ABETARE gegënisht, kopertina e librit, e Fetahut
Sinan Kastrati, Suedi
Dy ABETARE GEGËNISHTE
Vazhdon nga numri i kaluar, ”Kur dhe ku është shtypur Abetarja Gegënishte”
Drini.us, 7 Maj 2021, rubrika Dossier
Sigurishte se edhe kjo ABETARE, si shumë libra të tjera, ka rëndësi të madhe për shqipen e shkruar që mendohet se janë vitet, pas Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë 28 Nëntor 1912, në mes të dy Luftrave Botërore, 1918-1939 e ndoshta edhe pas kësaj kohe, vitit 1941-1943, kur një pjesë e Kosovës, Dukagjini dhe Shqipëria ishin nën sundimin italian. Kjo edhe për faktin se shqiptarët, sidomosa ta të Kosovës, për herë të parë kishin të drejtë në përdorimin e gjuhës dhe të shkrimit shqip në administratë. Hapen edhe shkolla dhe shtypen libra, abetare e libra leximi për fillestraë, nxënës të klasëve të para, të dyta e të treta. Kjo dëshmohet edhe nga dy libra të tjera të cilat ia kishte falur një qytetar prizrenas një ish mikut tim, atdhetar e arsimdashës i dëshmuar, ish të burgosurit politik dhe autor i disa librave, Fetah Berishës- Gjyshit nga Drenoci i Zatriqit, tash me banim në Prizren.
Me Fetahun njihemi që nga fund vitet e 1960 kur ai ishte gjimnazist në Gjimnazin e Rahovecit, bashkë me vëllain tim më të madh, Ademin, me Ismail Xhemjlin e Turjakës (Mahalla e Vogël- e Hoxhës, Demush Osman Krasniqin e Vll. Drenofcit, Iljaz Zogajn e Lladrofcit, Kajtaz Gjemë Paqarizin e Dragobilit, Emin Kabashin, e Qifllakut, studjues letërise etj.
GJERGJ KASTRIOTI- SKENDERBEGU (Abetarja e Fetahut)
Dhe përsëri po i kthehem edhe njëherë ABETARES GEGËNISHTE
Duke e shikura me kujdes ABETAREN, pas kopertinës është një fletë e bardhë pa shënime, ti quaj zyrtare, emra autorësh apo, siq është zakon, në fund të librit që shkruhet viti i bptimit dhe emri i shtypshkronjës dhe vendit, kryesisht qytete të njohura ose kryeqytete me një traditë shkrimi, kulture, muzike, teatri, me bibliotekë e kështu me radhë, ku janë të përqëndruara edhe administrata shtetërore ose ajo ndërkombëtare, ambasadat, konsullatat.
Reshit Imeri, axha i madh (1917-1968)
Në krye të fletës me laps të thjeshtë shkruan:
Rshit Imeri nga katundi Turjak
Përfundit emrit Rshit (duhët të jetë Reshit, përm- imi) 1*), është shkrua edhe emri i Magjun Ajrullahi ruda 2*) dhe në rreshti e tretë, me bukurshkrim është emri i një gruaje:
Negjemije Zhaveli 3*), (fig. nr. 1)
Skanderbegu, fq. 53 (Nga abet. Fetahut)
ABETARJA E DYTË, identike me ABETAREN që e kam unë, e gjeta
Fetahu më qiti nga binarët, ”në rrugë të rrehun”
Dhe unë isha isha shumë i interesuar të shkruaj për ato vite, për Gjimnazin e për GJENERATËN E PARË të gjimnazitëve të parë shqiptarë.
Në fund të Abet. Gegënishte, ka edhe dy kopje te një Abetare Toskerict Perctypj’ e katert, Selanik Ctypeckronja eqipe ”Bbrodesija Carqi basi, Mysir sokak, 1909
Pas bisedave të shpeshta që kishim me Fetahun- Gjyshin, ai më tregoi se një qytetar i Prizrenit me emrin Xhemal Arenliu, gjatë një takism të rastësishëm në një nga shetitoret e Prizrenit- në Shadervan, kur e kupton se kush jam, i lutet që ta pres deri sa të shkon te shtëpia se ka me marrë diçka me rëndësi. Nuk vonohet burri dhe vjen me dy libra në dorë, me:
ABETAREN GEGËNSHT dhe një libër tjetër leximi:
Këndime për S h k o l l a të p a r a të Shqipënisë, Libri i parë
Në faqen nr 57, janë Vëllezërit Frashëri dhe pjesë e leximit: Emna të bukurë.
Jam i sigurtë se ishte e njëjta ABETARE, pasi që përputheshin shkronja, mësimet dhe fotografitë. Nëse një faqe e ABETARE-s sime i mungonte ose ishte e shqyer fotografija, Fatahu ma dërgonte të njëjtën fletë me fotografi (Fotogr. e Skänderbegut, faqe 53).
Për të gjitha këto biseda rreth ABETARE-s dhe librit, ”Këndime për shkolla të para”, do të shkruaj kur të takohem me Fetahun, në kohë të pushimeve verore.
Biseda me Fetahun, sikur më ”largoi” nga ABETARJA për një moment pasi që filloi të më tregoi ai për vitet si gjimnazist i Gjeneratës së Parë në Gjimnazin e Rahovecit.
Këndime për Shkolla të para të Shqypënisë, Libri i parë, Botimi i tretë
Gjenerata e PARË e Gjimnazit në Rahovec
Në vitin shkollor 1964/1965 hapen dy paralele mësimi në gjuhën shqipe, në Rahovec, afërsisht me nga 25 nxënës.
Shumica e nxënëve ishin katundarë që vinin nga katundet e Podrimes dhe Llapushës, komuna e Suharekës dhe Klinës me qendër Malishevën.
Fetah Berisha, jeta dhe vepra
Nga numri i përgjithshëm i nxënësve shqiptarë, vetëm dy ishin nxënëse, dy qika (vajza, goca):
1. Nurie Berisha, qika e Avdi Mrasorit, nga Mrasori, ish nëpunës në administratën komunale në Rahovec dhe:
2. Nerxhivane Cana, nga qyteti i Rahovecit.
Sipas Fetahut, aq sa ai mbante në mend, numri më imadh i nxënësve ishin nga katundet rreth Rahovecit por kishte edhe rahovecjanë, qytetarë të Rahovecit, vendali e ata ishin:
Bejtullah Sokoli, ish gazetar i njohur në ish RTP-në, studjues, të larguar nga puna, nga regjimi serb dhe më pas, të larguar edhe nga UNMIK-u, tash pensionist.
Jonuz Isma,
Salih Sokoli,
Samedin Dula,
Nait Sokoli,
Idriz Vuqiterna,etj
Gjimnazi i Rahovecit, ishte paralele e ndarë e Gjimnazit ”Jovanka Radivojević – Kica” një ish heroinë e luftës Nacional Çlirimtare (1941-1945), nga Prizreni, deri sa u pavarësua dhe mori emrnin e heroit tjetër të ish Luftës Nacional Çlirimtare (1941-1945), shqiptarit, ”Ramiz Sadiku”.
Mësimi zhvillohej në gjuhën shqipe dhe serbo-kroate.
Në gjuhën shqipe, përveç Ghuhës Shqipe, si lëndë mësimore, që e ligjëronte profesor Mehmet Surdulli, profesor Hasan Sharku 4*) ligjëronte dy lëndë: Histori dhe Gjeografi dhe Art figurativ, Hamdi Bardhi.
Lëndët tjera mësimore: Mate, Psikologji, Kimi, Fizikë … ishin në gjuhën serbo-kroate por në vitin e tretë (klasën e tretë dhe të katërtën) dhe të katërt erdhën kuadro të reja shqiptare: Esat Jaha, histori, gjeografi
Jashar e Muhamet Vuqiterna, për lëndët Matematikë e Fizikë,
Zeqir Berisha, djali i Avdi Mrasorit, filozofi-sociolo
Murat Zeka, Bat, më vonë, ish puntor i RTP-së, si kameman
Hysni Gashi, Histori etj dhe në vitin e katërt, gjimnazi i Rahovecit mbushet (kompletohet) me kuadro të nevojshme për lëndët mësimore në Gjuhën Shqipe dhe Gjimnazi i Rahovecit ndahet nga ”Jovanka Radivoje Kica” e Prizrenit. Përgjegjëse a drejtoreshë e Gjimnazit të Rahovecit ishte një serbe me emrin Dušica Raiqevic, profesoreshë e matematikës dhe drejtoreshë e gjimnazit.
Gjenerata e parë e Gjimnazit të Rahovecit, përveç që e betonuan Gjimnazin në Gjuhën Shqipe, shumica katundarë, shumë nxënës nga Rahoveci që kishin qenë me mësim në gjuhën serbe, pas klasës së parë që kishin ngel (nuk e kishin kryer, nuk e kishin kaluar klasën me rezultat pozitiv, mësimin në gjuhën serbe, e fillojnë mësimin në Gjuhën Shqipe, në klasët me nxënës shqiptarë 4*) dhe të tjerët, me shumicë i fillojnë mësimet në gjuhën shqipe.
Një tjetër moment i rëndësishëm që duhët përmendur është se Gjenerata e Parë e Gjimnazit të Rahovecit, mësimi në Gjuhën Shqipe, më 1968, me rastin e 600 vjetorit të vdekjes së Skënderbeut, pregati dramën e parë në gjuhën shqipe ”Shtatë Shaljanët”. Kjo dramë u luajt në Shtëpinë e Kulturës në Rahovec, dy herë, në Rogovë të Hasit, në Krushë dhe në Deqan.
Skenografia me veshë kombëtare shqiptare, iu kishte pëlqye banorëve të Rahovecit prandaj ata qytetarët e Rhovecit kërkuan që të luhet në skenë edhe njëherë drama, ”Shtatë shaljanët”, pas premierës.
1964/ 65 kyur hapen paralelet e para në gjuhën shqipe, del dlin gjenerata e pare serbe që dtth, gjimnazi në gjuhën serbe në Rahovec është hapur në vitin 1960.
Ky është edhe një diskrimin ndaj popullsisë shqiptare e cila ishte afërsisht 95% kurse ajo serbe përveç në Rahovec, një lagje, kishte edhe disa fshatra, Hoqë e Madhe, Zoqisht, Apterushë dhe Reti etj. poredhe këtu, ishin pakicë
Në fund të kësaj pjese, dua ta falenderoj Fatah Berishën- Gjyshin që mi dërgoi disa fotografi, kopje të ABETARES dhe librave tjera si dhe shumë shënime interesante për gjimnazin e Rahovecin, Gjeneratën e parë.
1*) Reshit Imeri është axha im më i madhi. Ka lindur më 1917-1968). Baca Shit (Reshit me gruan, Qamlinë ka një qikë, Rukinë dhe dy djem: Januzin dhe Ahmeti.
2*) Magjun Ajrullahi ruda, Magjun Hajrullahi, djali i Hajrulla Rexhepi nga Rudi, mik shtëpie. Motra e Magjunit, Xilaja, ishte gruaja e parë e bacës Shit (Reshitit). Pasi i vdes gruaja e parë, Hajrullah Rexhepi, baba i Magjunit, për mos e prish miqasinë me babën Imer (Imer Seferin), ia jep qikën e dytë, Qamlinë bacës Shit (Reshitit).
Magjun Hajrullahi ishte djali i dytë i Hajrullah Rexhepit. Më i madhi djalë ishte Syla e më i vogli, Qerimi, të cilit, baba Imer, ia kishte dhënë dadën Badë (Libadën) për grua.
3*) Negjemije Zhaveli, nuk diehet se kush është kjo grua. Duhet të jetë gjakovare e ndoshta edhe e afërme me Ali Podrimen, poet psi që baba i Aliut kishte qenë stërnip i Hajrullah Rexhepit nga Rudi, pra stërnip i Magjunit.
4*) Mësimi në Gjuhën Shqipe dhe e folma e Rahovecit
Banorët e Rahovecit, jo rretthina, fshatrat e katundet e Rahovecit e flasin një gjuhë që në shkencën e gjuhësisë njihet si ”Gjuhë hibride”, gjuhë e përzier me fjalë shqipe, sllave dhe turke e arabe nga shakau se banorët e Rahovecit ishin prodhues të njohur të rrushit (Rrushi i Rahovecit) dhe nga rrushi bënin edhe raki e verë. Pas pushtimit turk, edhe Rahoveci e pranon fenë islame e sipas fesë islame, ishte e ndaluar përdorimi dhe përpunimi i rakisë prandaj të zotët e shtëpisë, shkonin në serbi dhe atje e paguanin nga një serb e ai i bënte raki e verë.
I zoti is htëpisë me vete kishte edhe gruan dhe ndonjë fëmijë të vogël prandaj këtu është edhe ajo përzierja e fjalëve sllave me shqipe dhe turke, që kishin ardhur bashkë me fenë dhe kjo gjuhë edhe sot flitet në Rahovec nga një pjesë e të moshuarve dhe në popull njihet si gjuhë ”bugare”. Ka edhe familje bugare.
Karakteistikë tjetër e të folmes së Rahovecit është se vajzat, gratë po edhe burrat, këndojnë e vajtojnë në gjuhën shqipe.
4 *) Hasan Sharku, është i pari intelektual dhe profesor gjeografie që e ka hapur gjimnazin në gjuhën shqipe në Rahovec. Ai ishte edhe drjetor gjimnazi disa vjet dhe kishte pozita partiake në Komitetin Komunal të LK-së, si Sekretar Komiteti.
Familja Sharku është e njohur në Rahovec. Qamil Sharku kishte pasur pozita shtetërore, si nëpunë edhe në ish Mbretërinë SKS, në Beograd.
P. S.
Pasi e kisha shkrimin për sot, më mori Fetah Berisha dhe mu lut që ti bëjë disa përmirësime:
Gjimnazi i Rahovecit, paralelet me mësim në gjuhën shqipe janë hapun më 1 shtator 1965 e jo në vitin 1964.
Në klasë kishte nga 35 nxënës shqiptarë e jo nga 25 dhe mi dha edhe disa emra të nxënësve nga Rahoveci, gjenerata e parë:
Rexhep Oruqi,
Qamil Sokoli dhe
Mustafë Kasapi.
Këto shënime plotësuese, Fetahu ia kishte dhenë Bejtullah Sokoli.
Vazhdon
Malmö, 8 maj 2021
