Shpresa e madhe serbe me akuza për “Kosovën primitive myslimane” dhe vaji i njohur për “Kosmetin”

Afrim Musliu, Suedi

____

Shpresa e madhe serbe – mes të rreshtave. Këtu janë vetëm disa shkëputje nga një libër voluminoz i akademikut dhe ish-presidentit serb, Dobrica Qosiq, ku ish presidenti i Serbisë në librin e tij “Vreme zmija” (Koha e gjarpërit), në disa raste e pranon se shteti dhe aparati ushtarako-policorë serb ka kryer gjenocid të tmerrshëm ndaj popullit shqiptar si dhe ka kryer spastrim sistematik etnik në territorin e Kosovës.

Këtu do të ketë edhe ndërhyrje me disa komente në kllapa se si unë nga këndvështrimi im i kam kuptuar shkrimet e Dobrica Qosiqit.

Leximi i librave politik të nacionalistlve serb të kalibrit të Qosiqit, mendoj se është i një rëndësie të madhe për ta kuptuar qëllimin e politikës serbe, e cila kurrë nuk ka ndryshuar me ndërrimin e regjimeve dhe udhëheqësve serb.

Mëse dy shekuj serbët ndjekin politikën e njejtë ekspansioniste kundër shqiptarëve me qëllim të daljes së tyre në Detin Adriatik, si qëllim shekullor i tyre, ëndërr të tyre të cilën çlirimi dhe pavarësimi i Kosovës i’u ka bërë totalisht të pamundur për ta realizuar.

Në këtë shënim më poshtë, Qosiq e akuzon Millosheviçin dhe gruan e tij Mira Markoviçin për lirimin e Presidentit të Kosovës, Ibrahim Rugova, të cilin, me krijimin e aleancave ne SHBA-të dhe vendet Perëndimore e shihte si armikun më të madh të serbëve dhe qëllimeve ekspansioniste serbe.

16 maj 1999

Mund të kem mendime deluzive për çdo gjë, por nuk guxoj të shkruaj gënjeshtra dhe të fsheh krimet e policisë dhe ushtrisë serbe. Po përgatitet një pushtim tokësor i Kosovës… Britania e Madhe po prinë në gatishmërinë luftarake për të sulmuar sa më parë Serbinë dhe për të shpëtuar ‘shqiptarët e vegjël’… Rugova vazhdon vizitat e tij triumfuese në kryeqytetet evropiane dhe veprimet diplomatike për çlirimin dhe pavarësinë e Kosovës. Sllobodan Millosheviqi e liroi, ndoshta i bindur nga internacionalistja Mira dhe i mundësoi armikut të tij kryesor të dalë fitimtar kundër Serbisë. Madhështia internacionaliste e rivalëve marksist me fuqi të pakufizuar mund t’i kushtojë shtrenjtë popullit serb dhe ushtrisë së tij.

(Në këto dy shënime më poshtë, të 17 dhe 19 prillit 1999, Qosiq, me një gjuhë raciste e përbuzëse ndaj shqiptarëve, shkruan se si vendet Perëndimore tregonin simpati dhe solidaritet ndaj shqiptarëve, gjersa serbët i shihnin si popull kriminal e gjenocidal. Për me e komfirmuar këtë, mua më kujtohen vitet e 90-ta dhe fillimi i viteve të 2000-ta, kur serbët nëpër Suedi e Gjermani nuk prezantoheshin si serb duke rrahur gjoks sikurse që bëjnë sot, por në rastet më të mira prezantoheshin si “jugosllavë”.

Në raste të shumta edhe gënjenin se ishin kroatë. Qosiq, këtu më së shumti i sulmon lobin e hebrenjëve në ShBA të cilët ndihmuan shqiptarët dhe çështjen e Kosovës. Ai, po të ishte gjallë sot, sigurisht se do të gëzohej tej mase për këtë antisemitizëm e qëndrime anti-Izraelike dhe për këtë pro-palestinizëm e pro-iranizëm të përhapur sot tek shumë eksponentë shqipfolës.

17 prill 1999

Satanizimi i serbëve nga Perëndimi për një dekadë të tërë shkaktoi urrejtje, keqdashje dhe përbuzje për serbët tek mbarë njerëzimi që shikon televizor. Gjëja më e keqe në fatkeqësinë dhe vuajtjen tonë është se ne as nuk nxisim keqardhje. Ne jemi të privuar nga hiri dhe mëshira njerëzore. Ne jemi të privuar nga solidariteti njerëzor. Njerëzimi i televizuar besojnë se ne e meritojmë të vuajmë; besojnë se me krimet ndaj popullit po kryhet njëfarë drejtësie njerëzore dhe drejtësie nga Zoti. Njerëzimi i televizuar na urrenë, sepse çdo ditë bindet se kemi kryer spastrim etnik dhe krim kolektiv ndaj shqiptarëve.

Ai popull primitiv, gjysëm i civilizuar, dinak dhe i egër, i kriminalizuar nga tregtia e drogës dhe me puna e pozita degraduese në shoqëri të Evropës dhe Amerikës, arriti të krijojë një lobi dhe mbrojtës të fuqishëm në vendet më të fuqishme e të qytetëruara me para të fituara me gjak. Shqiptarët janë bërë ndjenja kolektive e së tashmes. Në të njëjtën kohë, ata arritën ta kalërojnë Amerikën për qëllimet e tyre kombëtare, domethënë të rreshtoheshin në të njejtën linjë të strategjisë imperialiste amerikane. Tani ata janë ushtria tokësore e Amerikës për qëllimet e saj ballkanike.

19 prill 1999

Miqtë e mi më thonë se serbët në shtyp dhe radio-televizionet gjermane janë të ekspozuar ndaj diskriminimit racor. Anti-serbizmi zëvendësoi antisemitizmin. Serbët janë hebrenjët e fundit të shekullit të 20-të. Punëtorët, inxhinierët, mjekët, ekspertët tanë janë të ekspozuar ndaj përbuzjes dhe urrejtjes.

Aq shumë të këqija u kemi bërë ‘shqiptarëve të vegjël’ e të gjorë, saqë meritojmë të rrihemi si bisha nga bota demokratike dhe humane dhe të shkatërrojmë gjithçka që kemi ndërtuar në këtë shekull. Kryeministri britanik, Bler, deklaron se Britania i mbron shqiptarët nga serbët, se u ofron ndihmë, se është aleat i tyre dhe se nuk ka bisedime apo marrëveshje me Sllobodan Millosheviqin. Ata do të na bombardojnë, atëherë, derisa të na vrasin të gjithëve. Me sa duket për shkak të Millosheviqit. Në fakt, anglezët ende ndjekin politikën e Disraelit ndaj serbëve. Ndodhi që në këtë botë televizioni me gënjeshtrat e tyre i vuri në lëvizje gjysmën e botës – Evropën dhe Amerikën kundër një kombi të vogël prej diku dhjetë milionëve. A me t’vërtetë ai komb mendet t’i bëjë aq shumë dëme Amerikës dhe Evropës saqë të meritojë të shkatërrohen? A me t’vërtetë horrat shqiptarë janë shpallë viktimat e shekullit? A me t’vërtetë hebrenjtë e Amerikës u shitën tek tregtarët shiptarë të drogës?

(Në shënimin më poshtë, Qosiq habitet se si shqiptarët arritën t’i bëjnë për vete edhe shumë miq e aleatë tradicionalë të Serbisë, siç ishin kryesisht Franca, që nga Fronti i Selanikut, por edhe Britania e Madhe, familja mnretërore e së cilës kishin lidhje miqësore me familjen mbretërore serbe e cila jeton në ekzin në Britaninë e Madje që nga viti 1941.)

28 prill 1999

Çfarë lloj njerëzish jemi ne kundër të cilëve u kthyen të gjithë fqinjët tanë? Apo, çfarë njerëzish janë ata kur sot janë kthyer kundër Serbisë? Cili është çmimi dhe shantazhi që të gjithë aleatët tanë të radhiten në krah të Amerikës dhe Shqipërisë? Me çka u janë paguar qielli dhe territori për pjesëmarrje në luftë kundër Serbisë? A do të jenë ata më të pasur dhe më të lirë sesa që janë tani pas rënies sonë? Çfarë mëkatesh i kemi bërë kësaj bote që na vret kaq shumë dhe kaq mizorisht?

(Rreshtat e parë të kësaj fjalie i kemi ndëgjuar dhe lexuar shumë shpesh si formë e propagandave nga shumë qarqe islamiste, por kjo gjuhë nuk ka munguar as tek eksponentët e forcave të majta politike në Kosovë, posaqërisht ishin të theksuara me një ton më të lartë të urrejtjes pas rrëzimit të Kurtit në vitin 2020 nga administrata e shtetit amerikan, ku shumë vartës të Kurtit dhe aktivistë të LVV-së e kanë thënë disa herë në kampanjën e tyre nxitëse kundër Amerikës. Poashtu, Qosiq me një theks të veçantë mes rreshtave bën të nënkuptohet se Serbia pa Rusinë nuk mundet me ekzistu.)

Qosiq thotë: Amerika, një fuqi e krijuar nga gjenocidi, ruan hegjemoninë e saj me një politikë gjenocidale: me synimin për të shkatërruar Rusinë dhe aleatin e saj ‘të mundshëm’ në Ballkan – Serbinë. Ideologët e saj e dinë mirë se forca e Rusisë qëndron në territoret e saj. Siberia dhe Transkaukazia duhet t’i hiqen asaj.

Koment: (Kjo çka Qosiq thotë në shënimet më poshtë, kam frikën se sot është më aktuale se kurrë më parë. Pikërisht këto çështje dhe ky qëllim serb është në tavolinën e bisedimeve Kosovë-Serbi që nga viti 2011.

E tërë kjo u mundësua me trazirat e turpit të 17 dhe 18 marsit 2004, kur Hashim Thaçi dhe SHIK-u e krijuan Vetëvendosjen për me e dëmtu Ibrahim Rugovën dhe partinë e tij, LDK-në, me qëllim të shkaktimit të një “Shqipërie 1997” për të marrë pushtetin me dhunë. Si ndihmë në atë drejtim i’a dhanë edhe Rexhep Selimin dhe të a.q. “AKSH-në” (Armata Kombëtare Shqiptare) e tij, por nuk munguan as disa nga OVL-të e UÇK-së dhe eksponentë të LPK-së nga Kosova dhe mërgata.

Pushtetin nuk arritën me e marrë me dhunë, por, me djegien e kishave dhe manastireve “serbe”, arritën që ato objekte të vëhen nën mbrojtjen e KFOR-it dhe dy vite më vonë edhe nën mbrojtjen e UNESCO-s si “trashëgimi kulturore e fetare serbe”. Pikërisht me këtë Serbisë i erdhi një grimcë shprese për kthimin e tyre në Kosovë, qoftë edhe të pjesërishëm.

Që nga atëherë, Amandamenti i Vankuverit nga viti 1976, të cilin e përmend Qosiqi më poshtë, në negociatat Kosovë-Serbi fillon të vie në shprehje në kërkesat e serbëve për eksterritorialitet për kishat dhe manastiret ortodokse në Kosovë, por edhe për kërkesat e tyre për një territor juridik brenda territorit të Kosovës.)

25 korrik 1999

Pas këtij pushtimi të Kosovës dhe Metohisë dhe dëbimit gjenocidal të serbëve, të drejtat serbe në Kosovë dhe Metohi mund të mbrohen vetëm si historike dhe fetare sipas parimeve të Komisionit të Venecias të Këshillit të Evropës dhe Kodit të Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Njeriut. – një amendament i vitit 1976 në Vankuver, me të cilin e drejta historike njihet si pjesë e të drejtave të njeriut, në emër të përmbajtjes së identitetit kombëtar. Nuk e di formulimin e saktë, por besoj se mbi ato baza duhet të luftojmë për Kosovën dhe Metohinë serbe, për hapësirën e tyre historiko-fetare në të cilën do të ishte Vatikani serb, Hilandar, San Marino, Lihtenshtajni apo ndonjë territor i ngjashëm sovran.

Unë nuk i kam formuluar saktësisht këto ide. Nëse do t’i shprehja publikisht, do të më duhej të hartoja tekstin e amendamentit të Deklaratës së të Drejtave të Njeriut të vitit 1976 dhe vendimit të Komisionit të Venecias.

(Më poshtë, Qosiqi edhe një herë e pranon që aparati ushtarako-policorë e shtetërorë serb kanë kryer gjenocid dhe krime të tmerrshme kundër shqiptarëve, si dhe kanë kryer spastrim të sistematik e të dhunshëm etnik ndaj shqiptarëve në Kosovë. Këto shënime të tij lirisht munden edhe të përdoren si prova në një padi kundër Serbisë në të ardhmen në një gjykatë ndërkombëtare.)

13 maj 1999

Svetozar Stijoviç, gjuhëtar nga Peja, përndryshe atdhetar i madh, më tregoi historinë e kushëririt të tij nga Peja, i ardhur dje nga Metohia. Ushtria dhe policia jonë i dëbuan të gjithë shiptarët nga Peja dhe Deçani; pjesa shqiptare e qytetit matanë Bistricës është djegur dhe rrënuar… Ai Pejan pohon se nga ushtria, policia dhe vullnetarët, shumica e shiptarëve në fakt ishin dëbuar dhe kishin ikur nga Kosova. Më së shumti kishin mbeture në Prishtinë. Unë nuk e kuptoj këtë dëbim të Shqiptarëve; E konsideroj atë vendim të çmendur, fatal, antiserb. Nëse vërtet ky është urdhër i Komandës supreme dhe i Komandantit të Përgjithshëm, atëherë ata duhet të gjykohen në Beograd për krime lufte dhe gjenocid ndaj popullit shqiptar.

A me t’vërtetë me spastrim etnik të Kosovës dhe Metohisë do t’i japim fund luftës sonë për mbrojtjen e ‘tokës së shenjtë serbe’? Ky turp kombëtar, ky krim kolektiv i ushtrisë serbe e prishë etosin e popullit serb dhe e vendosë tek popujt barbarë si gjermanët, amerikanët, kroatët, muslimanët, aziatikët… si do të vazhdojmë ekzistencën tone historike me këtë faj kolektiv? Cila do të jetë letërsia, kultura, shpirti dhe morali i popullit serb pas kësaj lufte?

(Të nesërmen prap tragon për edhe një masakër të kryer ngaserbët kundër shqiptarëve në Korishl të Prizrenit, mirëpo, urrejtja e tij patologjike ndaj shqiptarëve sidhe nacionalizmi dhe shovenizmi i tij serbomadh dominon kur për ato masakra ndaj shqiptarëve e fajëson vullnetin dhe luftën e shqiptarëve për liri e pavarësi.)

14 maj 1999

Vrasja e shqiptarëve në fshatin Korishë afër Prizrenit, rreth njëqind prej tyre. Është e vërtetuar; Realisht është ka ndodhë humbja biblike e popullit shqiptar. Ata shqiptarë të pafat e paguajnë shumë shtrenjtë pushtimin e Kosovës dhe Metohisë dhe krijimin e një shteti të bashkuar kombëtar.

(Mirëpo, pak si shkurt e thotë edhe këtë, e që në asnjë mënyrë nuk mund të krahasohet me vrasjen e afro 17000 shqiptarëve vetëm brenda tre muajëve.)

27 qershor 1999

Nëse serbët u kan bërë shqiptarëve atë që shqiptarët po u bëjnë tani serbëve, atëherë unë më nuk jam serb.

30 korrik 1999

Në pranverë, policët serbë dëbuan të gjithë shqiptarët nga Mushitishta, hodhën në ajr një xhami, plaçkitën dhe dogjën shtëpitë e shqiptarëve. Komandanti i “Policisë së fitores” ishte i bindur se shqiptarët ishin përzënë përgjithmonë… Kështu më thotë patriarku dhe nuk mund ta besoj se serbët janë të aftë për kaq shumë të këqija. Por ka serbë që besojnë se kanë gjithmonë të drejtë.

(Në shënimin e tij më poshtë, Qosiq i veçon ShBA-të dhe Gjermaninë si aleatët kryesorë të shqiptarëve. Ai edhe njëherë e potencon rëndësinë e një Rusie të fortë e që është esenciale për ekzistencës e Serbisë. Ai këtu, edhe një herë nuk përmbahet nga retorika nacionaliste, përbuzëse e raciste ndaj shqiptarëve. Gjeo-politikën amerikane për zotërimin e Ballkanit duke i fuqizuar shqiptarët, e sheh si një dëbim final të politikës ruse nga rajoni dhe rrezik të madh edhe për vetë Rusinë. Pikërisht kjo është aktuale sot, të cilën shumë shqiptarë të Kosovës e vartës të pushtetit aktual e sulmojnë politikën amerikane dhe të BE-së në rajon, ku qëllimi i tyre është largimi definitivë i ndikimit rus nga Ballkani duke investuar në Serbi dhe duke kërkuar nga Kosova zbatimin e marrëveshjeve me Serbinë. Pikërisht kjo ishte droja e Qosiqit, sepse e din që pa ndihmën e Rusisë, Serbia as nuk do të krijohej afro dy shekuj më parë, e besa, vështirë e ka edhe të mbijetojë pa ekzistencën e Rusisë në rajon, e lere më të arrijë qëllimin e saj shekullorë për dalje në Detin Adriatik.

Këto fraza të Qosiqit që Amerika dhe Perëndimi e kanë çliruar Kosovën për interesat e tyre, i kemi ndëgjuar edhe islamistët dhe putinistët të çiftit të Olsi Jezexhit, por edhe këshilltarët e kryeministrit të Kosovës, siç janë Hysamedin Ferraj dhe Elvis Hoxha.)

30 gusht 1999

Një tjetër absurditet amerikano-ballkanik ndodhi në zinxhirin e absurditeteve historike që i dhanë fund shekullit të 21-të: vendi më demokratik në botë zgjedhë si aleatin e tij kryesor për zotërimin e Ballkanit dhe thyerjen e Serbisë – më primitivët, etnicitetin fisnor, arnautët e egër dhe gjakatar nga të cilët njëzet e gjashtë mijë njerëz presin të vriten ndërmes veti për hakmarrje.

Ajo mbetje sociale, politike dhe morale e Ballkanit tribal e barbarë i merr Amerikën dhe Bashkimin Evropian si aleatë në luftën kundër popullit më demokratik, më të qytetëruar dhe më të ndritur ballkanik – popullit serb. Çfarë misioni demokratik hegjemonist i progresit botëror, çfarë fitore e ideologjisë amerikane! Ajo aleancë me Shqipërinë dhe bandat barbare, bandite të Hashim Thaçit në luftën kundër Serbisë dhe Rusisë, e më pas Evropës, domethënë Gjermanisë, përfaqëson mjerim moral, një shkatërrim të vërtetë të qytetërimit demokratik amerikan, por edhe një triumf të imperializmit amerikan – marrjen e Kosovës dhe zotërimin e Ballkanit si pikënisje për të pushtuar Kaukazin, Rusinë, naftën “e mallkuar”.

Ballkani përsëri sikurse në mesjetë me depërtimin turk në Evropë, tani me amerikanët, osmanlinjët modernë, Ballkani bëhet një ‘trampolinë” për pushtimin e Evropës, domethënë, duke e futur Evropën në varësi totale nga Amerika – perandorinë e re botërore.

(Më poshtë, në ditën e çlirimit të Kosovës nga robëria shekullore e me ndihmën e miqëve dhe aleatëve perëndimorë, Qosiq edhe një herë e potencon se me çlirimin dhe krijimin e shtetit të Kosovës, do të krijohet një shtet islamik që do ta rrezikojë në të ardhmen jo vetëm Evropën, por edhe Rusinë. Xhamizimi dhe riosmanizimi i Kosovës 15-16 vitet e fundit me ndihmën e Turqisë, si dhe rritja e islamit radikal në Kosovë, vetëm sa na bëjnë të kuptojmë se nga cilat qarqe anti-shqiptare dhe për çfarë qëllimesh na instalohet ajo e keqe e parashikuar nga akademiku serb, Qosiq.)

12 qershor 1999

Mëngjesin e sotëm, trupat e NATO-s nga të gjitha drejtimet kanë hyrë me kujdes në Kosovë. Ata shkojnë ngadalë. Kanë frikë nga minat. Ata kërkojnë që oficerët serbë t’iu prijnë.

Ata mbrojtës të të drejtave të njeriut dhe shpëtimtarët e ‘shqiptarëve të vegjël’ e të gjorë, të ngarkuar me paisje, kanë një qëndrim luftarak dhe lëvizje luftarake, shumë me gishtat në këmbëzën e pushkëve automatikë të tyre. Vërtetë të frikshëm. Ata kanë frikë nga vetëvetja. Ato uniformat e gjelbërta e të errëta dhe shumëngjyrëshe, ato fytyra pa shprehje, të trullosur e që përtypin çamçakëza nga nervozizmi dhe frika, ato monstra marcenare amerikane dhe evropiane që simulojnë luftën dhe paqen, sikur në një apokalips tekniko-teknologjik po pushtojnë ‘tokën e shenjtë serbe’ për të mbrojtur shqiptarët e tyre, për Republikën e Kosovës, për Shqipërinë e Madhe… Amerika dhe Evropa po ia vjedhin Kosovën Serbisë për të krijuar shtetin më të paqytetëruar dhe më vital ballkanik, i cili do të jetë place d’armes (vendi i armëve) fundamentalizmit islamik në fushatën e saj kundër Evropës dhe Rusisë në shekujt e ardhshëm.

(Këtu prap e ngritë çështjen e djegieve të kishave dhe manastireve “serbe” në Kosovën e pasluftës.)

12 shtator 1999

Gazetari Zhariq më lajmëron se unë jam ‘i vetmi shkrimtar në botë, librat e të cilit janë djegur në tri raste gjatë jetës sime: 1968, 1981 dhe 1999’. “Me kënaqësi të veçantë, nga bibliotekat serbe, me një ritual të veçantë, librat e Qosiqit nxirren dhe digjen duke u përcjellë me armë zjarri dhe gëzim të egër”.

Përndryshe Zhariqi pohon se nën mbrojtjen e ushtrisë së NATO-s dhe të Perëndimit, në Kosovë dhe Metohi derimë tani janë djegur mbi një milion libra serbe nga bibliotekat e qyteteve. As nuk shkruhet e as nuk flitet për atë punë. Por, kur digjen shtëpitë, kishat dhe manastiret, çfarë rëndësie ka djegia e librave? Cinizmi arnaut. Jo, një pogrom islamik e fetar i çdo gjëje të krishtere e serbe.

(Në këtë shënim në fund, e shprehë shpresln e tij të madhe tek ardhja në pushtet të Putinit.)

01.01.2000

Ai oficer i inteligjencës ruse, Vladimir Vladimirovich Putin, a do të ndihet një rimëkëmbës i shtetit rus dhe fuqisë së saj që kishte simbas shembullit të Petrit të Madh, në çka unë besoj pa ndonjë arsye të veçantë, a do t’ia kthejë fuqinë dhe dinjitetin popullit të madh rus, gjë që unë besoj me imagjinatën time romanciere, apo si “Njeri i Amerikës” do të vazhdojë në rrugën e Jelcinit të kundërrevolucionit kriminal – do të shohim, të cilin, me brengosje më tha në telefon, mësuesi im i historisë, profesori Milorad Ekmeçiq. Serbi i cili di më së shumti për të kaluarën serbe dhe atë evropiane.

(Si zgjidhje të problemit e sheh ndarjen e Kosovës. Pra, as katër përqind serb sa janë në Kosovë, apo numerikisht, diku afro 85000 gjithsejt, duan ta ndajnë territorin e Kosovës në dysh dhe t’i kenë disa enklava të krijuara duke u thirrur në Amandamentin e Vankuverit nga viti 1976.)

Dobrica Qosiq, theksonte: “Serbia duhet të dalë me propozime realiste për marrëveshje me shqiptarët, se ndarja e Kosovës është zgjidhja më e mirë edhe për serbët edhe për shqiptarët.”

Si përfundim mund të dalim me këto konkludime, se shpresa më e madhe e Qosiqit (lexo e SANU-s dhe e Serbisë), është që në Kosovë të zë rrënjë një klimë anti-amerikane, anti-semitiste dhe anti-europiane.

Me tjera fjalë, që në Kosovë të krijohet një politikë e Turqisë së Erdoganit.

Këto shënime poashtu – edhe njëherë – na vërtetojnë se islamizimi i shqiptarëve dhe xhamizimi i vendit, si dhe përforcimi i politikës së Erdoganit në politikën e Kosovës, gjë që edhe do të na prishë me miqtë dhe aleatët tanë perëndimorë, veçanarisht me SHBA-të, është shpresa më e madhe serbe që një ditë të kthehen në Kosovë.

Pra, devijimi i Kosovës nga politika gjeo-strategjike amerikane, do t’i shkonte për shtati vetëm Serbisë dhe Rusisë.