Ilir Canhasi, Suedi
”Nostalgjia” është një libër tjetër i autorit arbëresh Mario Caliva që me të vërtetë çdo shtëpi shqiptare duhet ta lexojë e posaqërisht ato familje që kanë emigruar jashtë atdheut. Libër ku autori e përshkruan aq bukur nostalgjinë ndaj vendit të tij që para 540 viteve të parët e tij u detyruan të lenin trojet arbërore nga pushtuesi i egër siç ishte perandoria osmane. Për ju të dashur lexues unë do të mundohem ti nxjerri disa shkrime me rëndësi nga ky libër. Kështu e përshkruan autori nostalgjinë: ”Nostalgji kjo që depërton ndër breza dhe trashëgohen nga babai tek djali, nga nëna tek vajza, nga gjyshi tek nipi.” Autori më tutje përmend fitoret e Skënderbeut, bekimin e tij nga disa Papë për fitoret e tij kundër turkut dhe që ishte i vetmi që ndaloi përparimin turk drejt Evropës.
Por me vdekjen e Skënderbeut me 19 janar 1467 nga ethet përfundoi ëndërra për një Shqipëri të lirë dhe të bashkuar. Fundi i gjithçkaje ishte kur Kruja fortesa e pamposhtur ra në duart e turqëve në qershor të vitit 1478. Dhe vjen momenti kur arbëreshët detyrohen të lenë tokën amë, ”Ah sa e bukur ishte toka jonë! E lashë dhe më s’e pashë!” Si populli i Abramit, u nisën pa e njohur destinacionin, duke i ndenjur besnik prejardhjes së tyre. ”Ne jemi këta, shkojmë atje ku mund të jemi akoma”. Me sa dhimbje autori mundohet të imagjinoj emocionet që kishin pasur paraardhësit e tij momentin kur kthyen kokën për të parë për herën e fundit shtëpitë e tyre në Himare. Dhe vërtetë arbëreshët ia dolën të ruajnë identitetin dhe gjuhën e nënës, diçka unike në tërë botën. Kur emigrimi ka të bëjë vetëm me një njeri, është diçka e vogël që kalon pa u vu re. Por kur niset një popull i tërë, kemi të bëjmë me dramë sociale, shpërbërje, braktisje, fund të një epoke, e thotë autori. Me siguri si mua e poashtu dhe juve ju ka bërë gjithmonë kurreshtar të dimë se cilat ishin arsyet që ky komunitet ia arriti që edhe pas 540 viteve në mërgim të ruajë gjuhën dhe identitetin e vet. Kurreshtjen tonë autori i librit e shpjegon kështu; ”Në fillim dyert e komunitetit të tyre ishin të mbyllura për siçilianët. Hyrja e personave që vinin nga vende të tjera, lejohej vetëm gjatë pesë ditëve të festimeve në nderim të Virgjireshës Maria. Arbëreshët ishin xhelozë për kulturën e tyre, kishin frikë se mos gjuhën e tyre e merrte era e tokës siçiliane. Kishin frikë se mos humbnin identitetin e tyre dhe për shumë shekuj luftuan që kjo gjë të mos ndodhte”.
Që ky komunitet të ruhej nga mos asimilimi autori përmend disa priftërinjë që luajtën rol të madh në mbrojtjen e identitetit arbëresh, njëri ndër ta ishti prifti Luca Matranga që kthehet në Horë nga studimet që mbaroi në Romë dhe që i jep jetë veprës së parë të shkruar në gjuhën arbëreshe: ”E Mbësuame e Krështerë”, që pas ”Mesharit” të Buzukut është teksti i parë i letërsisë shqipe. Pastaj ishte Jeronim De Rada që i dha jetë lëvizjes së Rilindjes, Giuseppe Schiro mik i Ismail Qemalit me poemën ”Këthimi”. Nuk mund ta lë pa e përmend edhe krenarinë e autorit kur shkruan në libër për veshjen e grave me ar. Gruaja arbëreshe, krenare, shkonte në altar e veshur me dymbëdhjetë shkoka tek mëngët dhe një kurorë për tu betuar në besnikërinë karshi burrit të saj i cili pak ditë më parë i kishte dhuruar Brezin. Atë që tashmë e kemi parë disa herë përmes vieoklipeve të ndryshme nuk ka se si të mos e përshkruan edhe z.Caliva si një moment më të rëndësishëm për gjithë komunitetin arbëresh e që është festa e Pashkëve, ku në një menyrë madhështore ata i prezantohen botës me veshjet e tyre të çmuara.
Janë tri gjëra që z.Caliva i cekë në fund të librit të tij ”Nostalgjia” e që lexuesin e prekë thellë në shpirtë;
⁃ Ai nuk harron të falenderon mikëpritjen e gjithë popullit siçilian që për më shumë se pesë shekujsh i ka lejuar të mbrojnë identitetin dhe gjuhën. Dhe ashtu siç jemi mikëpritur ne është e drejtë që të priten edhe të tjerët që vijnë nga deti. Sepse ka qenë e njëjta rrugë që kemi bërë ne.
⁃ Ajo që e brengos thellë në zemër çdo emigrant është asimilimi, e kjo e mundon shumë edhe autorin, kur thotë se edhe sot pas pesëqind vjet histori, rrezikojmë që fëmijët tanë të mos flasin gjuhën tonë. Shpesh prindërit, shumë të shqetsuar për rritjen e rëndësisë që kanë marrë gjuhë të tjera, harrojnë tu flasin gjuhën arbëreshe fëmijëve të tyre. Në këtë menyrë të gjitha sakrificat e të parëve tanë shkojnë dëm. Të hedhura poshtë në një sekondë.
⁃ Dhe në fund që sipas z.Caliva është shumë e rëndësishme: se arbëreshët duhet t’u kërkojnë falje vëllezërve tanë shqiptarë sepse ikëm dhe i braktisëm. Me siguri nuk ishte e mundur të bëhej asgjë më shumë sepse arbëreshët kanë luftuar përkrah Skënderbeut e kanë derdhur gjakun për çështjen e përbashkët.
Por për arbëreshët shpresa nuk ishte shuar. Dhe mbeten ata që ishin, besnik të origjinës së tyre. Disa shënime mbi autorin; Mario Caliva është një poet dhe dramaturg arbëresh. U diplomua për Dramaturgji dhe Skenar në Akademinë kombëtare të Artit dramatik ”Silviod’Amico” në Romë. Përveç titullit Doktor i Ekonomisë dhe Financavr mori dhe një diplomë universitare në Disiplinën e Shfaqjes me një tezë mbi teatrin arbëresh si vektor i komunikimit të identitetit.
