Autori: Lirim Gashi, Prizren
__
(në shqip dhe serbisht)
__
Shteti është pasqyrë e qytetarëve të tij. Nëse individët janë të fortë, të vetëdijshëm, të ndershëm, të mençur, të organizuar, të drejtë, punëtorë, të saktë, parimorë, të civilizuar, kreativë, inovativë dhe me integritet, shteti gjithashtu do t’i pasqyrojë këto karakteristika.
Por nuk mjafton që këto virtyte t’i kenë vetëm disa individë – është vendimtare që sistemi t’i nxisë, t’i përhapë, t’i mbrojë dhe t’i shpërblejë ato.
Historia tregon se shtetet e mëdha dhe të qëndrueshme janë ato që kanë një ndërgjegje qytetare të zhvilluar, institucione të përgjegjshme dhe një sundim funksional të ligjit.
Në anën tjetër, madje edhe shtetet më të pasura shuhen dhe bien në kaos kur mbizotërohen nga korrupsioni, apatia dhe padrejtësia.
Në fakt shteti nuk është thjesht një strukturë administrative – ai është një organizëm i gjallë që varet nga qytetarët e tij dhe veprimet e tyre.
Po ashtu është vendimtare mënyra se si sistemi i trajton individët e aftë: a iu mundëson atyre që të udhëheqin institucione të rëndësishme dhe ta formësojnë shoqërinë, apo i pengon dhe i marginalizon?
Nëse shteti promovon mesatarësinë, padrejtësinë dhe nënshtrimin ndaj interesave të fuqishmëve, as individët më të mirë nuk mund ta forcojnë atë.
Kosova ende nuk është shtet i konsoliduar, pasi vuan nga dobësitë sistemike, sfidat ndërkombëtare dhe mungesa e një strukture shtetërore funksionale që forcon individët e aftë dhe me integritet.
Ja disa shembuj konkretë:
1. Kapja e shtetit nga elitat e vjetra
Pas shpalljes së pavarësisë, pritej që Kosova të ndërtonte një sistem të drejtë dhe të fortë. Megjithatë, elitat politike të PDK-së dhe LDK-së krijuan për dekada një kulturë korrupsioni, nepotizmi dhe klientelizmi. Shumë institucione u mbushën me kuadro partiake të pa kualifikuara, të cilët morën vendime të rrezikshme për shoqërinë dhe shtetin.
Shembull konkret: Gjatë qeverisjes së qeverive të mëparshme, tenderët publikë shpesh iu dhanë kompanive të lidhura me partitë në pushtet. Kjo çoi në dështimin e konkurencës dhe në ndërtimin e rrugëve, shkollave dhe spitaleve me standarte të ulëta.
2. Sistemi i korruptuar i drejtësisë dhe dështimi në ndëshkimin e krimeve të Serbisë
Kosova ka dështuar të ndërtojë një sistem gjyqësor dhe prokurorial
të pavarur, gjegjësisht të pa ndikuar nga politika.
Edhe më keq, nuk ka pasur as përpjekje serioze për ta ndjekur penalisht Serbinë për gjenocidin e kryer në Kosovë. Në vend që të kërkonin ndëshkimin e Serbisë në nivel ndërkombëtar, elitat tona injorante, pasive dhe të korruptuara politike dhe akademike humbnin kohë duke mbrojtur interesat e tyre personale.
Shembull konkret: Ndërkohë që Serbia shtirej sikur i gjykonte kriminelët e saj të luftës, Kosova nuk ngriti asnjë padi serioze për gjenocidin serb. Për më tepër, e votoi në Kuvend një Gjykatë Speciale raciste, që proceson vetëm shqiptarët, ndërkohë që kriminelët serbë vazhdojnë të marrin pjesë aktive në politikën shtetërore të Serbisë dhe Kosovës.
3. Varësia ekonomike dhe mungesa e prodhimit vendor
Një shtet i fuqishëm ndërton një ekonomi të pavarur dhe të zhvilluar. Por Kosova importon shumicën e produkteve që konsumon sepse nuk ka ndërtuar industri të qëndrueshme. Si pasojë, është e varur nga importet nga Serbia dhe nga dërgesat nga diaspora, në vend që të krijonte një ekonomi të qëndrueshme.
Shembull konkret: Edhe pse Kosova ka një potencial të madh për bujqësi dhe prodhim, ajo vazhdon të importojë qumësht, mish, miell dhe produkte bazë nga Serbia – duke financuar kështu shtetin që ka kryer gjenocid ndaj popullit shqiptar. Në vend që t’i mbështesnin prodhuesit vendas, qeveritë e mëparshme krijuan politika që favorizojnë oligarkët dhe importuesit.
4. Presioni ndërkombëtar dhe kërcënimi diplomatik
Kosova ka dështuar të zhvillojë një politikë të jashtme të fortë që mbron interesat e saj. Vendet e fuqishme perëndimore shpesh ushtrojnë presion mbi qeverinë kosovare për të bërë lëshime ndaj Serbisë, në vend që ta trajtojnë atë si një partner të barabartë.
Shembull konkret: Marrëveshjet e arritura në Bruksel dhe Ohër shpesh janë dëmshme për Kosovën. Ndërkohë që Serbia nuk i përmbush detyrimet e saj bazike – si njohja de facto ose shpërbërja e strukturave ilegale në veri – Kosovës i kërkohet të pranojë Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe, një mekanizëm që mund ta bllokojë shtetin.
5. Mungesa e identitetit kombëtar dhe dështimi i sistemit arsimor
Një shtet i fuqishëm ndërton një identitet kombëtar të qartë dhe një sistem arsimor që i përgatit brezat e ri për detyrat qytetare. Por Kosova ka një sistem të dobët arsimor, të ndikuar nga nepotizmi dhe korrupsioni.
Shembull konkret: Universitetet, si ai i Prishtinës, janë të mbushura me profesorë që kanë fituar tituj akademikë përmes plagjiaturave ose përmes lidhjeve politike. Kjo ka degraduar cilësinë e arsimit. Të rinjtë diplomojnë të pa përgatitur për tregun e punës dhe shpesh janë të detyruar të emigrojnë.
Përfundim
Kosova mund të bëhet një shtet i fortë vetëm nëse e dëbon korrupsionin nga institucionet publike dhe shtetërore, nëse e krijon një ekonomi të qëndrueshme, nëse e ndërton një sistem të pavarur të drejtësisë dhe nëse e zhvillon një diplomaci aktive që mbron interesat kombëtare.
Deri sa të zgjidhen këto probleme, shteti do të mbetet i brishtë dhe vazhdimisht i ekspozuar ndaj kërcënimeve të brendshme dhe të jashtme.
***
ZAŠTO KOSOVO NIJE KONSOLIDOVANA DRŽAVA ?
Autor: Lirim Gashi
Država je ogledalo svojih građana. Ako su pojedinci jaki, svesni, pošteni, mudri, organizovani, pravedni, radni, tačni, principijelni, civilizovani, kreativni, inovativni i sa integritetom, država će takođe odražavati te karakteristike.
Ali nije dovoljno da te vrline imaju samo neki pojedinci – ključno je da sistem podstiče, širi, štiti i nagrađuje te vrline.
Istorija pokazuje da su velike i stabilne države one koje imaju razvijenu građansku svest, odgovorne institucije i funkcionalnu vladavinu prava.
S druge strane, čak i najbogatije države nestaju i padaju u haos kada je korupcija, apatija i nepravda dominantna.
U stvari, država nije samo administrativna struktura – ona je živi organizam koji zavisi od svojih građana i njihovih akcija.
Takođe, ključno je kako sistem tretira sposobne pojedince: da li im omogućava da vode ključne institucije i oblikuju društvo, ili ih ometa i marginalizuje?
Ako država promoviše prosečnost, nepravdu i pokornost prema interesima moćnih, čak ni najbolji pojedinci ne mogu da je ojačaju.
Kosovo još uvek nije konsolidovana država, jer pati od sistemskih slabosti, međunarodnih izazova i nedostatka funkcionalne državne strukture koja osnažuje sposobne i dokazane pojedince.
Evo nekoliko konkretnih primera:
1. Zarobljena država od strane starih elita
Nakon proglašenja nezavisnosti, očekivalo se da Kosovo izgradi pravedan i snažan sistem. Međutim, političke elite PDK-a i LDK-a stvorile su decenijama kulturu korupcije, nepotizma i klijentelizma. Mnogo institucija bilo je ispunjeno partijskim kadrovima bez kvalifikacija, koji su donosili opasne odluke za društvo i državu.
Konkretan primer: Tokom vladavine prethodnih vlada, javni tenderi često su dodeljivani firmama povezanim sa strankama na vlasti. To je dovelo do neuspeha konkurencije i izgradnje puteva, škola i bolnica sa niskim standardima.
2. Korumpirani pravosudni sistem i neuspeh u kažnjavanju zločina Srbije
Kosovo nije uspelo da izgradi nezavisan pravosudni i tužilački sistem, odnosno sistem koji nije pod političkim uticajem.
Još gore, nije uopšte bilo ozbiljnih pokušaja da se kazni Srbija za genocid počinjen na Kosovu. Umesto da se traži kažnjavanje Srbije na međunarodnom nivou, naše glupe, pasivne i korumpirane političke i akademske elite gubile su vreme štiteći svoje lične interese.
Konkretan primer: Dok se Srbija pretvarala da sudi svojim ratnim zločincima, Kosovo nije podnelo nijednu ozbiljnu tužbu za srpski genocid. Štaviše, usvojen je u Skupštini rasistički Specijalni Sudst koji procesuira samo Albance, dok srpski zločinci i dalje aktivno učestvuju u političkom životu Srbije i Kosova.
3. Ekonomska zavisnost i nedostatak domaće proizvodnje
Snažna država gradi nezavisnu i razvijenu ekonomiju. Međutim, Kosovo uvozi većinu proizvoda koje konzumira jer nije izgradilo održivu industriju. Kao rezultat toga, zavisi od uvoza iz Srbije i donacija iz dijaspore, umesto da stvori održivu ekonomiju.
Konkretan primer: Iako Kosovo ima veliki potencijal za poljoprivredu i proizvodnju, i dalje uvozi mleko, meso, brašno i osnovne proizvode iz Srbije – čime finansira državu koja je počinila genocid protiv albanskog naroda. Umesto da podržavaju domaće proizvođače, prethodne vlade su stvorile politike koje favorizuju oligarhe i uvoznike.
4. Međunarodni pritisak i diplomatske pretnje
Kosovo nije uspelo da razvije snažnu spoljnu politiku koja štiti njegove interese. Moćne zapadne zemlje često vrše pritisak na kosovsku vladu da pravi ustupke prema Srbiji, umesto da je tretiraju kao ravnopravnog partnera.
Konkretan primer: Sporazumi postignuti u Briselu i Ohridu često su štetni za Kosovo. Dok Srbija ne ispunjava ni svoje osnovne obaveze – kao što su de facto priznanje ili raspad ilegalnih struktura na severu – od Kosova se traži da prihvati Zajednicu Opština sa Srpskom Većinom, mehanizam koji može blokirati državu.
5. Nedostatak nacionalnog identiteta i neuspeh obrazovnog sistema
Snažna država gradi jasan nacionalni identitet i obrazovni sistem koji priprema nove generacije za građanske dužnosti. Međutim, Kosovo ima slab obrazovni sistem, pod uticajem nepotizma i korupcije.
Konkretan primer: Univerziteti, poput onog u Prištini, puni su profesora koji su stekli akademske titule plagijatom ili političkim vezama. To je degradiralo kvalitet obrazovanja. Mladi ljudi završavaju fakultet nespremni za tržište rada i često su primorani da emigriraju.
Zaključak
Kosovo može postati snažna država samo ako istera korupciju iz javnih i državnih institucija, stvori održivu ekonomiju, izgradi nezavisan pravosudni sistem i razvije aktivnu diplomatiju koja štiti nacionalne interese.
Dok se ova pitanja ne reše, država će ostati krhka i stalno izložena unutrašnjim i spoljnim pretnjama.
Teksti paraqet një analizë të mprehtë dhe realiste të sfidave me të cilat përballet shteti i Kosovës. Ai thekson lidhjen mes cilësive të qytetarëve dhe fuqisë së shtetit, duke kritikuar kapjen e institucioneve, korrupsionin, mungesën e drejtësisë dhe varësinë ekonomike. Autori ngre shqetësime të drejta dhe ofron një thirrje të qartë për reforma të thella dhe ndërtimin e një shteti që mbështet vlerat dhe qytetarët e ndershëm.