Nga Fahri Dahri, Itali
RADHUER Nr. 5. VITI 1940
SHËNIME MBI ÇAMËRINË
(Marrë nga: “Radhuer i luftës =n° 5.)
HISTORI
“Çamëria qysh prej kohëve të lashta ka qënë gjithmonë shqiptare dhe në historitë e vjetra çamërit quhen titanë kurse gegët quhen viganë (me pa Odisenë).Të gjithë shkrimtarët grekë i quanin barbarë, sikundër quanin barbaroglotë të gjithë të huajtë që fjaloseshin në gjuhëra të huaja.
Çamët kanë qënë gjithmonë muhamedanë deri në kohën e Ali Pashë Tepelenës, por edhe në periudhën e muslimanizmës ka eksistuar gjithmonë midis tyre një bashkëpunim i plotë për mprojtjen e interesave Kombëtare dhe për luftën kundra grekëve.
Në 1913, kur Çamëria e shkretë u detyrua të pranojë sundimin grek i u imponoj ushtrive zaptuese konditat që vijojnë:
1) Vetëm ushtria e rregullshme kishte të drejtë të zaptonte vëndin.
2) Respektimin e nderit dhe të zakoneve të vëndit.
3) Dorëzimin e armëve vullnetarisht.
Por me gjithë këtë fatkeqësisht grekërit me të hyrë në Çamëri filluan t’iu bëjnë të padurueshme jetesën popullsive duke u munduar t’a çkombësojnë.
Një vjedhje e parë në dëm të shqiptarëvet u paraqit nga plotë 25,000 kokë bagëti përveç të hollave dhe sendeve me vleftë; kryetarët më me rëndësi, ose shpëtuan duke hikur mal në mal ose pyll në pyll, ose u therrën.
Nuk është e mundur që të bëhet një listë e viktimave dhe ende sikur të bëhej kjo nuk do t’a pakësonte rëndësinë e tragjedisë së tmerrshme, sepse grekërit u suallën krejtë si barbarë edhe si njerëz pa pikë feje. Në prill të 1913-tës, me urdhër të kolonel Ebitis, u arrestuan dhe u vranë barbarisht Subhi bej Dino, Pronjo-ja nga Paramithia dhe Alush Gjyzeli nga Margëlliçi në Nemize, arrestime dhe vrasje q’u bënë pa akuzë, pa gjyq, por vetëm se ishin shqiptarë.
Me një herë pastaj, në një pusi (pritë-FD) të vetme, u masakruan 72 veta që qenë thirrur t’u paraqiten autoriteteve në Paramithi. Në mes tyre janë për t’u shënuar: Mehmet bej Kasiqani, Resul Çene, Sadush Dine, Adem Bedeleni, Fejzo Nazisi (ndofta duhet Nazifi-FD), Jusuf Bezhani, Malo Kasëmi, Beqo Kasëmi dhe Refik Tahiri.
Martirizimi i popullit çam harrijti kulmin në Mars të 1917-tës, aq sa 400 familje orthodhokse shqiptare, natyrisht, u çuan në këmbë me armë në duar, i prenë komunikatat me Janinën dhe ndaluan çdo marëdhënie me qeverinë Greke, duke u proklamuar indipendentë, gjë kjo që zgjati gjer në gusht po t’atij viti, d.m.th. gjer sa fuqitë italiane e pushtuan Janinën me të tërë Epirin. Atëhere sulmet kundra grekëve u bënë më të shpeshta dhe më t’egra.
Porse natyrish sproporcioni numerik dhe ay i mjeteve mprojtëse dhe sulmonjëse dolli në krye, dhe kështu Çamët, të mundur por të pa shtruar, u shtrënguan të mjaftohen me luftime çetash, luftime që mund të themi, vazhdojnë akoma sepse shqiptarët e Çamërisë, kur u paraqitet rasti, nuk mungojnë që të sulmojnë. Në vëndin e Nistës (fshat në Çamëri-FD), në vitin 1915, një kompani ushtarësh grekë, që kishte vajtur atje për të çarmatosur popullin, nën komandën e kapitenit Çiamakakos, meqënë se filloj t’i përdorë torturat dhe sharjet, u çarmatos me turp nga popullata dhe u vu në tallje të përgjthshme. Ndërkaqë shqiptarët e Çamërisë, që ndodheshin në vënde të huaja, filluan t’i mbysin kryeqytetet evropiane dhe sidomos Londrën, me protesta për mprojtjen e kombësisë së tyre dhe të drejtat njerëzore të shkelura nga grekët.
Mbas traktatit greko-turk, për shkëmbimin e popullsive, 10 mijë çamër u dërguan në Turqi me forcë, porse ky shkëmbim i poshtër u shtrëngua të ndalohet mbas protestës së qeverisë së Tiranës, i mbrojtur sidomos nga Italia. Ishte në atë kohë, më 1925, q’u bë instalimi në Shqipëri i 1500 vetave të hikur mbas atyre persekutimeve greke”.
[Botim nën kujdesin e drejtorisë së përgjithshme të shtypit, propagandës e turizmit.Tiranë, 1940. XIX]
Kaq shkruhet në këtë “Radhua”, që sot mbushen 81 vjet nga botimi i tij.
Në dy muajt e kësaj verë, tepër të nxehtë, ku temperaturat u ngjitën deri në 42°C, qëndrova në Tiranë.
Ndryshe nga vitet e tjera, m’u desh ti përshtatesha dy kushteve të rënda: ruajtjes nga COVID-19 dhe nxehtësisë mbi normalen. Më e shumta, për të mos thënë se të gjitha ditët i kalova brenda shtëpisë. Për të zbutur pak “izolimin” shtëpiak, mbas disa vitesh fillova të merrem edhe me sistemimin dhe pastrimin e bibliotekës familjare. Mes tyre, mendova të njoh lexuesit me “Radhuerin e luftës” nr.5. Është një shkrim i botuar 81 vite më parë, vit kur Kosova, Shqipëria londineze dhe Çamëria ishin nën pushtetin e pushtuesit.
Siç vrehet në fillim të kësaj trajtese historike, paraqitet historia shumë shkurt e Çamërisë. Mesa duket ishte një dokument informues që i shërbente strukturave të caktuara të luftës të pushtuesit italian. Metoda që përdorin pushtuesin për të joshur me propagandë popullin e pushtuar!.
Qëllimi i publikimit të kësaj historie të shkurtër, mbas gati një shekulli, është për të kuptuar se mes shqiptarëve të Çamërisë, qeverive dhe kishës ortodokse greke, qendron permanent një ndarje e madhe pa pajtueshmërie. Kjo sepse nga fillimi i shekullit të kaluar, ka qënë dhe mbetet histori e agresivitetit, plaçkitjeve, padëshirueshmërisë, vrasjeve dhe dëbimit të dhunshëm të banorëve autoktonë të rajonit etnik shqiptar nga ithtarët e “megalloidhesë”, me përdorimin e dy mjeteve mesjetare “shpatën dhe kryqin”.
Nga ky “Radhuer” (është ruajtur origjinaliteti i shkrimit-FD), sado i shkurtër, hitorianët, studjuesit dhe sidomos të “fuqishmit” ligjvënës euro-atlantikë, duhet të kuptojnë se me veprimet e tyre kanë shkaktuar tragjedinë më të dhimshme njerëzore.
Ata, si dje dhe sot vazhdojnë të spekullojnë me sajesat e djallëzuara greke ndaj një komuniteti etnik me banim në trojet e veta më përpara edhe nga koha kur “Homeri do të shkruante Iliadën dhe Odisenë”. Madje, siç dëshmohet nga kërkimet e sotme në kasafortat e errësirave dashakeqe të fshehjes, fshirjes, mashtrimeve, shpifjeve, gënjeshtrave, ai komunitet rezulton tepër i qartë pasardhës i drejtpërdrejtë nga pellazgët. Rajoni dhe banorët kanë gjalluar në atë hapësirë që nga koha kur nuk përmendej gjëkundi emri grek dhe Greqi.
Po. Historia ka filluar të flasë. Është koha kur inteligjenca e njeriut, me teknologjitë e arritura, vazhdon të zbulojë të vërtetat që na janë fshehur dhe zhdukur, në rastin tonë, nga shtetet fqinje por dhe nga “bismarkët” apo dhe “Ottot” e djeshëm dhe të sotëm.
Historia tashmë flet qartë. Ajo duhet të dëgjohet dhe të korigjohet për të filluar nga epoka e respektit reciprok mes popujve fqinjë dhe popujve në tërësi, pa e ndarë njerëzimin në turma sipas besimeve fetare, ngjyrave dhe racave. Vërtet janë ndarje të trashëguara, por kanë shkaktuar masakra, tragjedira, shkatërrime të tmerrshme, prandaj shoqëria njerëzore i cilëson të neveritshme dhe duhen korigjuar sa më shpejt.
Më 11/tetor/2021
Poezi çame mbi luftën greko – osmane të fillim shekullit të 19 kur shqiptarët musliman çam shtypën revolucionin anti turk grek:
Mesollonja u mbarua
Mubareq olla gazaja
Ezan brënda u këndua
Shehadet dha rajaja
Më të bënë q’u bë teqmil
Sikundrë qe iktizaja
Rumelija lëshoi menzil
Që të falenë rajaja
Ngaha an’ e merhametit
Kundër ka ndet Turqija
Dhe me ferman të devletit
Mos ngitenë varfërija
Le të paguajnë haraxh
T’apënë dhe zekatinë
Ndrishe nukë kanë ilaxh
Jeri jerënde të rrinë
Sado zulm që punuanë
Më le të mos të ngitenë
Dovleti e dha fermanë
Që të vinë të falenë
Dhe kushdo bëri itan
Shubhe të mos të kenë
Të punojnë me sheriat
Si dhe përpara kur qenë
I hapi dhe bujurditë
Sikundër q’u dha takrirë
I lëshoi dhe kollëxhitë
Se vet’ ishin për të grirë
Me të shpejtë pa munasip
E kurdisi dhe ordhinë
Kauri,ja që bën tërtip
Të mblidhetë ndë Athinë
Ngado qenë kapedanë
Shoqi- shoqnë e mblodhë
Në Athin’ u ngren’ e vanë
Tek difkot gjithë u zgjodhë
E forcuanë kalanë
I vunë zahirenë
Zunë edhe kasabanë
Me umidh të përpiqenë
Qishatë i dërtuanë
Q’ishinë jashtë kasabasë
Edhe brigjet anë mb’anë
Për karshillëk të nizasë
Rumelia me të shpejtë
Në Fivë vate kondisi
Donatisi asqerëtë
Dogri mbi Athin’ i nisi
Mu ndë fushë vate qëndroi
Rreth e rrotullë sheheritë
Vëndetë ndënji vështroi
Bë dhe tertipnë e asqerit
Nisi e ngrehu nizamë
Si arsllan përpiqetë
Sa të binjë zapt dushmanë
Natë,ditë s’i flihetë
Gjer mbë dhjetë dit’ i lëftoi
Ç’qenë qisha dhe llogore
Më në bisht asqer i shtrëngoi
Rrinë me kordhë në dorë
Qishat i zabëtuanë
Dhe llogoretë që qenë
Edhe sa dinidushmanë
Që u zunë,gjithë i prenë
Edhe topat i kurdisi
Më të katr’ anë sheherit
Hiç nukë hajsomerisi
U brriti edhe asqeritë
Ku ini o gazilerë,
Se sot ishte dita jonë
T’u bimë jurush njëherë
Sikundrë keni zakonë
Asqeri muarrë gajret
U hodhë posi skifterë
Perëndija u dha nusret
E zotuanë sheherrë
Edhe poq’ e zapëtuanë
Hiç nuk e shkrehu nizanë
U vu topnë, kumbaranë
Rreh të marrë dhe kalanë
Mbi këtë hall që lëftojnë
Me kaurrë të kalasë
Tjatrë kaurrë digjojnë
Q’erdhi jashtë kasabasë
Detit erdhë me armatë
Dhe të tjerë prej steresë
Dhe me asqer – rregullatë
Kondisnë jashtë bahçesë
Kriqetë do t’i thiejnë
Që i kanë timisurë
Kartratë q’i gënjejnë
Prapë mos t’i besojnë kurrë
Qajnë qish e manastire
Për priftër e për gumenë
Qajni dhe ju panajire
Për kondisma që thihenë
Dhe ju priftër mos meshoni
Mos veshni dhe petracilë
Me të rreme që dëftoni
Tani u bëtë rezilë
Zhdo që thatë,gënjietë
Ju dhe kartatë tuaj
Që i vutë vadetë
Ca me vitër,ca me muaj
Prishtë fakir – fukaranë
Ngritëtë katërgarinë
Se ata e besuanë
Që të prishtëte Turqinë
Në mos lëfçi se ç’dëftoni
Po dhe kush do t’u ujdisë
Inshallah nukë shpëtoni
Ngah këllëç’ i Turqisë
Poezi çame kushtuar shtypjes së revoltës greke nga muslimanët shqiptarë në 1827.
“MUHAREBEJA”
Elif – Allah ifadeja
Erth sahati i Perëndisë
Sihariqi e myzhdeja
Nusreti ju dha Turqisë
Ba – Bajraku i shehadetit
Hipi majë minaresë
Dha ezan sterës së detit
U ngrit rajaja e Moresë
Ta – tërë kaurristani
Ju vërsul turqërisë
Pa fetva dha Shejh Islami
‘Vini karshillëk frëngjisë’
Tha – tha vetë Perëndia
Umeti i Muhametit
Umin e ka te Turqia
Pa shubhe isht’ i xhenetit
Xhim – xheneti isht’ sahi
Me sehire, me të mira
Xhehënemi isht’ i zi
E me shumë adhapërira
Ha – habere dha meleku
Qafirët u ngren e thanë:
Turqërinë do ta humbim
E Muhamet Mustafanë
Hi – hise hiç mos ti lëmë
Këtë e do kriqëria
Vendinë e saj të zëmë
Që të bimë etërira
Dal – dolli vetë sadrazemi
E bujurdisi halinë
Bes’ e islamit ku jeni
Me kaurrë çish do bimë?
Dhal – dha Allahu basiret
U mbloth bes’ e Muhametit
Jyrysh bënë mbi qafirët
I shporrë steres’ e detit
Ra – ra qafiri në gajle
Vallë çish tertip do bimë
Ku do gjejm’ nonjë rafe
Që të shpëtojmë zoinë?
Za – zun’ e bijën shiqajet
Nëpër puta, nëpër drunjë
Mos shohjën ndonjë fajde
Po asnjë s’u riu në punë
Sin – sinor’ e prishi kaurri
Me hilera, musibete
Huxhum bëri nga frëngjia
Që të zi stere e dete
Shin – shum’karavë, shum’ asqerë
Hidet që mori qufari
pa u derth që nga Misiri
Ibrahim Pasha Opari
Sat – sa qereme ke Allah
Turku pres që ti dinjë
Kauri vetë u ngre
Kish me vet’he frëngjinë
Dat – dajandisi turqëria
E vuri në zap kaurrë
Ç’pandehu palo frëngjia
T’i bën turqërisë dhunë?
Ti – të math huxhum bëri
Kalas ju vërtit qafiri
Ju vesh posi mizë lisi
Në këllëç i shkoj veziri
Dhi – dhan e muarr kaurria
T’i shpëton kordhës islamit
Isht hak’ e muslimanisë
Të mësojmë fatihanë
Vaf – vanë frënqt’ dikue klarë
Kokë varur në kaurrkrali
Të lerosur, të pëgërë
Thanë: Zhdo na vejë halli?!
He – hoqëm ezijete shumë
Nga ordhi e padishahut
Na bëri për det’ e lumë
Kan’ uratën e Allahut
Lamelif – lamë shumë shehitë
Nëpër tabije, në kalara
Palla u grriu mëlshitë
S’kemi takat për belara
Je – Ju keshët plot mehanira
Top’ e kumbara të shumë
Çish më thoni marrëzira
Vini më bini në glunjë!
Poezi nga Çameria: “Zaptimi i Mesologjës”
Hamd e shuqre pa nihajet
Zotërisë,Perëndisë
Që n’arriu,na dha hidajet
Në besë të turqërisë
Edhe salavat,edhe selam
Përmbi hazrenë Muhamed
Ja Rab,të jetë mudam
I pasosur kurr’ ebed
Pas hamdas e besmelesë
Edhe pas salavat e selam
Epi nusret halifesë
Q’është veqil në dini islam
Ja Rab,umrë sulltanit
T’ia shtoç edhe nusretnë
Q’i vjen për hakë dushmanit
Ruanë edhe gjith’ ulqenë
Që nisi e bëri tertib
E dërgoi Rumelinë
Kaurrit i erdhi galib
I shtrëngoi e u dha Frëngjinë
Rumelija si ezhderi
U përpoq ditë dhe natë
Ndose pse iku asqeri
Ndose mbet dhe pa armatë
Mashallah,hallall i qoftë
E dëftoi trimërinë
Zoti mos e turpëroftë
Që dajandisi urdhinë
Dhe më në bisht bëri sebeb
Zotërij’ e Perëndisë
Q’i vate fermani dovlet
Vezirit Arabërisë
Edhe ai bëri itaat
Çunq ka mansib Misirrë
Tertibnë e bëri ifrat
Nisi e dërgoi të birrë
Elif,Allah,erdh vadeja
Dhe sahat i Perëndisë
Në dizet e një seneja
Nusret ju dha Turqisë
Ba – Bajraku i shehadetit
Hipi malë minaresë
Kriqi ra në fund të detit
Kuarrët i prunë në besë
Ta – tajin bëri sulltani
Vezir’ e Arabërisë
Açik i vate fermani
‘Epu nizam kaurrisë!’
Tha – thirri veziri vetë
Haxhi Ibrahim Pashanë
‘Trimërija sot njihetë
të lëftoç me din dushmanë!’
Xhim – Xhaiz e pa dovleti
Na dërgoi dhe donmenë
Irz në faqe s’na mbeti
Veçë të vëmë takatnë
Dhe ata bënë tahminë
Anë mb’anë,ngado qenë
Kriqinë deshnë t’e ngrinë
Të ulinë shehadetnë
Perëndija s’e pa xhaiz
Edh’ na dërgoi belanë
Mesolongjia u batërdis
Ç’ishin brënda nishan z’dhanë
Mulla Aaga Rahmani- Poezi te vjetra nga Çameria, “PLEVNA” (Bullgari)
PLEVNA (shkruar pas vitit 1878 në përkujtim të betejës së Plevnës ne Bullgari)
Elif – Evel,do bëj bejan,
Do them si nglan vakia
Për një dovlet,për një sulltan
Osman Pasha Konjallia
Ba – bëri hunere shumë
Osman Pasha dajandësi
Atje në Plevnë dhe Tunë
Shumë moskovë i feleqisi
—–
Tha – thanë të gjithë: Allah Medet
Për Osman Pashanë në Plevnë
Veç do ketë ndonjë qeramet
Që i bën këto hunezë
Ha – Havalenë ja morri
Osman Pashai me pak asqerë
Nga Plevna moskovin e nxorri
Jyrysh mbi si ezhotë
——–
Ajn – Osmani dolli përpara
I dha asqerit gajret
Në kloftë tagadiz nga rabiu
Pa sual vemë në xhenet
Gajn – Gajret bëri asllani
Posi imami në Qofe
Ja morri ibret dushmani
E hiri në shumë gajle
Autori i ketij shkrimi Fahri Dahri pretendon se po shkruen historine. Ne fakt ai e FALSIFIKON HISTORINE.
Nga njena ane pohon: “Çamët kanë qënë gjithmonë muhamedanë deri në kohën e Ali Pashë Tepelenës”
Ne fakt çamët jane muslimanizu nga turku qyshe me pushtimin turk, kur ata ishin shqiptar ortodoks. Ali Pasha nuk hin asgja ne kete aspekt. Te gjithe çamët ishin kristjan (ortodoks) para pushtimit turk-osma.
Se dyti autori pohon: “Martirizimi i popullit çam harrijti kulmin në Mars të 1917-tës, aq sa 400 familje orthodhokse shqiptare, natyrisht, u çuan në këmbë me armë në duar, i prenë komunikatat me Janinën dhe ndaluan çdo marëdhënie me qeverinë Greke”.
Keto 400 familje orthodhokse shqiptare natyrisht ishin familje çame nga Suli i Marko Boçarit (1790 – 21 gusht, 1823), te cilat nuk pranuen te baheshin tuq elhamdulilà musliman si çamt e tjer. Mrko Boçari ishte nji nder komandantet kryesor te revolucionit anti turk-osman per pamvarsi qe paten ba ortodokset grek dhe ortodokest shqiptar çam se bashku.
Kjo kryengritje antiosmane (e Morese) u shtyp me shpate e me gjak nga shqiptart musliman renegatit shqiptar, (rreth njizet mije) sherbetor te Stambollit te mobilizuem dhe te komanduem nga renegati shkodran viziri i Shkodres Mustafa Pashe Bushatliu. Ketu natyrisht ishin edhe shqiptart musliman çam te Çamërisë.
– Ne shkrim thuet edhe se: “Mbas traktatit greko-turk, për shkëmbimin e popullsive, 10 mijë çamër u dërguan në Turqi me forcë…”
Ne fakt ky traktat u miratu dhe u firmos edhe nga Turqia ne marrevshtje me Greqine. Per Turqine shqiptart apo ARNAUTET kan qene gjithmone dhe jane edhe sot MISH PER TOP.
Ne shpernguljen e çamve shqiptar per shkak te marreveshtjes Turko-greke kan qene prezent edhe hoxhallart çam.
Ja fotograjia:
https://www.google.ch/imgres?imgurl=https://www.himara.gr/images/easyblog_articles/10817/21816.jpg&imgrefurl=https://www.himara.gr/blog-view/blogger/882-reporter?start%3D630&h=456&w=651&tbnid=K-vI1JJ4zF68GM&tbnh=188&tbnw=268&usg=AI4_-kTrbVZUrbYjGhsJ-shaQqf-Nydilg&vet=1&docid=19xPaTpe5vNFGM&itg=1&hl=it-CH
Persa i perket BISMARKUT vendimin e coptimit te trojeve shqiptare e ka firmose edhe DELEGACIONI TURK.
Shif ne te djthe te kesaj fotografije edhe delegacioni turk ne nji tavoline te tyne:
Persa i perket BISMARKUT vendimin e coptimit te trojeve shqiptare e ka firmose edhe DELEGACIONI TURK.
Shif ne te djthe te kesaj fotografije edhe delegacioni turk ne nji tavoline te tyne:
https://it.wikipedia.org/wiki/Congresso_di_Berlino#/media/File:Berliner_kongress.jpg