Ilustrim: Shen Kozmai duke predikuar ne Sul, Epir .
Nga: Pirro Prifti, Tiranë
Cdo 24 gusht perkujtohet Shen Kozma inga komuniteti orthodox ne Shqiperi.
Dihet jeta dhe vepra e Shenjtorit i cili erdhi dy here ne Shqiprine e Jugut. Sipas Miron Cakos “Shën Kozmai, prif-tmurg orthodhoks me bekimin e Patriarkanës Ekumenike të Konstandinopojës, në katër udhëtimet e tij hierapostolike prej njëzet vjetësh (1759 -1779), të nisura nga Stambolli (Kostandinopoli) për në Greqi, Maqedoni, Epir, Shqipëri, duke arritur deri në Tiranë, ka dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm për ngritjen e nivelit arsimor te të krishterët, të cilët prej shekujsh jetonin në injorancën e imponuar nga sundimi i Perandorisë Osmane.
Ai ka qenë nismëtar i ngritjes së 240 shkollave, ku mësohej me shkrim dhe lexim gjuha greke (koine), e cila ishte gjuha biblike e Kishës Orthodhokse të Lindjes. Në këtë gjuhë mjaft të vjetër ishte përkthyer Bibla nga hebraishtja, në mënyrë që të mund përdorej nga diaspora hebreje e shpërndarë në kombet pagane që prej shekullit VIII p.l.K., të cilat nuk e flisnin gjuhën hebreje, por flisnin dhe lexonin greqishten antike (greqishten e vjetër), si gjuhën zyrtare të mbretërive pagane në Lindje, që nga koha e Aleksandrit të Madh (356-323).”
Dy aspektet kryesore te cilat shkaktojne peshtjellim ne Shqiperi jane:
– Pretendimi se ka share gjuhen shqipe;
– Pretendimi dyte eshte se Shen Kozmai u vra me porosi te Pashait te Beratit nga ushtare osmane nepermjet shpifjeve të Katolikeve dhe Cifuteve te Beratit, me qellim qe te mos ri-perhapej Orthodoksia, e cila kishte marre goditje te rende nga pushtimi osman ne te gjithe Arberine dhe Epirin.
Per pretendimin pare :
eshte ky justifikim po sipas Miron Cakos: Në mësimin e tij të parë, thuhet: “Edhe unë, o vëllezër, me Hirin e Zotit Krisht mësova se nuk jemi grekë (helenë), as heretikë, as ateistë, por jemi besëmirë të krishterë orthodhoksë”.
Kisha e Shën Kozmait në Kolkondas te Fierit
Argument tjeter ne origjinal eshte se She Kozmai nuk ka permendur asnjehere fjale ‘grek’ apo ‘Greqi’. Ne origjinal thuhet ‘romake’. Sipas Miron Cakos “Por ai asnjëherë nuk flet për një mbretëri greke. Profecia e parë thotë: “Ajo, një ditë, do të bëhet romake dhe fatlum kush do të rrojë në atë”, kurse profecia e nëntë thotë: “Deri aty do të vijnë romakët”. Në disa përkthime të sotme, fjala “romakët” është zëvendësuar me “grekët”. Kjo është e pa saktë dhe nuk ka aspak lidhje me atë çfarë kishte ndër mend dhe ka thënë shën Kozmai.
Shenjtori thoshte se ajo do të bëhet romake, sepse ai kishte parasysh historinë dhe domethënien e këtij termi, i cili kishte një kuptim të madh për karakterin ekumenik te Kishës Orthodhokse. Të krishterët quheshin nga turqit “mileti rum” ose “kombi romak” dhe myslimanët “turq”; kjo zgjati derisa të krishterët u çliruan dhe formuan kombet e tyre në shek. XIX, duke marrë emrat e etnive të tyre”.
Nje nga versionet qe ka ngritur sot nje furi kunder ketij shenjtori eshte perkthimi i Mesimit te Shtate te Shen KOZMAIT: “shën Kozmai duket se thotë në predikimin e shtatë, në versionin që qarkullon sot, në fund të tij: “Kështu, këtu, çdo i krishterë, burrë ose grua, që betohet të mos flasë arvanitika brenda në shtëpinë e tij, të çohet në këmbë dhe të më thotë, dhe unë do t’ia marr të gjitha mëkatet mbi supe, që nga koha kur lindi, dhe do t’i vë të gjithë të krishterët ta falin dhe të marrin falje”.
Pamje e manastirit te Shen Kozmait pas restaurimit
Duhet patur parasysh qe ne ate kohe nuk ka patur as shtet grek dhe as shqiptar. Interpretimet e sotme per nje thenie 288 vjeçare le dyshime nese Shen Kozmai ishte racist ose jo ndaj një populli, ne te cilin kishte shkuar te predikonte. Mesa duket e ka patur fjalen per mesime kishtare. Sidoqofte thenia mbetet problematike kur shihet se po ai popull e nderoi i pari si shenjtor, kur dihet se kisha greke e beri shenjtor ne vitin 1960.
Problemi i dyte, ai i vrasjes, hedhjes ne lumin Seman, varrosja, dhe ngritja e nje kishe me mbrojtjen e Ali Pashait ne Kolkondas te Fierit, tregon luften e madhe, por te fshehur fetare midis islamisteve, katolikeve dhe çifuteve te Beratit, te cilet te shtyre nga Pashai i Beratit -armik i Ali Tepelenes – vrane Shen Kozmain – mik i te varferve dhe Profet i 70 profecive, shume nga te cilat jane realizuar.
