Fahri Xharra, Gjakovë
Garat me pëllumba janë një traditë e jona mijëra vjeçare . Që pëllumbat garues të ngjiten lartë në qiell (800-1500m) duhet pasur edhe kushtet klimatike që e mundësojnë atë flturim të lartë ; temperatura e ajrit ndërmjet 18 dhe 20 shkallë ,erërat e lehta veri-perëndimore. Pëllumbi garues duhet ta mbërrij lartësinë mbrenda 30 minutash , dhe atje lartë në qiell t´i tregon aftësitë e tija të fluturimit dhe lazdrimit me qëndrim deri në 5 orë.
Edhe për të prekur tokën nga ajo lartësi ,mvaret prej guximit dhe krenarisë së pëllumbit , e kjo zbritje plot sharm zgjatë nga 15 minuta e deri në dy orë. Sa është i vjetër pëllumbi në anët tona ,këte nuk mund ta thot askush , janë mijëra vjeçarët në pyetje. Por ,pse pëllumbi i ynë nga Romakët u quajt Columba illyrica – pëllumbi ilir? ai sigurisht e kishte ndonjë veti , pamje apo aftësi më shumë se të tjerët . ” Shteti Ilirik shtrihej nga Adriatiku në perëndim e në veri e përfishtinte Slloveninë dhe Kroacinë e sotme , në lindje deri te lumi Danub në jug Kosova dhe Shqipëria. Ilirët e sollën me vete rasën e vjetër Babilonase të pëllumbave. Pëllumbi shihej si shpezë e shenjt se pse disa nga ata fluturonin lartë në qiell dhe priftërinjt e kohës mendonin që pëllumbat janë në kontakt të vazhdueshëm me Zotërat dhe të tillët janë kumtues dhe sjellin edhe kumte.”(Joca Naumovic , Serbian Highflyers) ”
Lexoni me vëmendje, fjalë e më poshtme :
Arkeologu anglez A.J.Evans , e kishte vizituar Pejën në vitin 1884. Ai i kishte vërejtur sistemet e ujitjes në këto anë që i ngjanin atyre të gjetura në Babiloni. Ai shkruan se në Kosovë ju mund të gjeni Delen Ilirike, Buallicat, Gomerët si dhe kuajt e vegjël.Ai i thoshte një miku të tij serb adhurues i pëllumbave nga Beogradi (Djoka Djordjevic):
” Në se e kërkoni paraardhësin e pëllumbave të juaj atëherë Pëllumbat e shenjt që nga koha e Ilirëve mund ti gjeni ende në qytetin e Pejës ( Viti 1884 ,pra)”
Kultura e Vinçës ngërthen në vete të kaluarën tonë pellazge dhe pellazge-ilire : Në vendin e quajtur Vuqjedol është gjetur një shembull i shkëlqyer i frymëzimit artistik , dhe simbol fetar i kuturës dhe qytetërimit të herëshëm pellazg (Europian)- Pëllumbi i Vuqjedolit. Ky pëllumb i lartë 53 cm është i bër nga balta e pjekur. Në qafë i ka të gdhendura tri simbole të dyfishta të një sopateje; modelet jo të zakonshme i mbulojnë krihet dhe gjoksin kurse kreshtat e larta ia zbukurojnë kokën Shenjat e gdhendur pikërisht në krihë dhe pikat e gjoksit dëshmojnë për një racë vendore të pëllumbit ,4500 vjet më parë .
Ngritja dhe kultivimi i pëllumbave ,me këtë gjetje dëshmon kohën shumë më të largët të lashtësisë ,dhe ky është pëllumbi më i vjetë që është zbuluar ndonjë herë në Europë Ngriten shumë pyetje me këtë zbulim , a ka ndonjë lidhshmëri me gjetjet e pëllumbave të shpellave, a ka ndonjë llidhje me pëllumbat sumerian të Babilonisë e që mendohet të jenë stër-stërgjyshi i pëllumbit ilir. Por matjet dhe krahasimet tregojnë se ngjashmëria është shumë e madhe Për shumë specialist , ky zbulim i pëllumbit të famshëm të Vuqjedolit në fakt tregon se është një thëllënzë ( simboli Hephaestus) simbol cili lidhet me kohën në metalurgjinë e kohës , e që është një epokë e lavdishme e kuturës së Vinçës. Ilrëve iu kisha mbetur shumë “borgj” sikur edhe në këtë rast nuk e kisha përmendur birrën Ilire “Sabaja ” .
Por ç´ka lidhje birra me pëllumbin? Shumë ,bile. Columba illyrica dhe Birra Sabaja , dy detale të vogla që kanë lënë gjurmë në të kaluarën tonë antike të harruar .Po sistemi i ujitjes ne rrethin e Pejës i ngjajshëm me atë të Babilonisë
( para Babilonisë është Vinça fxh )
E kemi ditur që Ilirët ishin të njohur edhe për birrën e tyre Sabaja ? Hocataeusi , një historian grek i cili shkrunte që në shek. e 5-të prK, kishte cekur se Pajonët , banorët e vjetër t Maqedonisë së Aleksandrit të Madh e pinin një pije të bër nga elbi , kurse një tjetër historian Hellanleus (466 prK) flet pë disa njerzë që e pinin një birrë të bër nga rrënjët. Aristoteli shkruante se birra me emrin piuon kishin dhimbje kreje dhe fytyrat e tyre rrinin të varura .(The Montreal Daily Herald 1892).
Pra Ilirët e lashtë e prodhonin dhe pinin birrën nga elbi.. Por me ardhjen e romakëve birra konsiderohet si një pije e klasit të ultë , pije barbarësh (Ilirët ,barbar?) Birra e lashtë ishte një lëng elbi me origjinë nga Iliria,dhe që sabaja dhe sabaium ishte fjalë ilire e kohës (H. Krahe , Die schprache der Illyrer , Wiesbaden 1955 ),kurse sabaiarius mund të quheshin fermentuesit e birrës së elbit. Romakët ishin të mësuar me verën ilire me mjaltë dhe kur e pushtuan Ilirinë , birren Sabaia e quajtën pije barbare Pra gëzuar me një gotë birrë Sabaia , duke i pritur pëllumbat ilirik të zbresin nga qielli !
