Proverbat
Proverbat kanë një histori shumë të vjetër. Përmbledhjet e para ë proverbave datojnë që nga kohët e lashta. Nga periudha antike është i njohur libri „Fjalët e urta të Solomonit“, i cili i takon letërsisë së urtësisë dhe besohet të ketë qenë përmbledhur rreth shekullit IV para Krishtit, ose ndoshta edhe më herët (Encyclopedia Britannica). Kur dihet se interesimi për mbledhjen e proverbave është kaq i hershëm, lind pyetja se sa më te hershme do te jenë ato të përdorura nga goja e popullit pa qenë te mbledhura. Duke pasur parasysh vjetërsinë kaq të madhe të proverbave, ndoshta nuk gabojmë nëse themi se ato janë të vjetra sa edhe vetë popujt.
Interesimi për mbledhjen e proverbave ka qenë i hershëm edhe te ne shqiptarët. Kështu, Frank Bardhi në fjalorin e tij latinisht-shqip (1635) ka përfshirë një numër proverbash që janë të parat të botuara në gjuhën shqipe. Që nga ajo kohë e deri më sot janë botuar shumë materiale dhe libra me fjalë të urta shqipe.
Jo rastësisht ne shqiptarët proverbat i quajmë edhe fjalë të urta popullore. Kjo shprehje tregon qartë se ato janë urtësia e një populli. Në të vërtetë, fjalët e urta janë urtësia dhe përvoja e një populli e grumbulluar gjatë shekujve dhe, si të tilla, ato kanë një rëndësi të veçantë për njeriun. Porositë dhe këshillat që dalin prej tyre janë shumë të dobishme. Ato e mësojnë njeriun për shumë gjëra në fusha të ndryshme të jetës. Për më tepër, ato synojnë ta mësojnë njeriun se si t’i tejkalojë vështirësitë e shumta me të cilat ai ballafaqohet gjatë jetës dhe t’i tregojë atij një rrugë më të mirë e më të sigurt.
Duke pasur urtësinë dhe përvojën shekullore të së kaluarës, nuk ka dyshim se njeriu është më i përgatitur për jetë. Mirëpo, dëshira dhe nevoja e njeriut për të qenë gjithnjë edhe më i ditur është një kërkesë e përhershme e secilit. Për këtë flasin këto dy proverba: Më mirë të keshë mend se para dhe proverbi: Dija është ari. Një mësim të mirë për të vërtetën se njeriu vetë duhet të bëjë diçka për t’u bërë i ditur e shpalos proverbi: Dija nuk falet, por fitohet.
Këtu më poshtë po i sjell edhe disa proverba me shpresë se lexuesi do të gjejë mësime që do të jenë të të dobishme për të.
Ku e ke zemrën, aty e ke mendjen.
Ai që di më së shumti, flet më se paku.
Kush që është shok me ë gjithë, nuk është shok me asnjë.
Më mirë një armik me mend se një mik budalla.
Dashuria e mund frikën.
Kush lyp nxin njanën faqe, kush nuk jep i nxin te dyjat.
Të varfërit jepi bukën e mos ia trego rrugen se e din vetë.
Kush shkon pa u thirrë, kthehet pa u përcjell.
Gjuha ruhet atje kur shkruhet.
Më mirë në kashtën tënde sesa në pambuk të huaj.
Ruajna Zot nga i padituri.
Mendja e zbukuron trupin.
Nuk është burrë ai që nuk e mban një grua të zorshme.
Kush nuk di të heshtë, nuk di të flasë.
Frikacaku vdes shumë herë, trimi veç një herë.
Kush bëhët dele, e han ujqit.
Trim është ai që din të ruhet.
Nuk është trim ai që nuk e njeh tutën.
Ai që nuk është për shtëpi, nuk është as për shoqëri.
Argati falas të bën dëm në arë.
Zoti i jep arrat, por nuk i thyen.
Çka të hidhësh në det, e gjen në kripë.
Çorba e lirë t’i djegë buzët.
Kur s’ke në kuletë, nuk të vijnë as fjalët.
Atë derë që nuk e çel çelësi, e çel paraja.
Ai që lakmon shumë, është gjithmonë i varfër.
Gëzohu me të paktën që të vij e shumta.
Kush rren, edhe vjedh.
Fjala është si bleta, që ka edhe mjaltin edhe thumbin.
Shpifja është si qymyri, që, edhe kur nuk djeg, të nxin.
Gratë i ndajnë vëllezërit, ndërsa gratë motra i afrojnë baxhanakët.
Prej nga je, prej nga e kam gruan.
Gruan dhe ëndrrat është vështirë t’i kuptosh.
Më vështirë është të mbash dy gra se dy shtete.
Dy gra në shtëpi, shtëpia mbetet pa fshi.
Burri është koka, kurse gruaja është qafa.
Burrat besojnë se bota është krijuar vetëm për ta.
Tre burra në shtëpi, e gruaja në mulli.
S’ka pyll pa derr.
Kush ngutet, vonohet.
Kush pin në rini, pendohet në pleqni.
Më parë del shpirti se vesi.
Nëse don nder, sillu me nder.
Pushka e çon gjakun të shpia.
Pushka e ka hajrin aq sa e ka grykën.
Kur nxehet mbreti, mërdhihet mileti.
Më mirë nji vo sot, se një pulë n’mot.
Merr në thua sivjet e rrëzohen n’mot.
Hakmarrja gëzon vetëm shpirtkëqinjtë.
I dehuri gjithnjë betohet se nuk është i pirë.
Kur nuk te don një lagje, fajin kërkoje te vetja.
Ai që ta bën rrafsh, ka qejf me t’dalë kodër.
Tom Pergjokaj, Gjermani
Maj, qershor 2022
tompergjoka@t-online.de
