Shkruan Nafi Çegrani
Skicë letrare
( Gjeli im kryengritës dhe shumë krenar, ia vura emrin Samuraj\
( Gjeli im kryengritës dhe shumë krenar, ia vura emrin Samuraj )
… Kam një gjel, i cili që kur ishte ende zog, ecte krenar dhe me kokën lartë, duke u endur andej e këndej oborrit ! Më dukej se me kacafytjet që bënte me gjelin e komshiut, i ngjante një samurai të vërtetë. Edhe ngjyrën e kishte korrb fare, si një samura… Sa herë që e thirrja me këtë emër, ai sikur ta dinte se kështu e quaja, niste dhe këndonte me sa fuqi që kishte… Edhe pulat i shkonin para e mbrapa si një tufë, sepse nuk ishin të zhgënjyera! Aai ecte i krekosur, sërisht duke e kënduar këngën e tij, sikur të ishte Ai, këndesi, sygjeli i Migjenit !
Trupin e ka të zhvilluar, disi si gjelat e zakonshëm, por qafën duket se e ka më të trashë dhe të zgjatur. Nngjyrën e ka fare të errët dhe një sqep të këthyer me majë si të shqiponjës. Kur nis e këndon herët me mëngjes, ende pa gëdhirë , zërin e ka shumë të fortë dhe këngën e heq, disi, më gjatë se gjelat tjerë. Dëgjohet deri në fund të fshatit… Në lëvizje, ecje, rrëmbehet dhe duket si një Gjeli i egër ! Duket i guximshëm, trim dhe mjaft i famshëm për sjelljen e mahnitshme flirtuese mes pulave. Thash, disi, qafën e gjatëe çon lartë, duke e mbajtur drejtë dhe i krekosur.
Gjatë ditës dhe në mbrëmje, disa herë dëgjohet kënga kënga e tij.
Jam i bindur se Gjeli im, është i veçantë, vërtet mund të them se është një simbol universal diellor për shkak se e kënduara e tij aq herët ende pa gëdhirë, lajmëron ardhjen e agimit, ardhjen e një dite të re. Në Shqipëri, Kosovë, Çamëri dhe gjitha trojet tjera të banuara me shqiptarë, Gjeli me këngën e tij është atributi i shejtë, i një personifikimi të energjisë diellore, për një ardhmëri të begatë, të lumtur dhe pa brenga.
Në Japoni, psh. këndimi i gjelit, e trajtojnë me këngët e perëndive, i cili këndon pa aguar drita, ai paralajmëron ditën e re, duke përshëndetur rrezet e para të diellit !
Andaj, edhe e quajta: Gjeli im, Samuraj !
Kënga e tij është virtyti që Japonezët dhe popujt e tjerë të lindjes së largët tiparizojnë Gjelin, ashtu siç e ka tiparizuar edhe Migjeni Gjelin kryengritës, Gjelin rebel !
***
Të kënduarit e tij zgjat afro dy minuta, dhe dëgjohet nga 500-600 m. largësi.
Ju mund të degjohet deri në 200-300 m largesi.
Pas tij, nis e dëgjohen edhe „kikiriku“ i gjelave të tjerë të fshatit. Por, ky e çon këngën në vazhdimësi, sikur duket se me këngë u pëgjigjet gjelave të fshatit. Ndoshta me këngan e tij, u përcjell ndonjë mesazh. Sigurisht ajo që paralajmëron lindjen e diellit, ditën e re , duke treguar se gjendet në oborrin e tij, ku ai sundon i krekosur, si një gjel rrebel dhe i egër i cili ka virtyte luftarake, krenarie dhe dominant në mbrojtjen e pulave të cilat i shkojnë vërdallë në oborr…!
Në traditën ilire, perëndia-gjel i Kretës ishte përvetsuar me Zeusin. Një gjel po qëndronte përkrah Letosë, që ishte me barrë nga Zeusi, kur i dha jetë Apollonit dhe Artemisës. Kështu që gjeli i është dedikuar Perëndive diellorë sikurse dhe perëndeshave hënore.
Për më tepër, Gjeli është atributi i veçantë e Apollonit. Një Gjel i sakrifikohej ritualisht Asklepiut, birit të Apollonit dhe zot i mjekimeve, për shkak se zogu lajmëronte shpirtin e të vdekurit që duhej ta udhëhiqte në botën tjetër. Asklepiu është gjithashtu perëndia që, me fuqitë e tij shëruese, sillte të vdekurit mbrapa në jetën e tokës.
Kjo është arsyeja ekzakte se përse gjeli ishte gjithashtu emblemë e Attis-it, Perëndia-Diellore e lindjes, i cili vdiq dhe erdhi në jetë sërish. Kjo gjithashtu shpjegon përsenë se gjeli i është atribuar Hermesit, lajmëtarit që udhëtonte të tre nivelet e kozmosit.
Gjeli, më tej ( si dhe kalin që shkon në frontin e luftës bashkë me njeriun), ngelen mes kafshëve që ofrohen në sakrificë që nga kohërat më të lashtë që njeh historia njerëzore.
Në Islam, gjeli shijon një nderim të veçantë. Vetë profeti pohon se gjeli është shoku i tij sepse shpall prezencën e Ëngjëllit plotë ngjyra jete. Për më shumë, profeti ka thënë se ndalohet të mallkosh gjelin, të cilin e thërret me lutje. Në analizat e ëndrrave, gjeli është interpretuar si simbol i kohës së re, kohës me diell lirie. Ditës së re !
(Gjeli, shpend mahnitës !)
Kryengritja shpërtheu gjatë pranverës së vonuar 1981. Kurse rebelimi i Gjelit Samuraj kishte nis edhe më herët, por në vjeshtën, kur zverdhëllonin gjethet dhe kishin nis të bini, majat e Sharrit i kushte mbuluar dëbora, Gjelit kryengritës UDB-a ia vë prangat … ! Poeti i mjerimit, Millosh Gjergj Nikolla me vargjet me titull „Lagja e varfun“ shkruan:
„Krahët e zez të një nate pa fund
e varrosën lagjen pranë,
dritë, jetë, gjallsi – askund,
vetëm errsinë e skam.
U harrue jeta e ditës
ndër shtresat e natës, e pagja
u derdh nga parzm’ e errsinës…
n’andrra përkundet lagja.
Njerzit ndër shtëpia flejnë
me gjoksa të lakurtë e të thatë
e gratë… fëmi po u lejnë
pa ushqim në gji, pa fat,
Pushojnë gjymtyrt e shkallmueme
në punën e ditës së kalueme,
shërohen trutë e helmueme
në gjumin e natës s’adhrueme.
Veç zemrat e njerzve të lanun
me të rektunt prralla rrfejnë:
mbi barrat e jetës së namun
që shpirt dhe korriz thejnë.
Prralla mbi fëmij rrugaça
barkjashtë e me hundë të ndyta,
që dorë shtrijnë me vjedhë, me lypë
e ngihen me fjalë të ndyta.
Prralla mbi varza të fyeme
me faqe e me buzë të thithna.
Prralla mbi djelm, me të thyeme
shprese, në burg me duer të lidhna,
të cilt nesër para gjyqit
për delikt do të përgjegjin, –
vetëm dreqit e hyllit
të gjith fajet tash ua mbshtesin.
Kështu lagj’ e varfun pëshpritë
dhe errsinës hallet tregon.
Një gjel i undshëm, me dritë
të hanës i rrejtun, këndon.
Hesht! or gjel kryengritës,
i lagjës së varfun. – Këtu
nuk zbardh për ty drita e dritës.
i gjikuem je me ngordhë n’u !“
(Gjeli Samuraj )
Rebelimi i Gjelit, i cili ec krenar në oborri e shtëpisë time ku unë jetoj, mund të them se ndoshta ka një ndjenjë rbelizmi në aspektin e kuptuehëm, që mund të jetë edhe si një dukuri që shkaktohet nga vetë krenaria e tij; kur zoti i shtëpisë nuk i jep kokra drithi dhe ushqim në kohën e duhur kur agon dita, kënga e tij mund të jetë si këngë proteste që do të mobilizoi gjelat e fshatit, apo kjo do jetë, ( nëse e krahasojm këtë me fenomenin e rebelimit të një populli ) , bazuar në të drejtat themelore të njeriut dhe të drejtën e shfaqjes së pakënaqësisë me një sistem shoqërorë, siç ndodhi rasti me Kosovën, më 1981, ( e mbaj mend: ishte 01 tetor, kur kishin nis gjethet të zverëllonin, ndjellakëqinjët më vënë prangat dhe kurdisën akuza mashtruese, të rreme… Ishin vite zhgënjimi dhe të frikshme).
***
Në disa shtete për një kohë të shkurtë shurrja e rebelimeve pa mënjanimin e arsyeve të rebelimit jo vetëm që e kanë zgjerur dhe forcuar paraqitjen e rebelimit, por ka ndodhur që edhe të bëjnë amputacione të pjesëve të turrmës . Rasti më i freskët është Kosova, edhepse kjo ende nuk shihet nga disa shqiptarë si vigjilente, ose shikuar nga aspekti human e njerëzor, nga drejtësia ndërkombëtare, siç duhet të jetë në baza të reales edhe statusi demokratik apo Pavarësia e Kosovës. Me vite e dekada gjatë sistemit komunist, madje edhe në epokën e Millosheviqit, protestat dhe demonstratat shqiptare, përkufizoheshin si pasojë e shtypjes, anda me tanke e forca të armatosura bënin shtypjen e revoltës. Por, ato revolta dhe rrebelime të shqiptarëve, gjithandej, do sjellin si rezultat ecjen në rrugët e vërteta të kauzës së drejtë për pavarsinë e një shteti të ri ( duke i falnderuar NATO-s dhe Amerikës), të pranuar ndërkombëtarisht.
Kështu më duket edhe rrebelimi i Gjelit Samuraj i cili komandon në oborrin e vetë… Por, duke krahasuar të gjitha këto fenomene, nuk harrohet historia ime dhe vuajtjet në burgje, brenda kazamateve në Zenicë të Bosnës, ku nuk dukej as qielli as rrezja e diellit…
Dhe, e gjithë kjo, rreth rrebelimit, mund të shikohet edhe nga perceptime të ndryshme, duke përfshirë reformat shoqërore pushtuese të stilit komunist jugosllav ndaj trojeve ku jetojnë shqiptarët, e veçmas në Kosovë ! Edhe sot kemi: taksat e ashpra të tokës, trajtimin përmbledhës të disa pronarëve të pasur të tokave dhe „bajraktarve“, si dhe skepticizmin në lidhje me përmirësimet e jetës, gjegjësisht pas ardhjes së demokracisë si në Shqipëri, Mal të Zi, Kosovë dhe Maqedoninë e Veriut. Megjithatë, asesi nuk duhet harruar edhe faktin se Dhuna, e cila nganjëherë tradhtonte një mizori të jashtëzakonshme në historinë dhe fatin e një populli, siç janë dhe mbeten shqiptarët në këtë cep të Ballkanit… !
Por, ti kthehem rrëfimit për Gjelin tim, atë Gjelin e egër që e quajta Samuraj. Jo më kot e quajta se është Gjel rrebel. Andaj, këtu në kontekst sa për të kuptuar inteligjencën e gjelit, po sjelli për lexuesit fabulën Dhelpra dhe Gjeli :
Dhelpra kishte dalë të provonte fatin për gjah. Në degët e një rrapi pa një gjel me pendë të shndritshme. Një fat më të mirë nuk kishte pse të kërkonte. Dhelprave asgjë nuk u shijon më shumë sesa gjelat e krekosur. Ndërsa afrohej ngadalë, vriste mendjen si ta zbriste gjelin nga dega ku qëndronte.
– Miku im, -i tha dhelpra me një zë të ëmbël, – e ke dëgjuar një lajm të mirë? Mes kafshëve është vendosur paqja e plotë dhe që nga dita e sotme të gjithë jemi vëllezër. Hidhu që të përqafohemi. Mos humb kohë për ta shijuar këtë epokë të re që ka filluar. Gjeli ia dha një kirikieee të gjatë e të gëzuar.
– Po më gëzon shumë me këtë lajm dhelpër e dashur. Më në fund qenka realizuar kjo ëndërr e madhe. Mua nuk më pritet të të përqafoj e të gjendem në krahët e tua. Edhe qeni, miku im, sapo e mësoi këtë lajm nga kiriiiikia ime e po vjen të të përqafojë edhe ai.
Dhelpra ktheu kokën prapa, pa qenin që po afrohej dhe ua mbathi këmbëve.
***
Andaj, edhe rebelimi im në vitet komuniste nuk ishte i kot. Ai shtet më burgosi dhe dënoi me vdekje – pushkatim, jo se vërtetë kisha bërë „krim-vrasje“ , por kështu ka qen plani i tyre i fshehtë me direktiva të UDB-së që me dhunë, represalje, mundime dhe vuajtje brenda mureve të trasha, ta shuajnë zjarrin e rebelimit në dejtë e mi si shqiptar. Kjo ka qenë logjika dhe strategjia komuniste jugosllave, që disa, mjerisht, ende nuk e dinë dhe nuk e kanë kuptuar mirë.
(… Sipas Mehdi Frashërit , në kohën e tij : ” në Shqipëri kishte 400 priftërinj ortodoksë, të cilët ishin agjentë vullnetarë të mitropolitit grek të Durrësit, Jakovit, dhe, me anë të tij, edhe ministrit të Greqisë po në Shqipëri (!)
Gjeli im kryeneq, edhe sot ia thotë këngës së tij, dhe nuk frikohet nga dëbimi, mu si ai Gjeli rebel në vargjet e Migjenit…
10.07.2021, Çegran
