i diplomuem ne Itali, por i pari mjek shqiptar me banim të perhershem në Shkoder, që dihet me siguri dhe me dokumenta, asht doktori Kol Mark Suma (1768-1828) i mbiquejtuni edhe Kol Heqimi ose Nikolò Mediko i diplomuem mjek në Venecia. Ky ka qenë i martuem në vitin 1792 me të motren e farmacistit Dr. Francesco Tedeschini. Permbi Dr. Kol Suma-Heqimin, të vllajn e tij dr. Simon Sumen (farmacist) dhe paseardhësit e tij, si nji nder familjet ma të vjetra të Shkodres, nga e cila kan dalë mjekë dhe farmacista, per të cilët ka shkrue kardiologia e njohtun Dr.Terezina Suma (Medicinae doctor) në vitin 2003 nji liber shumë interesant, prej 130 faqesh dhe me fotokopje dokumentash dhe fotografì të rralla.
Per mjekun Kol Suma-Heqimi do te shkruej nji herë tjeter.
sakte. U prehte ne Paqe.