Bajram SEFAJ
Rilexime nostalgjike
përvëlimi
(për muhabet e kuvendim)
Atje larg, e lartë, në Parisin e kësaj pranvere.
Cilës pranverë!, a ke rëndësi kjo!, cilësdo pranverë në mërgim, kur mallëngjimi të përvëlon në gji dhe zemra të kallet në mall…
*
Kam një “telosh” (lexo: televizor!) dhe, tashmë, lirisht mund të konsiderohem si konsumator i rregullt i programeve televizive, të çfarëdo gjinie. Shpesh, ndërkohë, ma thotë mendja të marrë të shkruaj diçka mbi programet e shumta televizive franceze..Mbi fitimet astronomike, skajshmërisht të mëdha (deri në ironi) të yjeve televizive. Të atyre që i udhëheqin emisionet e spektakleve, të gjinisë argëtuese, pra. Gjë me keq. nuk ngelin as drejtuesit e shquar të emisioneve foljore, të emisioneve të kontaktit, të emisioneve tematike etj. Herën tjetër mendja me ka shkuar të marr në vështrim titujt e emisioneve të popullarizuara franceze. Bie fjala, “Taratata”, q¨w nuk do të thotë asgjë tjetër pos taratata! Pothuaj se këtë emër emisioni veçse e kisha fiksuar si titull për një kronikë të veçantë, mbi këtë temë.
Por, as titujt emisioneve të tjera, të kësaj gjinie, nuk ngelin prapa, në absurditet, në pa kuptimësi. Autorët dhe kreatorët e këtyre emisioneve sikur janë në garë të përhershme të gjejnë kësi maskarallëku (taratata) e emra e tituj të ngjashëm për emisionet e tyre. Disa nga këta tituj abstraktë e, që nuk kanë kurrfarë kuptimi, shpeshherë i hutojnë edhe vetë francezët, qoftë edhe linguistët. Taratata, pra, vërtet nuk do të thotë gjë tjetër, përsëdyt, pos taratata!
Udhëheqësi i emisionit Nagy, një djalë me origjinë egjiptiane kënaqet në punën e tij, kënaqën edhe shikuesit që ndjekin atë. Mua me shkon mendja të pëshpërit (a ta këndojë me zë të lartë, pse jo!) melodinë e popullarizuar shqiptare “Me gëzim po shkoj në punë”! (Po që se e takoj do t’ia huazoj këtë melodi tonën të dashur në interpretimin e mrekullueshëm të së ndjerës, Fitnete Rexha legjendare, kur këndonte me shpirt, pa gëzim farte ka shkuar në punë!
Shpesh jam ndalur në një pikë që me ka mbushur pikëllim. Emërues i përbashkët, i të gjitha emisioneve të televizionit francez, pa përjashtime, nga gjinia, lloji apo zhanri i tyre, është argëtimi, është gëzimi, është spontaniteti, është e qeshura, është hareja….
E, kur është fjala për qeshurat dhe spontaniteti, pra, këtu lypset ndalur hapin: ju betohem, se më shumë ka të qeshura, vikamë, pordhë e piskamë, miklime, pickime e puthje…, në një emision të televizionit francez dyzet e pesë minutash apo një orësh, se sa unë, me të gjitha kolegët e mi, kemi qeshur në Televizionin e Prishtinës, për njëzet vjet të gjata të punës në te!
Medet!
Tridhjetë e gjashtë centimetrat e vogla të ekranit, të kësaj dritareje miniaturale të botës, duhej t’i doja e t’i çmoja shumë, ngase në dhomën time, në gropën time të thellë¨, të vetmisë së madhe, më sjellin imazhet e meridianëve të botës mbarë. Mirëpo, ja, vjen një emision sikurse ishte ky që, në kanalin e këtushëm – Arte, u emetua mbrëmë e që m’i prish hesapet gjer në atë masë sa të mallkoj çastin e blerjes së teloshit të bekuar! Sikur mos të kisha pasur fare televizor, nuk do e shihja atë emision të ndyrë, ani të shtrirë në tri orë e gjysmë, madje, që i kushtohej Shqipërisë dhe shqiptarëve në përgjithësi. Për këtë emision nuk do e zgjas, ngase mospajtimin dhe reagimin tim të thellë, kam provuar ta hedh në letër. As ditën e emërtimit, as një, as e tri ditë pastaj, thjeshtë nuk kam pasur guxim t’i bëj një telefonatë mikeshës sime të shtrenjtë, intelektuales së shquar nga Bejruti, zonjës Ely, duke uruar gjithandej që, këtë emision të keq, të ketë shpëtuar pa e parë. Kur ja, sot në mëngjes, ditë e shtunë, me cingëron telefoni. Zëri i ëmbël, është i saj. Pas përshëndetjes së zakonshme, ajo më thotë: ”zoti Sefazh të ënjtën mbrëma kam shikuar një emision televiziv dhe mund t’ju them se kam krijuar një imazh, një përshtypje shumë të keqe për Shqipërinë dhe shqiptarët! Dhe, si në flakë pushke, e zbërthen emisionin, për të veçuar pikat e errëta të tij. Dhe, ndalet në imazhin e shitjes së gjakut të trupit të lodhur të një shqiptareje të shkretë që, këtë tregti (bashkë me shumë të tjerë), e bëka qysh prej kohësh…!
Për një kothere bukë thatë, për fëmijët, për një grime jetë të ngrate!
Kjo skenë, pos edhe shumë e shumë skenave të tjera kësodore, në rrjedhën e atij lumi të vdekur (të ndotur), mikeshën e kishte vrarë e rrënuar se tepërmi. Deri në pikëllim. Fjala e kësaj intelektualeje me Sorbone të mbaruar, më dhemb ngase e di, madje kam dëshmi, se ajo i do shqiptarët dhe se shumë shpesh sharron në letërsinë, kulturën tonë…
Sot mora romanin, “Une femme de Tirana” (traduit de l’albanais par Anne-Marie Autisienet dhe Jusuf Vrioni), të Helena Gushi- Kadaré, në botim të Stock (Nouveau Cabinet Cosmopolite). I tregoj për këtë z. Besnik, ambasador yni në Paris, me vërejtjen se, shkrimtarja jonë e mirënjohur, për herë të parë, më sa dimë, romanin e kishte nënshkruar duke vënë bri emrit të vet edhe mbiemrin e vajzërisë – Gushi!
Shkrimtari Besnik Mustafaj, me entuziazëm shpalos të arriturat e deritashme dhe punët që janë në vijim në botimin e librave letrare, por edhe të atyre me eseje të autorëve shqiptarë, në frëngjisht. Kur i numëroi të gjitha të botuarat ndërkohë, vërtet dilte një punë emirë në këtë plan. Libri që merr “pasaportën” francez, mund të bëjë rrugë të gjatë për të arritur edhe tek lexuesi më i largët nëpër meridianë. Gjatë këtij viti, planifikohet që, këtu në Paris, të botohet një libër esesësh politike të akademik Rexhep Qoses, një përmbledhje tregimesh të Eqrem Bashës, një përmbledhje tjetër esesësh të vetë Besnik Mustafajt, duke llogaritur këtu edhe libri “Dialog midis Alain Busquet dhe Ismail Kadare”. Por, këtë bisedë të shkurtër, midis shumë punësh dhe angazhimesh të Besnikut, nuk e përfundoj pa e futur, qoftë në fragment, edhe letërsinë shqiptare, në origjinal. Në gjuhën shqipe, pra. Nga ai univers, i them Besnikut, me gëzim se, këto ditë, me dashuri e kënaqësi, lexova romanin “Krastakraus” të Bilall Xhaferit të ndjerë, eshtrat e të cilit, tani pushojnë në tokën e ngrohtë të Mëmëdheut, në Sarandë. Dhe, nga të gjithë romanët e shkruar dhe të botuar shqip (në periudhën pas-diktatoriale) përshtypje jashtëzakonisht të mirë me ka lënë romani me titull “Korridoret e Sfinksit” të autorit Met Dervishi. Kisha pasur dëshirë që edhe ky roman i Metit të përkthehet në gjuhën frënge, dhe të gjejë lexuesin e shumë të botës frankofone.
Sot, në mëngjes, në kutinë time postare që mban numrin 15-të, kishte “pikur” numri pesë i revistës letrare “Encres Vagabondes” që botohet këtu në Paris. Faqet 50, 51 dhe 52, të formatit të madh, i mbushte teksti i tregimit tim “Nata pa gjumë” që, në përkthimin e zotit Sébastien Gricourt, kishte marrë titullin “L’insomnie” (Pagjumësia). Lexuesi me të drejtë mund të më gjykojë e mbase edhe të me akuzojë për jo modesti, tek i bëjë vetës reklamë, a kështu disi. Unë këta rreshta nuk do t’i shënoja sikur ky tregim i shkurtë mos të kishte një si histori të gjatë, të cilën, me pikëllim, po e rrëfej në vazhdim. Në pranverën e vitit njëmijë e nëntëqind e tetëdhjetë e një (1981), tregimi “Nata pa gjumë” e kisha dërguar në konkursin tradicional letrar të “Flakës së vëllazërimit”, për tregim për të rritur! Tregimi im, “Nata pa gjumë”, kishte lenë pa gjumë, supozoj, anëtarët e jurisë, tek e kishin shpërblyer me çmimin (vendin) e tretë, Ishte ky i vetmi çmim që ndahej atë vit. Rezultatet e konkursit qenë shpallur më një prill, në mënyrë që tregimi i shpërblyer, të botohej me katër prill, në ditëlindjen e “Flakës”. Me një prill tetëdhjetë një (81), Prishtina përjetonte një nga ditët më të vështira e më të tmerrshme. Ishte në tym e në flakë. Nën peshën shtypëse të tankeve, prandaj, atë ditë, nuk kishte vend për gëzime. Shumë vite pastaj këtë tregim e kam botuar në një përmbledhje tregimesh e, ja tashti, me titullin “Pagjumësia” u botua në një revistë letrare franceze, çka lypi më shumë!
Emrin e ka film. Pa dashtë këtu, prapë, në kuadër më hyn bejrutësja, zonja Ely. Pasi që, gjatë e gjatë t’i kam folur, ç’është një e mirë e zotit, për filmin “Pas shiut” të regjisorit maqedonas Milço Mançevski, duke pasur gjithnjë si argument shpërblimin “Ariu i Artë”, me të cilin ky film u nderua në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit në Venecie, në vitin 1994, pastaj duke pasur parasysh Ismail Kadarénë, të cilit ky film i kishte pëlqyer shumë, natyrisht se zonja Ely, pajtohet që këtë film ta shohim bashkë. Unë për herë të dytë. Gjithnjë duke pas kujdes që të mos më lëndojë e ta ve në dyshim shijen dhe kriterin tim, ajo asgjë, ama kurrgjë të hajrit nuk gjen në atë film aq shumë të trumbetuar. Dhe, kur e zbërthen aq mirë, atij filmi nuk i ngelte gjë tjetër pos kostumit (lexo fotografisë) së mirë.
Duke marrë këtë nokaut prej saj, për filmin “L’America” të regjisorit italian Gianni Amelios nuk them asnjë fjalë. Mbase edhe atë nuk do ta shikonte me sytë e mi entuziastë, ashtu sikurse këtë film nuk e ka shikuar mirë as shkrimtari ynë me famë botërore, zoti Ismail Kadaré. Gianni Amelio, në takimin spontan me te, në festivalin e sivjetmë të filmit në Cannes, deklaron se i vjen keq për këtë keqkuptim me Ismail Kadarénë, duke nënvizuar se ai e çmon shumë atë dhe veprën e tij kolosale letrare. Pastaj, me bie rasti që dy filma të dy regjisorëve serbë, Goran Paskaleviq (“Amerika e huaj”) dhe”Undergrung” të Emir Kushturiës, t’i shohë përnjëherë. Njeriu nuk di se cili është më i zi se tjetri. Jo, jo nuk është ashtu, filmi i Kusturicës, megjithatë, është shumë më i keq.
Në njëqind vjetorin e kinematografisë, jam shumë afër idesë për realizimin e një bisede ekskluzive, për lexuesit shqiptarë, me aktorin e njohur francez, zotin Michel Picoli, që është në krye të Komitetit të “Shekullit të parë kinematografik”, këtu në Paris. Të shohim e të bëjmë!
Këtë ditë me ngjyrat më të mira, me përjetimet më të thella e me mbresat (ndër ato) më të pashlyerat, e ngjyrosin tri ekspozita të tre piktorëve. E para është ekspozita e piktorit shqiptar, Maks Velo. Ky poet, piktor që, me profesion është arkitekt, në sistemin obskurant enverian, ishte keq i persekutuar, meriton një tekst të veçantë. Për ekspozitën dhe për atë vetë. E dyta është ekspozita vetjake e piktorit shqiptar nga Maqedonia, Omer Kaleshi. Në fletoren mbresave nga kjo ekspozitë, nga ndonjë fjalë e porosi respekti, kanë shënuar personalitete të shquara sikurse janë Alain Bosquet vetë, pastaj ambasadori i Republikës së Maqedonisë në Paris, zoti Luan Starova e shumë të tjerë. Do t’i marr e do i vë në rrjedhë disa nga ato, më tipiket, mbresa për të sajuar një kronikë për këtë piktor dhe ekspozitën e tij më të re, këtu në Paris. Ekspozita e tretë, është ajo e piktorit të njohur e të afirmuar dalmatin, Zoran Mushiq, që këtu iu dha një publicitet jashtëzakonisht i madh.
Me këtë të fundit, sigurisht, do ta bëj një intervistë, enkas për lexuesit shqiptarë!
- Dikur e diku në Parisin e vetmisë së madhe!
