Fan Noli (1882 – 1965)
Nga Aurenc Bebja*, Francë – 8 Maj 2024
Përplasja e Fan Nolit me Peter Minnar në gazetën The Christian Science Monitor në mars të 1954
“The Christian Science Monitor” ka botuar, të mërkurën e 3 marsit dhe të hënën e 22 marsit 1954, përplasjen e ashpër asokohe midis Fan Nolit (Kryetar i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë) dhe Peter Minnar-it (Kryetar i Shoqërisë Letrare Shqiptaro-Amerikane) nëpërmjet dy letrave, përmbajtjen e të cilave, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Peshkopi i ri shqiptar
The Christian Science Monitor, e mërkurë, 3 mars 1954, f.18 :
Burimi : The Christian Science Monitor, e mërkurë, 3 mars 1954, f.18
Për The Christian Science Monitor :
Që kur vendi i tyre i origjinës u pushtua nga komunistët, pas Luftës së Dytë Botërore, shumica dërrmuese e shqiptaro-amerikanëve në Shtetet e Bashkuara kanë ndjerë se një grup i vogël mes tyre, i kryesuar nga peshkopi F. S. Noli, kanë krijuar një përshtypje të rreme midis amerikanëve nëpërmjet një qëndrimi prokomunist. Këtë e dëshmon politika editoriale e dy gazetave në gjuhën shqipe.
“Dielli” botohet nga Organizata Vatra me kryetar nderi peshkop Nolin. Peshkopi Noli përktheu dhe shpërndau gjerësisht kushtetutën e Republikës Popullore Shqiptare, e cila është një kopje e kushtetutës së BRSS-së. Ai gjithashtu shkroi dhe botoi një broshurë “Shqipëria që nga viti 1939”, e cila lartëson dhe lavdëron regjimin komunist të Hoxhës, një kukull e Moskës.
Për të korrigjuar përshtypjen e rreme se të gjithë shqiptarët janë komunistë dhe për t’u organizuar për çlirimin përfundimtar të Shqipërisë, një grup shqiptaro-amerikanësh themeluan peshkopatën shqiptaro-amerikane dhe i bënë peticion Patriarkanës së Stambollit, Kishës tjetër të Ortodoksisë, për një peshkop ortodoks shqiptar. Peshkopi Mark I. Lipa u dërgua këtu si përgjigje ndaj peticionit.
Peshkopi Lipa lindi në Shqipëri, mori arsimin e mesëm në Korçë të Shqipërisë dhe më pas u diplomua në shkollën teologjike në Halkis nën sponsorizimin e Kryepeshkopit të Shqipërisë Kisi (Kristofor Kisi). Ishte Kryepeshkopi Kisi ai që negocioi një traktat me Patriarkanën dhe themeloi Kishën e Pavarur të Shqipërisë. Kryepeshkopi Kisi refuzoi të bashkëpunonte me të Kuqtë; kjo është arsyeja pse ai ende sot lëngon në një burg komunist.
Peshkopi Lipa nuk figuron si peshkop grek, por si peshkop kanonik i ortodoksëve shqipfolës në Shtetet e Bashkuara, përkatësisht shqiptaro-amerikanëve. Nuk është nën juridiksionin e Kishës Greke të Amerikës Veriore dhe Jugore. Ai njeh Patriarkun e Stambollit si udhëheqësin e tij shpirtëror.
Peter Minnar
Kryetar i Shoqërisë Letrare Shqiptaro-Amerikane
Quincy, Mass.
‘Akuza të rreme’
The Christian Science Monitor, e hënë, 22 mars 1954, f.16 :
Burimi : The Christian Science Monitor, e hënë, 22 mars 1954, f.16
Për The Christian Science Monitor :
Letra e Peter Minnarit me titull “Peshkopi i ri shqiptar”, botuar në numrin e gazetës suaj të 3 marsit 1954, ishte një rrjetë shpikjesh, akuzash të rreme, shtrembërimesh dhe gjysmë të vërtetash.
Ja një shpikje : Ai deklaron se unë “kam shkruar dhe botuar një broshurë ‘Shqipëria që nga viti 1939’, që lartëson dhe lavdëron regjimin komunist të Hoxhës, një kukull e Moskës”. Unë kurrë nuk e kam shkruar apo botuar këtë pamflet.
Ja një akuzë e rreme : Ai e cilëson politikën editoriale të dy gazetave shqiptare të Bostonit si “prokomuniste” dhe shton se njëra prej tyre, Dielli, “botohet nga Organizata Vatra me kryetar nderi peshkop Nolin”. Këto dy botime i lexoj rregullisht dhe mendoj se qëndrimi i tyre nuk është prokomunist por vetëm proshqiptar. Në fakt, politika editoriale e Diellit ka qenë vazhdimisht kritike ndaj regjimit aktual shqiptar që nga ardhja e tij në pushtet, aq sa z. Panariti, botuesi i Diellit, është cilësuar nga zëdhënësi zyrtar i qeverisë së Tiranës si “Armik i popullit shqiptar”. Si mundet zoti Panariti të jetë prokomunist nëse vetë komunistët e quajnë armik ?
Ja një shtrembërim : Peter Minnar na thotë se Patriarkana e Stambollit dërgoi peshkopin Mark I. Lipa këtu për të “ndrequr përshtypjen e rreme se të gjithë shqiptarët janë komunistë dhe për t’u organizuar për çlirimin përfundimtar të Shqipërisë”. Siç e dinë të gjithë njohësit e situatës, Patriarkana e Stambollit është aq greke dhe aq antishqiptare sa të jetë e mundur. Ajo ka qenë gjithmonë një armike e ashpër e popullit shqiptar. Për shembull, Patriarku aktual i Stambollit ka mbrojtur hapur aneksimin e Shqipërisë së Jugut nga Greqia. Si mundet një patriark i tillë antishqiptar të dërgojë një peshkop këtu për të mbrojtur shqiptarët e Amerikës dhe për të çliruar vendin e tyre ? Dhe si mund të jetë një peshkop i mirë shqiptar Mark I. Lipa, emisar zyrtar i një patriarku kaq antishqiptar ? Duke pasur parasysh këto fakte, Lipa është një peshkop grek si patriarku i tij grek. Siç thonë francezët: “Tel maitre, tel valet”.
Ja një gjysmë të vërtetë : Peter Minnar thotë se unë “kam përkthyer dhe shpërndarë gjerësisht Kushtetutën e Republikës Popullore Shqiptare, e cila është një kopje e kushtetutës së BRSS-së”. Tani ky është një detaj i shkëputur nga konteksti i gjithë historisë. Më lejoni ta përmbledh shkurtimisht dhe të plotësoj boshllëqet.
Në vitin 1946, një grup patriotësh shqiptarë në Detroit të Miçiganit, mblodhën një fond të posaçëm që do të përdorej për pranimin e Shqipërisë në Kombet e Bashkuara. Ata më ftuan të merrja përsipër këtë detyrë, pasi kisha qenë i rëndësishëm në pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve në vitin 1921 dhe kisha një përvojë në atë lloj pune. E ndjeva se ishte detyra ime ta pranoja. Shkova në Nju Jork dhe rashë në kontakt me Sekretariatin e Kombeve të Bashkuara. Gjëja e parë që më kërkuan ishte kushtetuta e Shqipërisë. M’u desh ta përkthej, ta botoja, t’ua dorëzoja anëtarëve të Këshillit të Sigurimit dhe delegatëve të kombeve të ndryshme. Nëse ky është një mëkat, unë rrëfej se e kam kryer dhe po ashtu rrëfej se nuk do të hezitoja ta bëja sërish nëse do ta ndihmonte Shqipërinë të bëhej anëtare e Kombeve të Bashkuara.
Ndjenja e përgjithshme e popullit tonë është se anëtarësimi në Kombet e Bashkuara do t’i jepte popullit shqiptar një ndjenjë sigurie për integritetin territorial të vendit të tyre, i cili është kërcënuar vazhdimisht nga fqinjët e tyre që kur Shqipëria u bë e pavarur në vitin 1912. Siç qëndrojnë gjërat tani, shqiptarëve u krijohet përshtypja se janë braktisur nga fuqitë perëndimore dhe se nuk kanë alternativë tjetër përveç Rusisë. Sipas tyre, pranimi i Shqipërisë në Kombet e Bashkuara do të ndryshonte rrënjësisht situatën dhe mund të shënonte fillimin e fundit të komunizmit në Shqipëri.
Peshkopi Fan S. Noli,
Kryetar i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë
Boston
- Aurenc Bebja, Francë. Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania, si dhe të vendosë linkun e burimit : https://www.darsiani.com/la-gazette/perkthimi-i-kushtetutes-se-republikes-popullore-komuniste-shqiptare-me-1946-pamfleti-prokomunist-peshkopi-mark-lipa-perplasja-e-fan-nolit-me-peter-minnar-ne-gazeten-the-christian-science-monitor-ne-mars-te-1954/.
