Prof. Fadil Maloku, sociolog nga Prishtina
_____
1. Fitohet përshtypja se shoqëria kosovare kohëve të fundit, i është ekspozuar midis tjerash edhe një mori formave të presionit e ekzaltimit që në sociologjinë bashkëkohore njihet e identifikohet si fenomen i “periferizimit” (peripheralism). Natyrisht, fenomeni i “periferizmit” kur të analizohet në kontekstin zhvillimeve aktuale sociopolitike nuk mendoj se duhet patjetër të vihet edhe gjithaq në analogji me termin e përdorur nga Imanuel Wallerstein mbi “qendrën dhe periferinë”. Ngaqë, jam i bindur thellë se procesi i “periferizimit” në rastin e Kosovës, në fakt përveç kriterit të raportit “qendrës” me “periferinë” i ka edhe disa specifika të veta të reja sociale, që kujtojë se politikologët dhe sidomos sociologët në një të ardhme do të duhej t’i identifikonin e elaboronin më thellë, në mënyrë që të posedonim një “road mapp” më të qartë e më informative. Tash për tash, po më duket që ky koncept u adresohet më shumë raportit të ndryshimeve sociale, e sidomos atyre kulturore, se sa atyreve juridike e politike që janë duke ndodhur pa ndalur në të gjitha poret e jetës…
2. Pra, cilësimi social, ekonomik e kulturor si një kualitet i ri sociologjik kujtoj që mund të shfrytëzohet pa mëdyshje si një parametër i denjë për të shpjeguar e ilustruar fenomenin në fjalë. Them kështu edhe për shkak, se Kosova si gjeografi, mentalitet, kulturë e padyshim edhe si etnopsikologji aktualisht është ende në fazën e procesit të vetëkërkimit dhe identifikimit me vlerat perëndimore që nënkupton respektimin e kriterit që socilogu Imanuell Wallerstein, i merr për bazë të kualifikimit të raportit në fjalë.
3. Pra, meqenëse Kosova gjendet në një fazë të atillë emancipimi e padyshim edhe ndikimi nga agjensit e rinj teknologjik e shkencor që përveç ekspansionit të bujshëm premtues ekonomik përmbajnë edhe fenomenin e ikjes apo fluktimit nga ambienti rural në atë urban (shkaku i rrezikut nga skamja, amullia), pra, një procesi tjetër të identifikimit me sistemin e ri vleror perëndimor, atëherë fenomeni i “periferisë” në raport me “qendrën” është e natyrshme të marr dimensione të reja që tani nuk është e thënën të posedojë ekskluzivisht vetëm atributet e raportit global me atë lokal.
Raporte, këto që kujtojë se pa hezitim e pasurojnë përveç sfondit edhe vetë procesin e ri që është duke u zhvilluar në kontekst të rrethanave të reja, pra atyre të tranzicionit.
Ky”fakt” i ri dirkemian është pikërisht ai elementi apo kriteri i ri që kujtojë se e pasuron konceptin e “periferizmit” shqiptar dhe përgjithësisht situatat e ngjashme nëpër të cilat jo domosdoshmërish është e thënë kalojnë shoqëritë e tranzicionit, ku Kosova mund të shërbejë si një kampion tipik i ilustrimit dhe do thoshja edhe i përjashtimit…
