Nga: Sofokli Mekshi, Sarandë
-Përshtypje nga romani “Libri i të mallkuarve” i shkrimtarit Jusuf Buxhovi, i botuar në Tiranë në vitin 1990.
Ditë më parë,në Sarandë,shkrimtari Jusuf Buxhovi,shpalosi krijimtarinë e tij,nder vite,por më prodhimtarë,çfaqet tash sefundmi.Nuk isha takuar,kurrmëpare me ate burrë imcak,por zjarr ështe në ecje,në fjalë në perqafime,në dituri ,po se po.Një ftese prej Poetit të zeshem,Hekuran Halili,më dha fatin ta perqafoj Jusufin,madje të përfitoj me autograf librin e tij të zeshem”Shenimet e Gjon Nikoll Kazazit”,i cili s’di pse morri vemendje të madhe në ate takim midis miqsh dhe krijues-sfidant të mikut Jusuf Buxhovi.(Kur ta lexoj do ta zbuloj edhe këtë fakt)Isha pergatitur t’i bëja një surprize…Prej vitit 1992, të botimit,nga shtypshkronja jonë “8 Nëntori ” Libri i te Mallkuarve” ishte në biblioteken time,qëndronte si një deshmi e asaj që i bashkon më shumë popujt:Arti dhe Letersia.Kur u takuam fizikisht,unë mbaja në dorë,ate, librin e “vjeter” të tij.U shtang prej kesaj befasie e më tha:
“Si mor burrë, ma solle kete liber,qysh prej 30 vjet më parë,sa nuk e kisha harrue…”
U ndal,e shfletoi ,sikur u takue me femijën e vetë,ndaj aty për aty më fali me autograf një liber tjeter.
Një ditë më pare,”Libri i të Mallkuarve “zbriti nga raftet e bibliotekes sime,dhe më yshti ta rilexoj,duke ndalur më
gjate tek ajo qe eshte teper aktuale :raporti i lirisë te krijimtarise letrare e artistike me autokracinë e pushtetit .Kjo përbenë ashtin e romanit,rreth të cilit kronisti i romanit ,përmes personazheve të tij, debaton bukur e me sens filozofik.Shkruan Jusuf Buxhovi,30 e ca vjet më parë:
“Kur më emeroi Kryevezir, Lartmadhenia më tha:nga ty Sami Pasha kerkoj forcën e tyt eti dhe mendjen e gjysh Ahmetit.Në fakt unë isha një gjysemgjyse,një trup që barte dy pjesë të kunderta,të njerit që ishte i butë,i heshtur,i qete dhe i tjetrit që ishte i ashper,i vrullshem.Si t’i pajtoja keto skajshmeri…?!”
U ndala tek ato paragrafe ,edhe per faktin se i kisha nenvizuar qysh në leximin e parë të romanit.Aso kohe,Shqipëria,sa kishte nisur tranzicionin e pushtetit,atë lufte midis lirise së krijimtarisë dhe asaj të pushtetit.Mendonim se,ky raport do të hepohej nga e para,ku mendimi i lirë nuk do të fliste me veten por do të “qortonte” pushtetin e ri demokratik,qe ai të ruante ekuilibrat e premtuara ,nëpër takimet elektorale .Shkrimtari këtu i vjen në ndihmë,miletit tonë,mbase edhe andej nga Kosova, prej nga është poeti.Unë,gjatë leximeve dhe krijimtarisë time publicistike,tashmë kam një ide të qarte se krijimtaria letrare e artistike ,ka tri kohë në kuptimin gramatikor: koha e tanishme ,kur çdo autor shkruan,koha e shkuar prej nga merr ,kryesisht lenden e parë për të gatuar” buken” e lexuesit,si dhe kohen e ardheshme të cilës i drejtohet.Gjithkush shkruan për te ndihmuar të nesermen e njerëzimit.Në këtë hulli lëviz mendimi shkencor dhe filozofik i autorit Jusuf Buxhovi .Diku më tej,shkruan përseri autori:
“Kur u ula në fron vendosa të beja kompromis duke u lenë veprim të lirë, mëndjes dhe forces…mbase një ditë arrijmë pushtetin ideal….por më pas konstatova se forca eci më shpejtë dhe shkoi shumë më larg,ndersa mendimi ngeci…”
Këtu autori dialogon me veten që të degjojnë njerzit,që të mësojnë prej letersisë që ai boton.Në kete terexhe është liria e mendimit edhe pas 30 e ca vjetesh tranzicion politik .Duke folur me fjalët e Jusuf Buxhovit,do të shkruaj se injoranca eshte bere e papermbajteshme nga pushteti,ajo po i rri në pritë mendimit të lirë dhe po e gjykon rendë .Kjo doemos, që një ditë të çon në ate
qe mendimi i lirë të ndrydhet përfundimisht dhe shoqeria të bëhet autokratike.Këta lloj pushtetaresh ,autori që në titull i quan të “mallkuar”.
Për këtë përfundim,romani flet me zë të larte për të sotmen dhe te ardhmen e njerezimit mbarë .Edhe pse shoqeria njerezore çdo ditë e më shumë rrëshket drejt autokracisë,autori poet,shkrimtar a gazetar,është optimist se arti ka forcë më të madhe se forca e pushtetit,se fitorja,në mos barazpesha,do të triumfojnë në këtë botë qe jetojmë.Kjo është e verteta e hidhur, që na vjen prej shkrimtarit,tash 30 e ca vjet më parë.Ashtu siç shkruan edhe Jusufi ,në këtë liber:
“Nga e verteta nuk kemi dem.Është koha qe ca gjera t’i shohim edhe ashtu siç nuk na pëlqejnë….”
Në këtë kontekst ,shkrimtari e ka kryer misionin e tij,na ka folur haptaz,na ka hapur sytë ,që rrugëtimi ynë historik të zgjatet drejt të mirës,drejt lirisë mendimit dhe të krijimit.
Sarandë më 19.05.2022.
