Shqiptarët dhe Manastiri i Deçanit

– sipas një libri të arkimandritit të Manastirit të Deçanit Serafim Ristići, ku jepen dëshmi të pamohueshme se shqiptarët ndihmuan në rithemelimin, e furnizuan me ushqim dhe e mbrojtën gjatë gjithë kohës Manastirin e Deçanit

Duket gati e pabesueshme gërshetimi i fatit të një familjeje shqiptare dhe fati i një manastiri ortodoks, por historia shpesh din me thurë rrëfime të tilla, gati të pabesueshme. Nëse dëshmitar i kësaj historie nuk do të kishte qenë një klerik i naltë ortodoks serb, kjo histori do të dukej gati e pabesueshme. Për fat të mirë, këto dëshmi janë shkru pak para fillimit të propagandës së egër shoviniste antishqiptare të organizuar e të bashkërenduar nga ana e shtetit serb dhe e kishës ortodokse serbe, – që vazhdon edhe sot, – kështu që nga penda e arkimandirit Ristići jepen disa të dhëna shum interesante.

Historia nis me botimin e këtij librinë Beograd në vitin 1864 me titull “Дечahсkи споменици: сkупio и издао Архіmahдpиtъ Дечahсkи Серафимъ Ристићъ, (Përmendoret deçanase: i përmblodhi dhe i botoi arkimandriti deçanas Serafim Ristići), i shkruar në sllavishten e vjetër kishtare. Libri hapet me një përkushtim që arkimandriti i Deçanit ia bën mbretit të Serbisë dhe ndahet në tri pjesë. Pjesa e parë paraqet një lloj kalendari historik, ku jepet një përshkrim i shkurtë i ngjarjeve të ndryshme me vite hebraike dhe juliane nga libra të vjetër që gjenden në manastir. Pjesa e dytë bën një listim të këtyre librave të vjetër, duke i dhënë titujt dhe ndonjë përshkrim të shkurtë të tyre dhe pjesa e tretë, pjesa që ne na intereson më shum kësaj radhe, titullohet “Përshkrim i shkurtë i Manastirit të Deçanit.”

Autori e nis këtë kapitull duke tregu që përshkrimin arkitektonik të Manastirit të Deçanit e kishte bë edhe Gedeon Josif Jurišići në librin e tij „Dečanski prvenac” (1852), por nga ana e jashtme e kishte përshkru edhe gjuhëtari dhe folkloristi rus, Aleksander Gilferdingu në librin e tij udhëpërshkrues të vitit 1852. Por, thekson autori, asnjëri nga këta nuk e kishte kthy vëmendjen te vëllazëria e manastirit dhe administrimi i tij prej tyre. Prandaj, thotë aj, qëllimi i tij ka me qenë me kallxu se sa ka ndihmu kjo vëllazëri që të ruhet ky manastir.

Gjendja e Manastirit të Deçanit kishte qenë në gjendje të mjerë, pohon autori, ngaqë kishte pësu disa herë nga sulmet e armiqve, prandaj deri kah mesi i shekullit XVIII kishte qenë vend i shkretë, i lënë mbas dore dhe i pabanueshëm deri me ardhjen e njëfarë Danilos, i cili, mbasi u bë iguman, u kujdes m’ia kthy shkëlqimin e vjetër Manastirit të Deçanit, për ç’gjë popullsia e asaj ane me të drejtë e konsiderojnë si themelues të dytë.

“Kur ka ardhë Haxhi Daniloja në manastir nuk e ka gjetë askënd pos një prifti me origjinë vllehe.” – shkrun Ristići. Por brenga e parë e tij ishte se si me themelu vëllazërinë, që kishin me e rregullu gjendjen e manastirit. Kurrkush nga manastiret tjera nuk donte me ardhë, kështu aj mblodhi gjashtë dishepuj të parë që kishin me i ndihmu. Me Zaharien, më të vyeshmin prej tyre, shkoi në Hercegovinë, ku mblodhi ndihma dhe ia doli me furnizu manastirin me krejt çka i duhej.

PRIJËSI SHQIPTAR RAMOSAJ DHE DINAKËRIA E HAXHI DANILOS

Por, pjesa më interesante nis kur Ristići fillon me kallxu bashkëpunimin e Danilos me popullsinë vendase, dmth. me shqiptarët. Aj shkrun se “(p)rijësit turq (dmth. shqiptarë myslimanë) në Arnautlluk e thërrisnin shpesh me ua pre flokët fëmijëve dhe për këtë arsye e thërrisnin kumbarë. E kishte thirrë edhe prijësi më i famshëm dhe më i pasur i arnautëve, Ramosaj (në origj. Ramosić), kështu që ua kishte pre flokët të gjithë fëmijëve dhe e nderonte ashtu qysh ne të krishterët e nderojmë kumbarën tonë.”

Në këtë kohë Daniloja merr një letër të fshehtë nga vlladika i Mali të Zi, Petar Petrović Njegoši, në të cilën e informon se malazezët dhe serbët po përgatiteshin për kryengritje. Aty aj e këshillonte që të përgatitej për mbrojtje prej sulmeve që do të mund t’i bëheshin dhe të fshihte gjësendet me vlerë të manastitit që do të mund të plaçkiteshin në kohë trazirash. Për këtë arsye Daniloja e sendërgjon një plan dinak dhe fton në manastir njerëz me emër “si nga ana e të krishterëve ashtu edhe e turqve (shqiptarëve myslimanëve)”.

“Kur këta njerëz u mblodhën,” – vazhdon me shkru Ristići – “atëherë Haxhi Daniloja nxori disa kryqe të shtrejta, ndër të cilat edhe kryqin e Dušanit dhe po ashtu gjësende të tjera të çmueshme të Manastirit dhe u tha: “Ju kam ftu për këtë, me ua dhënë peng këto gjësende të çmueshme, e ju me më dhënë hua të holla për me ble drithë, sepse nuk kam me çka m’e ushqy vëllazërinë.” Prijësi arnaut, Ramosaj, ia ktheu: “Unë, o kumbarë, kam me të dhënë të holla si hua edhe pa këto pengje, veç me ma dhënë një fletëdëshmi.” “Jo,” – ia kthen Haxhi Daniloja, – “kanë kohë të çuditshme, e njerëzit e këqij munden me i plaçkitë, atëherë kurrkujt nuk i bjen mirë.”

Ndër ta kishte ndodhë me qenë edhe një tregtar nga Nishi, i cili e mori kryqin e Dušanit si peng dhe ia dha 10 qese me pare; edhe të tjerët morën gjasende dhe aj i mblodhi 40 qese. Kur i mori këto pare Haxhi Daniloja menjëherë me gjysën e këtyre pareve bleu drithë po prej këtyre shqiptarëve. Menjëherë pas kësaj shpërtheu kryengritja në Serbi kundër turqve dhe pasha i Pejës erdhi me ushtrinë e tij në Manastirin e Deçanit, ia nisi me e pyetë igumanin nëse ka ardhë ndonjë letër prej Serbisë dhe nisi me kërku pare, por pasha donte me gjobitë Manastirin. Atëherë Ramosaj dhe prijësit e tjerë shqiptarë e bindën pashën që Manastiri ishte i varfër dhe se igumani para disa ditësh u kishte marrë pare hua prej tyre për me ble drithë dhe se për këtë kishte dhënë peng gjësendet e manastirit. Kur e dëgjoi këtë pasha u largu prej manastirit duke mos kërku as m’i shtru as drekë e lëre më diçka tjetër.”

Nga krejt kjo shihet se shqiptarët e paskan ndihmu Haxhi Danilon dhe Manastirin e Deçanit çiltërisht e në të gjitha mënyrat, megjithëse Daniloja të gjitha veprimet i paska bë me dinakëri, duke ua shfrytëzu edhe paret, edhe besimin.

“Pas kalon ky rrezik dhe pasha i Pejës largohet, – vazhdon me kallxu Ristići – Haxhi Daniloja i fton prijësit shqiptarë, të cilët e mbrojtën Manastirin dhe kallogjerët nga pasha dhe ushtria e tij, i qërasi dhe u tha: “Po ua lë amanet vëllazërinë e këtij manastiri, me m’i prujtë prej çfarëdo zullumi, ndërsa unë po shkoj deri në Bullgari, mos po mbledh pak ndihma për Manastirin atje.” Ramosaj ia ktheu: “Do ta prujmë, për besë, o kumbarë dhe sa ta kemi kryet mbi supe kurrë asgjë nuk ka me i ndodhë asnjë kallogjeri tënd.”

Pas kësaj Haxhi Daniloja e merr Zaharien dhe shkon në Bullgari. Duke udhëtu arrin në Stamboll. E prej atje shkon në Jerusalem. Atje takon edhe shum murgj rusë, të cilët i japin ndihma dhe libra. Kur u kthy, Daniloja kishte mbledhë aq shum ndihma sa vendosi me e rregullu e m’ia shtu edhe disa godina manastirit. E ndërtoi një shtëpi për me i pritë e me i përcjellë mysafirët e manastirit.

“Kur prijëst shqiptarë e morën vesh se Haxhi Daniloja kishte ardhë,” – shënon Ristići në librin e tij, – ata erdhën m’ia uru mirëseardhjen. Aj i priti mirë dhe secilit ia dhuroi nga një tespihe (rruzare), që i kishte pru prej atyre vendeve të shejta e ata ia dhanë atij nga një bohçallëk dhe për manastirin nga 10 masa drithë. Ramosaj e luti Haxhi Danilon që bashkë me Haxhi Zaharien me i shku në shtëpi për zijafet. Dy ditë nuk donte me i lëshu. Ditën e dytë, heret në mëngjes, u tha: “Hajde kumbarë me e pa se qysh po e ruj amanetin tuaj” dhe i çoi te një ndërtesë, ku e kishte vendosë për bukuri kryqin e shejtë dhe mbi të e kishte dhezë një qiri, që po digjej. Kur e pa këtë Haxhi Daniloja, e falënderoi që e paska rujtë me aq nderim atë shejtni dhe i tha që qysh tash ishte në gjendje m’ia kthy paret, e ky m’ia kthy kryqin. Atëherë Ramosaj ia ktheu: “Mos, kumbarë, të lutem, lëre te unë edhe një vjet, e unë kam me e rujtë kështu dhe kam me i dhezë qiri, sepse qysh se e kam marrë prej teje këtë kryq bereqeti m’u ka shtu në votër: gruaja më ka lindë dy djem dhe me gjithçka kam përparu.” Haxhi Daniloja ia plotësoi dëshirën dhe e mori kryqin prej tij vetëm pas dy vjetësh.”

Ristići tregon se Haxhi Daniloja, me prejardhje, ishte prej Pashtroviqi dhe kur kishte ardhë në Manastirin e Deçanit kishte qenë 56 vjeç. Kishte jetu gjatë duke i shërby manastirit dhe kishte vdekë në pleqëri të thellë si 112 vjeç, në vitin 1820. Duhet me thënë që Pashtroviqi ësht një krahinë e fisit arbëror të Pashtrajve në Arbërinë Venedike (bregdet i sotëm në Mal të Zi nga Kortorri e në Spiç), të sllavizuar më vonë nën ndikimin e kishës ortodokse pravosllave). Pas vdekjes së tij udhëheqjen e Manastirit e kishte marrë në dorë Haxhi Zaharie, i lindur në katundin Vince të Kumanovës.

Duke vazhdu me tregu historinë e vëllazërisë së Manastirit të Deçanit Ristići shkrun se “(k)y manastir edhe në të ardhshmen ka me i shërby lavdisë së Serbisë dhe të Rusisë pravosllave”, gjë që ujdiset plotësisht me vijën e shovinizmit sllav që nga ajo kohë e deri sot.

LETRA E ARKIMANDRITIT RISTIĆI PERANDORIT RUS

Në fund të këtij libri gjendet një letër e shkruar prej vetë Ristićit, drejtu perandorit të Rusisë, Aleksandarit II, ku del përfushe gjithë dyfytrësia dhe ligësia e pafund e vëllazërisë ortodokse të Manastirit të Deçanit. Megjithëse prijësit e fiseve shqiptare dhe popullsia shqiptare e asaj ane kishin qenë faktori kryesor i rithemelimit, i furnizimit me ushqime dhe i rujtjes së manastirit, – të cilat i shënon dhe i dëshmon me dorë vetë Ristići – në këtë letër drejtu perandorit, që në paragrafin e parë, aj thotë:

“Të gjendur në taksiratin e madh të tyre vëllezërit e Manastirit të Deçanit ju drejtohen përulësisht madhërisë së carit pravoslav të Rusisë dhe të përlotur luten për prujtje të fuqishme prej arnautëve të egër e mizorë, të cilët Zotit nuk i tuten, e pushtetit perandorak turk nuk i binden.”

[“У тешкой невольн своіой браћа монастира Дечаискогъ обраћаю се молбeно заступленію Православногъ цара рускогъ и са сузама се моле за снажну заштиту одъ дивльн и свирѣпи Арнаута, кои се Бога небоє, а царске турске заповѣсти неслушаю.”]

Pra, tash shqiptarët ishin kthy në “të egër” e “mizorë”, megjithëse, prap, në vazhdim të letrës e pranon se për me mujtë me e prujtë manastirin çdo vit duhet me e pagu fisin më të fuqishëm shqiptar. Ajo që ësht më interesante në këtë letër dhe që lidhet me të sotmen ësht fakti që Ristići shkrun se Manastiri i Deçanit nuk posedon kurrfarë pasurie të patundshme, pos një pylli gështenjash.

“Manastiri nuk ka gati kurrfarë të ardhurash të tjera. Deri vonë ka pasë një pyll gështenjash dhe pak fushë…”

[“Други прихода монастырь нема готово ннкакви. До скора е нмао одну кестенову шуму и нешто поли…”]

MANASTIRI I DEÇANIT GJENDET NË VISET E DARDANISË

Në fund të analizës së këtij libri ësht mirë të përmendet edhe një fakt shum interesant që del nga librat e vjetër, që gjenden në Mastirin e Deçanit dhe që arkimandriti Ristići i përshkrun, emri i Kosovës shfaqet tri herë si “Dardani”. Për më tepër, në dy raste ky emërtim gjendet në librat e vjetër, ndërsa në njërin rast shfaqet, si duket, te një këngë popullore.

1. “а вѣнчани краль пeрви, сазида сей велики и частни храмъ Вазнесенів Господне архнепископію жутчу послежде и храмъ па Вознесеніе Господне втори архіепископію пренесе століцу у ДАРДАНСКЕ пределе ва ждрело хвостансное пећь збогъ много пећнна названа градъ садашня патріяршіа Сербска.” (fq. 3)

“…ndërsa krajli i parkurorëzuemi e ndërtoi tempullin e madh e të përndershëm Ringjallja e Tinzot në Arqipeshkvinë e Zhuçës e masandej edhe tempullin e dytë të Ringjalljes së Tinëzot e barti fronin në viset e Dardanisë në Vrellën e Hvosnos së Pejës, për shkak të shpellave të shumta i qujtur kështu ky qyteti i sotëm, tash patrikanë serbe.”

2. “Урошъ втори , пренесе столѣ у ДАРДАНІЮ подъ шаръ планину зовомн Призренъ” (fq. 5)

“…Uroši i Dytë e barti fronin në Dardani, nën malin e Sharrit, të qujtun Prizren…”

3. “Друга песма патріаршіе Србско Пећске:

О патріаршіе) лавро славна,

У ДАРДАНСКЕ предѣле еси одавна:

Искићена са светительима,

Яко небо светлимъ звездама” (fq. 66)

“Kënga e dytë e Patrikanës serbe të Pejës:

O Patrikanë, vëllazëri namëmadhe,

Në viset Dardane je që nga lashtësia:

E stolisur me shenjtorë,

Qiell i fortë me yje të ndritshme.”

NJË SHEKULL E GJYSË MË VONË: NJË TJETËR RAMOSAJ

Pas luftës së gjatë shekullore të shqiptarëve kundër pushtuesve otomanë e serbë, Kosova u çliru në vitin 1999 dhe u shpall e pavarur në vitin 2008. Mirëpo, Kisha Ortodokse Serbe nuk u kënaq me pronësinë mbi kishat ortodokse nëpër gjithë Kosovën, edhe nëpërmjet mashtrimesh e marrëveshjesh me qarqe ndërkombëtare, – që nuk e njohin as për së afërmi historinë e vërtetë të kishave të krishtera në trojet e Kosovës në përgjithësi e as historinë e Manastirit të Deçanit në veçanti, – që e paraqet jo vetëm arkimandriti Ristići në këtë libër, por edhe shum autorë të tjerë.

Në të kaluarën e largët, shumica e popullsisë shqiptare të Kosovës ka qenë me fe ortodokse dhe tempujt kishtarë i kanë shërby kësaj popullsie. Cilësimi “serb” në shekujt e kaluar në këto troje nuk kishte të bënte me përshkrimin e përkatësisë kombëtare të dikujt, por me përshkrimin e përkatësisë fetare. Cilësimi “serb” ka nënkuptu personin e religjionit ortodoks pravosllav, ashty qysh më vonë ndodh me cilësimin “turk”, që ka nënkuptu, por, ndër brezat e vjetër, nënkupton edhe sot personin me përkatësi religjioze myslimane. Pra, ashtu qysh në shekujt para pushtimit otoman shumica e popullsisë në Kosovë kanë qenë ortodoksë pravosllavë dhe i janë lutur Zotit në gjuhën kishtare sllave, ashtu edhe pas pushtimit otoman shumica e popullsisë të kthyer në myslimanë i janë drejtu Zotit në arabisht. Duke qenë religjione të pushtuesve, me ta erdhën edhe ritet, edhe gjuha e religjionit të tyre. Një fakt se ka qenë kështu tregon popullsia ortodokse shqiptare në Rekë të Keqe të Maqedonisë, ku gjendet edhe Manastiri i famshëm Bigorski, që i ka shërby kësaj popullsie ortodokse shqiptare. Në lashtësi, shqiptarët ortodoksë quheshin ‘tribalë’, dhe dihet nga faktet historike që në shekullin XV ky manastir dhe ky territor ishte nën sundimin e Kastriotëve. Kjo ësht arsyeja që dy katunde afër këtij manastiri, Radostushë e Trebishtë, i ati i Skënbderbeut, Gjon Kastrioti, ia dhuroi Manastirit të Hilandarit, ku edhe gjendet varri i tij sot e kësaj dite.

Prifti Sava Janjiq të Manastirit të Deçanit

Bile nuk po mjaftohet as me kaq. Në një marrëveshje të nënshkruar gjatë pushtetit të kriminelit klerofashist serb, Slobodan Miloseviqit, kësaj kishe iu falën dhjeta hektarë tokë, prona shoqërore dhe private të shqiptarëve, rreth Manastirit të Deçanit.

__

Por, Manastiri asnjëherë nuk arrijti të bëhet pronar i ligjshëm, sepse një vendim i tillë ishte i paligjshëm, dhe këtë e dinte edhe vetë regjimi milosheviqian. Por, atë që nuk mundi ta miratonte as regjimi klerofashist serb, për habinë e të gjithëve dhe kundër çfarëdo të drejte ligjore, e miratoi një grup gjykatësish ndërkombëtarë e gjykatës të Kosovës të Gjykatës Kushtetuese.

Por, kryetari i tashëm, Bashkim Ramosaj, i ndërgjegjshëm për detyrën e tij, deri sot nuk ka pranu jo vetëm që të mos mashtrohet nga dinakëria e kallogjerëve, por as të mos i nënshtrohet asnjë presioni e asnjë kërcënimi të qarqeve ndërkombëtare, që nuk po zgjedhin mjete me e detyru kryetarin e Deçanit me nënshkru diçka, që vetë ata nuk do ta kishin bë kurrë në shtetet e tyre gjegjëse.

Nga aktet e fundit të dinakërisë së pandalshme të klerikëve ortodoksë serbë ësht edhe vendosja e Manastirit të Deçanit në listën e shtatë monumenteve më të rrezikuara të Organizatës Europiane të Trashëgimisë Kulturore, “Europa Nostra”. Për nga sjelljet skandaloze të kësaj organizate deri sot më hije do t’i kishte të quhej “Cosa Nostra”. Bile, edhe më saktë se kaq: “Cosa Nostra Christiana”, për me u plotëkuptimësu sjelljet dhe qëndrimet joparimore ndaj qeverisë së Kosovës e në veçanti ndaj shqiptarëve.

Historia përveç tragjedive dhe komedive din me bë edhe tragjikomedi.

Krejt kjo tregon se shqiptarët duhet të themelojnë doemos një institut për studime sllave, sepse kjo do të ndihmonte shum në njohjen dhe ndriçimin e një periudhe, jo vetëm të errët të historisë sonë, por edhe ndër më shpërdorurat e kësaj historie, edhe kulturalisht, edhe politikisht.

VËREJTJE: Ky shkrim lejohet vetëm me u shpërnda, por nuk lejohet, në asnjë mënyrë dhe në çfarëdo forme marrja e botimi i tij!