Në një raport tjetër, konsulli Wenzel Lejhanec shkruante nga Prizreni më 21 prill 1914 se më datën 17 të atij muaji tellalli kishte njoftuar në Pejë dhe Gjakovë se ata “turq” që duan të emigrojnë në Turqi, duhet të lajmërohen tek autoritetet deri më 21 të muajit vijues. Një anije në portin e Tivarit ishte gati për të pranuar ata që largoheshin, njoftonte tellalli. Por konsulli bënte me dije se nuk ekziston disponim për largim, pasi që shqiptarët muhamedanë shpresojnë fuqishëm se sundimi malazias në tokat shqiptare do të përfundojë shpejt.

Myslimanët dhe droga: një shënim i konsullit austro-hungarez në Shkup më 20 prill 1914

Konsulli Heinrich Jehlitschka, shkruante nga Shkupi mbi shpërnguljen e popullsisë joserbe dhe pasojat për ekonominë. Rajoni, sipas tij, me këtë eksod po humbte prodhues, konsumatorë dhe tatimpagues, por edhe kapital. Si veçanërisht shqetësuese përshkruhej rënia e të hyrave nga burimet e rëndësishme si mbjellja e duhanit dhe opiumit, veprimtari kjo që varej nga duart e vyeshme të popullsisë muhamedane. Siç më tha një ekspert, shton konsulli, në sezonin e ardhshëm të opiumit, nuk do të ketë fare rendiment dhe sa i përket eksportit ka vetëm rezerva, vlerësohet 10 mijë deri 15 mijë okë.

1914: Vrasja e shtatë shqiptarëve të Klinës në Manastirin Serbo-Ortodoks të Deviqit. Protestë në Drenicë kundër kolonistëve të armatosur malazias. Vrasje, arrestime, dëbime

Më 24 maj 1914 konsulli i përkohshëm austro-hungarez në Mitrovicë, Josef Umlauf, raportonte se shtatë shqiptarë të Klinës kishin vendosur të padisin kryetarin e komunës. Pasi kuptoi për këtë synim të tyre, kryetari i akuzoi shqiptarët për nxitje të rezistencës, me ç’rast shqiptarët u arrestuan dhe menjëherë u ekzekutuan në Manastirin e Deviqit. I ndërtuar më 1434, Manastiri gjendet në jug të Skenderajt.

Në vijim konsulli numëron disa raste të dhunës në Kosovë.

Rushiti nga Radisheva u ther nga xhandarët. (Kufoma u la katër ditë e pavarrosur).

20 maj: Në trevën e Shalës (katër orë larg Mitrovicës) përleshje triorëshe mes katër kryengritësve dhe dhjetë komitëve serbë (humbjet e serbëve: një i vdekur, një i plagosur).

22 maj: Në Suhogërllë (në perëndim të Mitrovicës) kryengritësit plagosën një çoban; xhandarmëria e ardhur në vendin e ngjarjes humbi dy pjesëtarë gjatë luftimeve.

15 maj: Banorët e 12 vendbanimeve serbe afër Mitrovicës u morën vesh që të delegojnë nga pesë burra të përshtatshëm, detyrë e të cilëve do të jetë ngacmimi i pandërprerë i shqiptarëve dhe përkrahja e lëvizjes serbe të komitëve.

Komitët serbë po i kërkojnë popullsisë shqiptare në Drenicë të shpërngulet, sepse, sipas tyre, nuk mund të bëhet fjalë për tolerancë ndaj shqiptarëve. Fshatarët shpesh arrestohen nga komitët dhe ushtarët pa arsye dhe dëbohen duke i shoqëruar. Asnjëri prej tyre nuk është kthyer deri më tani.

Në pesë ditët e fundit në Gradicë u vranë tre persona, në Radishevë u arrestua një person dhe u dëbua, në Abri u arrestuan dhjetë persona dhe u dëbuan. Të gjitha viset e banuara me shqiptarë janë vërshuar nga komitët.

Më 14 maj një komision i përbërë nga një kapiten dhe një veterinar, i shoqëruar nga 40 ushtarë dhe 10 xhandarë, shkoi në Drenicë për t’i regjistruar kafshët. Fshatrat tashmë të plaçkitura duhet të kujdesen për të siguruar ushqimin e komisionit dhe shoqëruesve të tij.

14 maj: 27 malazias u autorizuan nga inspektori i policisë Ceroviq që në Drenicë të zgjedhin dhe përvetësonin shtëpitë dhe arat të cilat ishin pronë e shqiptarëve të përndjekur. Më 16 maj këta malazezë erdhën në Drenicë bashkë me familjet e tyre për t’i përvetësuar patundshmëritë e shqiptarëve.

Më 17 maj tre imamë e kontaktuan inspektorin e policisë dhe iu lutën që malazezët e sapoardhur të vendosen në fshatrat e banuara me serbë, pasi që nga këta ardhacakë (malazias) nuk pritet asgjë e mirë, ngase janë të armatosur me mauzerë dhe municion. Inspektori i policisë Ceroviq i qetësoi ankuesit duke i siguruar se malaziasit e armatosur do të kujdeseshin edhe për sigurinë e jomuhamedanëve; çdo fshat i banuar nga muhamedanët do të ketë 10 ardhacakë të tillë (malazias). Inspektori Ceroviq tha se preferohet që fshatarët t’u japin malaziasve një pjesë nga arat e tyre.

Përktheu dhe përgatiti: Enver Robelli

Burimi: Politika dhe shoqëria në Vilajetin e Kosovës dhe në Kosovën e sunduar nga serbët. Raporte të konsujve austro-hungarezë nga Ballkani qendror (1870-1914), botoi Akademia Austriake e Shkencave, Vjenë 2020. Edituar nga Oliver Jens Schmitt dhe Eva Anne Frantz. [Tekstet janë botuar në origjinal në gjuhët që kanë shkruar konsujt, gjermanisht dhe herë-herë frëngjisht].