Rusia neoimperialiste, një vend vështirë për t’u bërë perëndimor

Tomasz Kamusella 

• Universiteti i St Andrews  

Europianizmi i vështirë rus 

Gjatë gjysmë-mijëvjeçarit që kaloi, Rusia mori formën e një shteti të qendrueshëm perëndimor. Por duke nisur me shekullin 19, shumë elita ruse dhe qarqe sunduese nisën ta portretizojnë vendin e tyre si një antitezë morale dhe qytetëruese ndaj “Perëndimit të korruptuar”, sipas tyre.  

Por qytetarët rusë në shijet e veta, në aspirata dhe udhëtime vazhdojnë të shkojnë në Europë dhe në Amerikën e Veriut, jo në Kinë dhe Indi. Tani (dmth në vitet 2022’2023), propagandistët e Kremlinit, gjatë luftës që vijon në Ukrainë, po flasin me termat e një ballafaqimi të përgjithshëm kundër “Perëndimit kolektiv”. Më kot ata e shohin  këtë qendrim të përfytyrimit të tyre në jerm si luftën e fundit të historisë ndërmjet të mirës dhe të keqes. Një keqinformim gjaknxehtë gjeopolitik nga libri biblik i Apokalipsit. 

Në të vërtetë, po shpaloset lufta e ringjallur e Rusisë kundër vetvetes. Rusia është bërë një vend vetëurrejtës, i ngërthyer në një luftë kundër karakterit të vet perëndimor. Por, falë imperializmit të përtrirë që po shteron burimet njerëzore dhe financiare të Rusisë, ajo po humbet pak e nga pak atë karakter perëndimor që fitoi. Gjendja po rëndohet, veçanërisht kur kjo mosarritje kontraston drejtpërdrejt me sukseset institucionale dhe ekonomike të Ukrainës gjatë periudhës së shkurtër pas-komuniste. Prandaj, sipas pikëpamjes së Moskës, Ukraina është fajtorja numër një, sepse pasqyra e shembullit ukrainas tregon se çfarë mund të bëhej Rusia në se Moska do hiqte dorë nga perandoria dhe do u kthente lirinë kolonive. Dekolonizimi është një parakusht.  

Suksesi europian (dmth perëndimor) i Ukrainës zeron tërë propagandën e ushqyer por në thelb të zbrazët, premtimet e neoimperializmit rus. Prandaj, për ruajtjen e projektit të neoimperializmit të ringjallur rus (rashist), Kremlini e gjykon të nevojshme të pushtojë dhe ta përthithë Ukrainën dhe banorët e saj, ose ta shfarosë vendin nga faqja e planetit. Ekzistenca e Ukrainës është një shuplakë ndaj faqes rashiste (neoimperialiste) ruse. 

Megjithatë, kur gërvishtet, nën rimeson e karakterit perëndimor të Rusisë, nuk shfaqet ndonjë vlerë aziatike ose tjetërlloj jo perëndimore. 

Vetëm adoptime jo të përsosura dhe të keqtrajtuara të modeleve perëndimore mund të gjesh aty, gjë që e inatos më shumë diktatorin e Kremlinit. 

Ai ende ëndërron për “madhështinë” e shkuar të Bashkimit Sovjetik që, për ca kohë, u ballafaqua me sukses me SHBA. Gjatë Luftës së Ftohtë, ideologjia sovjetike e marksizëm-leninizmit premtoi ardhjen e një parajse komuniste në Tokë dhe kështu, fundin e historisë. Megjithatë, të gjitha shenjat dalluese të vlerave  antiperëndimore (ose jo perëndimore moderne), si komunizmi, një sistem njëpartiak, një parti-shtet (etatizmi), totalitarizmi ose kampet e përqendrimit, e patën prejardhjen në Perëndim. Nga ky vështrim, madje edhe Kina komuniste është më perëndimore se sa do donte të kishte Pekini.   

Vlerat jo perëndimore të Rusisë?  

Teoricienët dhe propagandistët e sotëm të karakterit përjashtimor të Rusisë ose madje të qytetërimit rus, shpesh tregojnë besimin ortodoks rus, alfabetin cirilik dhe gjuhën ruse. Ata i shohin këto shembulla si prova të vlerave ‘unike dhe jo perëndimore’ të Rusisë. 

Në shekullin 10, misionarët sllavofonë nga Perandoria Romake e Lindjes (Bizanti), e sollën krishtërimin në Rus’ (apo në Ukrainën dhe Bjellorusisnë e sotme). Shumica vinin nga Ballkani. Në atë kohë Konstandinopoja konsiderohej si ‘Roma e Dytë’, veçanërisht pasi aty u vendos perandori i fundit romak perëndimor, në shekullin 6. Pas pushtimit otoman (mysilman) të Konstandinopojës, në shekullin 16 u ngrit një teori teologjike dhe politike që Moska ishte ‘Roma e Tretë’. Që Perandoria e Krishterë duhej të ‘transferohej’ nga bregdeti mesdhetar në Muskovi. Moska do bëhej me siguri Roma e fundit e botës greko-romake (perëndimore). 

Gjatë shekujve 14 dhe 15 Muscovy u formua në vendet që flisnin fino-ungrisht, në lindje të Rus. Sundimtarët muskovitë pushtuan me sukses principatat në krah të Rus në perëndim dhe në veri, përgjatë principatave të khaneve të Perandorisë Mongole në lindje dhe jug. Ideja e Romës së tretë u mbështet në trashëgiminë greko-romake të projektit imperialist. Në mes të shekullit 16, Muscovy kërkoi për vete trashëgiminë e shtetit mesjetar Rus duke adoptuar emrin e tij. Pra ky emër u ndryshua në prizmin e gjuhës kryesore të atëhershme ortodokse greke, në Ros (s)iia, sikurse tipikisht përkthehej në Kishën Sllavonike. Kjo e fundit mbeti gjuha kryesore e Muscovy deri në shekullin 18. 

Adoptimi i emrit Rossiia për Muscovy nuk u pranua nga fqinjët e vendit. Deri në fillim të shekullit 18, shtetet autonome dhe periodikisht të pavarur ukrainas vijuan të referojne veten si Rus(s)ia. Për më tepër, deri në fshirjen e mbretërisë nga harta politike e Europës në fund të shekullit 18, këndi i gjerë jugperëndimor i Polonisë-Lituanisë mëtonte të njihej si ‘Ruthenia’, që është një përkthim latin i Rus.  

Në Perëndim dhe në Perandorinë Otomane, Rusia quhej ‘Muscovy’ deri në përfundim të Luftës së Madhe të Veriut në 1721. Cari Pjetër kërkoi që palët humbëse, pikërisht Prusia dhe Suedia, ta njihnin Muscovy nën emrin e latinizuar të Perandorisë Rossicum (perandoria Ruse). Por shumë vende europiane dhe Perandoria Otomane ngecën  në emrin perëndimor tradicional të Muscovy për Rusinë, deri në fillim të shekullit 19.  

Bërja perëndimore e cirilikeve rus  

Me programin perëndimor të Pjetrit, u ngrit kryeqyteti i ri me pamje perëndimore, me arkitekturë klasike, në kënetat balltike të Ingrisë. Ai ka qenë dikur një provinvë suedeze që rusët sapo e kishin zënë. Shën Petërsburgu u ndërtua në vetëm nëntë vjet. Ai ishte një Dubai i kohëve moderne, i ngritur  në një tokë shkretë. me punën prej skllavi të bujkrobërve të panumurt. Në 1812, kryeqyteti i Muscovy u zhvendos në këtë port të ri, nga Moska në brendësi. Me ndarjen e shtetit nga kisha, tradita romake lindore (bizantine) e cezaropapizmit u braktis gjerësisht. Posti i patriarkut u hoq dhe Kisha Ortodokse në Rusi, në fakt, u drejtua nga Cari, ky i fundit e barazoi veten me shtetin.  Për të hequr një vijë të trashë ndërmjet librave fetarë dhe jo fetarë, Ciriliket e Kishës (të vjetra) u zëvëndësuan me një formë të re cirilikesh, të porositura nga Cari në Vendet e Ulta. 

Forma e re e cirilikeve u bë e njohur si Grazhdanka apo ‘shkrimi civil’ (jo fetar). Forma e shkronjave të Grazhdankës u modelua  me tipin antik të alfabetit latin, sikurse përdoret sot për të shkruar dhe botuar në Perëndim. Prandaj, në shikim të parë, ciriliket ngjasojnë më shumë si alfabet latin në faqet e shtypura.  Një burim tjetër i kësaj ngjashmërie është fakti që, si shkrimi latin ashtu edhe ai cirilik e kanë prejardhjen nga alfabeti grek. Është e qartë, ky i mëparshmi ka lindur në antikitetin e thellë (shekulli 7 para Krishtit), ndërsa ciriliket janë shpikur në Perandorinë Bullgare gjatë fundit të shekullit 9. Me shkrimin e vet për sllavishten vendase, Cari bullgar donte të nënvizonte pavarësinë klerikale (ideologjike) të mbretërisë së tij nga Perandoria Romake e Lindjes, që fliste greqisht.  

Ky pjalmim i pasur kryqëzues i ndikimeve e thekson më shumë karakterin perëndimor dhe origjinën e cirilikeve të sotme në formën e rusishtes. Shembulli i Rusisë, si fuqia europiane e atëhershme e vetme ortodokse për t’u shënuar, i bindi rumunët dhe sllavofonët ortodoksë në Ballkanin otoman (bullgarët dhe serbët) të shkëmbejnë ciriliket e kishës me Grazhdankën, në gjysmën e parë të shekullit 19. 

Pasi e adoptuan stilin perëndimor të Grazhdankës, çështja e gjuhës zyrtare të Rusisë u shfaq si problem. Sllavonikja e kishës nuk mund të shërbente për këtë qëllim, sepse ajo mbeti e ndërthurur tepër me kishën ortodokse dhe kështu të shpinte në të shkuarën paramoderne dhe disi jo perëndimore. Në 1724, me modelin e Akademisë Franceze, u themelua një Akademi e Shkencave e Shën Petërsburgut, si universiteti i pare perandorak kërkimor. Menjëherë, nisi një grindje, kur profesorët, shumica nga provincat balltike protestante, propozuan gjermanishten për t’u bërë gjuha zyrtare institucionale. Kolegët etnikë rusë dhe nga feja ortodoksë propozuan sllavonishten e kishës, në vend të saj. Zgjidhja e fundit nuk ishte praktike, duke marrë parasysh vështirësitë e botimeve shkencore në këtë gjuhë, ndërsa e para nuk mund të pranohej nga rrethet politike dhe ideologjike.  

Problemi i gjuhës 

Kompromisi erdhi në formën e latinishtes, përkundër kundërshtimit ndaj saj nga kisha si ‘gjuhë e dreqit’. Megjithatë, fisnikëria perandorake shumëetnike dhe shumëfetare e adoptoi shpejt frëngjishten si gjuhë të saj për komunikimin e përditshëm dhe qëllime kulturore. Kjo zgjedhje theksonte që fisnikëria ruse ishte pjesë e fisnikërisë europiane dhe e kulturës së saj paneuropiane (e gjitha perëndimore).  

Në përputhje me këtë, akademia e sipërpërmendur u bë gjërëisht e njohur në frëngjisht si Académie des sciences de Saint-Pétersbourg. Frëngjishtja mbeti gjuha e saj kryesore e studimeve dhe administrimit deri te revolucioni Bolshevik, ndërsa përdorimi i latinishtes u kufizua në funksionet ceremoniale. Aneksimi i Finlandës nga Rusia, po ashtu i shumicës së Polonisë-Lituanisë (apo Bjellorusia , Letonia, Lituania, Polonia lindore dhe Ukraina e sotme) dhe i Besarabisë (Moldavia e sotme), solli një shumëfishim të fisnikëve që flisnin frëngjisht në perandorinë e zgjeruar, krahas kësaj institucionet arsimore të stilit perëndimor me frëngjishten, latinishten dhe polonishten si gjuhë arsimore. 

Kjo zgjidhje, duke shfrytëzuar latinishten dhe frëngjishten në arsimin laik shkoi mirë, aq sa sajimi i një gjuhë ruse mbi bazën e modelit perëndimor 

nuk doli diçka e ngutshme. Në mes të shekullit 18, Caresha ia besoi shkencëtarit Mikhail Lomonosov themelimin e një universiteti të stilit perëndimor në Moskë. Njëzetë vjet më parë ai ishte arsimuar  në universitetin e Marburgut në Hessen, në Perandorinë e Shenjtë Romake. Në këtë universitet, Lomonosovi kishte vëzhguar që, në vend të përdorimit të latinishtes si mjedis i detyrueshëm i arsimit, qe e mundur të jepje mësim në gjuhën vendase, ose gjermanisht në këtë rast. Mbi këtë bazë, shkencëtari propozoi që rusishtja të bëhej gjuha e mësimdhënies në universitetin e Moskës. 

Ishte problem se askush nuk e dinte qysh një rusishte e stilit perëndimor do të dukej. Për shkrimtarët sllavofonë në Moskë, që kishin krijuar në sllavonishten kishëtare, gjuha muskoviane dukej “vulgare”. Në veprat jo teologjike (laike) lejuan disa terma gjuhësorë të tregtisë dhe bizneseve të ndryshme, që dilnin si diçka e ngutëshme për rusishten sllavenishte. Ishte kjo një përzierje e përpjesëtimeve të larmishme ndërmjet sllavonishtes kishëtare dhe gjuhës muskovite. Duke projektuar mbi bazën e teorisë letrare të Ciceronit mbi tre stilet, Lomonosovi propozoi që një gjuhë e ardhëshme ruse duhej ndërtuar mbi bazën e sllavonishtes kishëtare, rusishtes sllavenishte dhe muskovite. Sipas shkencëtarit, gjini “serioze” të “stilit të lartë” duheshin kompozuar në variantet gjuhësore të mëparëshme, ndërsa ato “jo të rëndësishme” të “stilit të ulët” në dy variantet e tjerë. Si shtesë veprat e  “stilit të  mesëm”, të përshtatshme për një audiencë në përgjithësi të arsimuar duhet të kombinonte të tri variantet gjuhësorë. Si rrjedhojë, në fillim të shekullit 19, lindi një variant i vetëm rusishteje. Sllavenishtja-rusishte u bë ajo që është edhe sot, sepse u krye me të tre stilet e Lomonosovit.  

Lomonosovi i shpjegoi idetë e tij si të ndërtohej një gjuhë ruse në Gramatikën e Rusishtes të vitit 1755, të shkruar në sllavenisht-rusisht. Në këtë vepër, ai u mbështet mbi modelin e gramatikës së parë moderne (dmth që ngrihej mbi bazën e shembullit perëndimor) të sllavonishtes kishëtare, të botuar në Poloni-Lituani (ose Lituaninë e sotme) në vitin 1619. Autori i kësaj gramatike, Meletius Smotrytsky, ishte një klerik rutenian ortodoks (ukrainas) që u konvertua në katoliciozmin (grek). Në Poloni-Lituani, gjuha rutene e bazuar në ciriliket (paraardhëse e ukrainishtes dhe bjellorusishtes së sotme) shërbente në administratë dhe arsim në gjysmën lindore të mbretërisë (ose në Lituaninë, Bjellorusinë dhe Ukrainën e sotme), rutenishtja mbeti gjuhë zyrtare në Poloni-Lituani deri në fillim të shekullit 18. Me qenë se rutenishtja ishte relativisht e afërt me muskovishten,  ajo që një gjuhë e huaj popullore që mësohej në Muskovi. Prandaj rutenishtja ofronte një kanal të dobishëm përmes të cilit hynë në Moskë shumë ide perëndimore. 

Pra, një gjuhë ruse e barabartë me gjuhët e tjera europiane (perëndimore) dhe e dobishme po ashtu, ajo duhej pajisur me një fjalor normativ. Askush nuk e dinte  qysh modeli perëndimor i fjalorit normativ mund të zbatohej  për të përshkruar dhe standardizuar rusishten, që vetë ishte ende një vepër në tentative në përparim. Megjithatë, modelet perëndimore leksikografike dhe gramatikore qenë zbatuar tashmë në gjuhën ruteniane të bazuar në cirilike në këtë mënyrë. Kështu, në përpjekjet e tyre për të krijuar një gjuhë ruse, dijetarët rusë, së pari u mbështetën në fjalorin rutenian sllavonik kishëtar të famshëm të Pamva Beryndës (1827) të botuar në Kijow (Kryeqyteti i sotëm ukrainas Kyiv), në Poloni-Lituani. Fjalori i Beryndës tregoi dobishëm qysh të bëhej dallimi ndërmjet sllavonishtes kishëtare dhe fjalëve gjuhësore. 

Në shekullin 18, frëngjishtja doli si gjuha “më e zhvilluar” dhe më “universale” e qytetërimit perëndimor. Në mbarë Europën, dijetarët dhe lexuesit e konsideronin Le Dictionnaire de l’Académie française si një kulm të të arritjeve të leksikografisë perëndimore. Kështu, akademikët rusë vendosën ta përkthejnë këtë fjalor me autoritet francez në rusishten ende fëminore (dmth sllaveno ruse). Përpjekjet e tyre prodhuan një fjalor të zgjeruar frëngjisht-rusisht (1786), që u botua në Shën Petërsburg. Si rrjedhojë, mbi modelin e fjalorit frëngjisht të sipërpërmendur, doli një fjalor në gjashtë vëllime i Akademisë Ruse ndërmjet viteve 1789 dhe 1794. Për kureshti,  ai nuk e përmëndëte emrin e gjuhës  të përshkruar dhe anonte më tepër në drejtim të sllavonishtes kishëtare se sa të sllavenishtes ruse, atëhere tipike që lejohej. Ky “devijim” nga sllavonishtja kishëtare u ndreq në përkthimin që pasoi të këtij fjalori akademik të rusishtes në frëngjisht, që polli një fjalor rusisht frëngjisht pesë vëllimesh (1799-1802). 

Ndërmjet viteve 1803 dhe 1832, universiteti më i madh i Perandorisë Ruse ishte vendosur në Wilno (sot kryeqyteti i Lituanisë, Vilnius). Polonishtja shërbente si gjuhë mësimi dhe gjithashtu administrate nëpër tokat që Shën Petersburgu i kish marrë Polonisë-Lituanisë në fund të shekullit 18. Universiteti i dytë më i madh i perandorisë, që arsimonte studenta në mjedisin e gjermanishtes, ishte aktiv në Dorpat (sot Tartu në Estoni). Gjermanishtja dhe polonishtja iu përshtateshin më mirë kërkesave të modernizimit të stilit perëndimor se sa gjuha ruse. Në këtë kohë, të dy universitetet prodhonin tri të katërtat e diplomantëve universitarë të Rusisë. Si rezultat, deri në mes të shekullit 19, së pari një shumicë e mandej  një shumësi të diplomuarish universitarë të Rusisë shkruanin dhe bënin studime në mjedisin e polonishtes dhe gjermanishets.  

 Çfarë ka në emër?  

Kryengritja e fisnikërisë polako-lituane kundër carit në vitet 1830-1831 shpuri në mbylljen e universitetit të Wilnos dhe në zëvëndësimin e polonishtes  si gjuhë rajonale e administratës me rusishten në vitin 1832. Për t’i dhënë një pamje ligjshmërie këtij vendimi ndëshkues thelbësor të ushtruar nga lart, autoritetet futën në Dukatën e Madhe të Lituanisë statutin e shekullit 16 (ose Kodin ligjor). Në rusisht emri i gjuhës ruse ishte atëhere Rossiskij dhe i përgjigjej drejtpërdrejt emrit të gjuhës ruse të vendit, dmth Rossia. Pra, Statuti Lituanez e projektoi rutenishten (ose bjellorusishten dhe ukrainishten e sotme) si gjuhë zyrtare e Dukatës së Madhe, ose Rusky në rutenisht. 

Vendim-marrësit dhe shkrimtarët vendas e dinin që Rossiskij dhe Rusky ishin dy gjuhë të ndryshme, pavarësisht ngjashmërisë në dukje ndërmjet emrave të tyre. Për shembull, emrat e sllovenishtes (Slovenski) dhe sllovakishtes (Slovensky) janë edhe më të ngjashëm, por askush nuk dyshon që e para është gjuhë zyrtare e Sllovenisë, ndërsa e dyta e Sllovakisë. Megjithatë barazimi spektakular i Rossiskij me Rusky u imponua për të ligjëruar shkëmbimin në gjuhët zyrtare. Ky manipulim shpuri gjithashtu në ndryshimin, si pasojë,  në emrin rus të gjuhës ruse nga rossiskij në ruskij. Ky zhvillim gjithashtu e largoi emrin e gjuhës ruse nga ai i Rusisë në gjuhën ruse, pikërisht Rossia 

Në të njëjtën kohë, elita ruse huazoi ideologjinë perëndimore të nacionalizmit etnogjuhësor për ta homogjenizuar pjesën europiane të perandorisë ruse, më shumë mbi një bazë gjuhësore, se sa fetare. Popullsia poliglote dhe polifetare e perandorisë doli më e gatshme të adoptojë rusishten si gjuhë të tyre të administratës dhe arsimit, se sa të braktisë fetë dhe emërtimet e tyre të ndryshme.  

Në fund të shekullit 18, Franca revolucionare u shkëput nga mbretëria e pronave të pabarabarta, drejt një shteti kombëtar me qytetqrë të barabartë.  Nacionalizmi u bë një arritje e arratisur si ideologji e ligjeshmërisë dhe e luftës  për shtetësi, pa pasë nevojë t’u referohej hyjnive. E drejta hyjnore e supozuar e mbretërve për të sunduar u bë diçka e të kaluarës. Zgjerimi i Francës në lindje shpuri në çmontimin e Perandorisë së Shenjtë Romake në vitin 1806. Ky zhvillim i la folësit e zonës gjermanisht folëse në shumë shtete , që ishin tepër të vegjël për ta kundërshtuar  me sukses Francën imperialiste. Kështu, më 1813, doli mendimi që kombi gjerman duhej përkufizuar si i përbërë nga të gjithë folësit e gjuhës gjermane. Bashkësia e gjuhës gjermane u barazua me kombin gjerman. Në këtë moment, u shpik një tip nacionalizmi etnogjuhësor.  

Pas një kryengritje tjetër të dështuar të fisnikëve polako-lituanezë kundër Carit, në vitet 1863-1864, autoritetet ruse vendosën të adoptojnë ideologjinë perëndimore të nacionalizmit etnogjuhësor për nevojat ideologjike të vendit. Mbi këtë bazë, ata e ndaluan botimin në rutenisht (bjellorusisht dhe ukrainisht) dhe imponuan përdorimin e cirilikeve në vend të shkronjave latine për çdo botim në letonisht dhe lituanisht- Për më tepër, kur po mbyllej shekulli 19, gjermanishtja u zëvëndësua me rusishten në provincat balltike (gubernat) të Courtlandit, Livonisë dhe Estlandit (ose Letonia dhe Estonia e sotme). Kur nisi shekulli 20, qeveritarët caristë nisën ta zëvëndësojnë gjuhët zyrtare të finlandishtes dhe suedishtes me rusishten. Revolucioni i vitit 1905 i ndali këto përpjekje dhe e zbuti politikën e rusifikimit në disa vende.   

Rashizmi ose imperializmi perëndimor i Rusisë  

Pra, para Luftës së Parë Botërore, imponimi i rusishtes si gjuhë e administratës dhe arsimit në krejt pjesën europiane të Perandorisë Ruse u plotësua praktikisht. Qe e mundur të formuloje dhe përmbushje këtë politikë vetëm falë teknologjive intelektuale perëndimore, pikërisht, atyre të gjuhës standarde dhe nacionalizmit etnogjuhësor. Që të dyja u adoptuan me kujdes në Rusi dhe patën shprehje të efektshme. 

Në ditët e sotme, Rusia po sulmon Ukrainën në stilin e shekullit, 19 sipas të cilit nuk ekziston as gjuha ukrainase as kombi ukrainas, sepse e para është një dialekt i rusishtes ndërsa i dyti asgjë tjetër veçse rusofonë që flasin dialekt tjetër, dhe si të tillë anëtarë të kombit rus. Është e qartë, nuk ka rëndësi për Moskën se çfarë mund të mendojnë vetë ukrainasit dhe çfarë duan ata. Perandoritë nuk negociojnë me popujt nën ta, por imponojnë. Ndonëse propagandistët rusë e përkufizojnë invazionin që vazhdon në Ukrainë si një luftë kundër perëndimit kolektiv të degjeneruar, Kremlini po përdor përsëri  mjetet e vjetra perëndimore të gjuhës standarde dhe nacionalizmit etnogjuhësor për të justifikuar dhe proceduar me pushtimin e Ukrainës.  

Kremlini në luftën e vetshpallur të mijëvjeçarit kundër Perëndimit po përpiqet kryesisht kundër vetvetes. Rusia është në luftë me veten e saj. Ky konflikt i çuditshëm dhe thelbësisht i pakuptimtë rrezikon me vdekje masive dhe shkatërrim Rusinë dhe shtetet fqinjë me të, që të gjithë të ndërtuar me kujdes sipas pëlqimit të Perëndimit. “Logjika” e helmët e sulmit të Moskës mbi Ukrainën është zhytur në imperializëm të papenduar dhe pamenduar. Imperializmi është një shpikje tjetër perëndimore, që Perëndimi tashmë e ka braktisur me mbarimin e Luftës së Dytë Botërore. Ekonomikisht dhe mbi një truall moraliteti, perandoritë kanë pushuar të kenë kuptim pas mesit të shekullit 20. Është gjykuar si e gabuar zgjedha dhe shfrytëzimi i popujve të tjerë. Për hir të një të ardhme më të mirë dhe më të barabartë dhe mbi bazën e të drejtave të njeriut, dekolonizimi është bërë normë e ditës.  

Rreth viteve 1970, mbeturinat e perandorive perëndimore u zhdukën në ajër. Në vend që ta kundërshtojë karakterin, logjikën e vet imperialiste, Bashkimi Sovjetik mbeti perandoria e vetme perëndimore. U deshën njëzetë vjet që ai të shpërbëhej në vitin 1991. Kjo prodhoi 15 shtete kombëtare të rinj pas-kolonialë. Kishte shpresë që Rusia të bëhej një shtet normal europian. Tani e dimë që kjo nuk ndodhi. Përkundër emrit të saj zyrtar, Federata Ruse shumë shpejt u kthye në një perandori si ajo e sovjetëve. 

Rusia pëlqen të jetojë në të shkuarën e “lavdishme”, që Moska përpiqet 

me prapaveprim t’ia heqë karakterin perëndimor duke përdorur sërish politikat e dalë mode perëndimore të rusifikimit dhe zgjerimit imperialist. 

Ky kthim prapa në tipet e hershme të të bërit perëndimor është jo logjik por shërben për qëllimin e ligjërimit dhe përjetimit të sistemit të përtrirë të imperializmit totalitar (rashizmit) në Rusinë e ditëve tona. Sikurse kanë thënë romakët, divide et impera. Që të ekzistojnë perandoritë duhen zgjeruar. Ky është rreziku ekzistencial që përballon Rusia neoimperiale tani. Një politikë që mund të funksiononte dy shekuj më parë, nuk ka vend në botën e ditëve të sotme, ku e tërë masa tokësorë e banueshme është ndarë ndërmjet shteteve kombëtare ekzistuese.  

Sipas Kartës së OKB, të gjithë shtetet e botës janë të barabartë, tërësia e tyre tokësore është guri i themelit i ligjit ndërkombëtar ku paqja, stabiliteti dhe mirëqënia e globit qendron. Me një dorë të vetme, Kremlini don të minojë rendin botëror për të përmbushur dëshirën rashiste iluzore për ta kthyer kohën e artë sovjetike që nuk ka qenë kurrë e tillë. Kampet e përqëndrimit – Gulagë, pushtimet imperialiste, shtypjet masive, kontrolli tërësor, vrasja masive, pastrimi etnik dhe gjenocidi përbënin shenjat dalluese të sovjetizmit të lartë. Kush ka nevojë për një stil rashist ta përsërisë këtë në shkallë botërore? Kë do bënte të lumtur kjo përveç një grushti tiranësh sadist? 

Mars 2023 

Përktheu Bardhyl Selimi, Tiranë, 21 mars 2023