Shqipëria dhe nacionalizmi shqiptar ishte një projekt romako-katolik që në ditën e parë dhe nuk e di pse njerëzit dhe politikanët në Turqi nuk e kuptojnë këtë

Shqetësime të ngjashme janë shprehur edhe në tensionet e fundit mes Serbisë dhe Kosovës. Pati nga ata që shprehën mundësinë që lufta Rusi-Ukrainë të përhapet në Ballkan dhe të kthehet në një luftë Rusi-Perëndim në një front të gjerë.

Pas daljes në gatishmëri të ushtrisë serbe dhe aktivitetit ushtarak në vijën kufitare, kriza ka hyrë në fazën e qetësimit. Vendimi për arrestimin e ish-policit serb Dejan Pantic, i cili ndezi tensionin, u shndërrua në arrest shtëpiak nga gjykata e Kosovës dhe presidenti serb Aleksandar Vuçiq bëri thirrje për heqjen e barrikadave.

Edhe pse tensionet tani për tani janë ulur, dinamika e konfliktit është e gjallë dhe do të vazhdojë të jetë e tillë në të ardhmen e parashikueshme.

Për të kuptuar këndvështrimin e administratës serbe për këtë çështje, ne i drejtuam pyetjet tona shkencëtarit politik Stevan Gajiq, një studiues në Institutin e Studimeve Evropiane me qendër në Beograd. “Stevan Gajiq zgjodhi t’u përgjigjet pyetjeve tona në një spektër të gjerë historik, duke filluar nga zhvillimet aktuale e deri te Mehmet Pasha Sokolloviq dhe perandoria austro-hungareze.”

Kështu e prezanton Mehmet Kıvanç intervistën e tij në faqen e quajtur Harici. Ne vendosëm ta ndajmë me ju edhe këtë intervistë.

Vija kufitare ndërmjet Kosovës dhe Serbisë është një zonë shumë komplekse dhe e diskutueshme. Ne duam të kuptojmë zhvillimet e fundit dhe dinamikën e tensionit të vazhdueshëm. A ka ndonjë lidhje midis veprimeve të fundit destabilizuese të dy palëve dhe krizës në Ukrainë?

Lidhja është se kryeministri i atyre që ne i quajmë institucionet e përkohshme të Kosovës dhe Metohisë, Albin Kurti, po përpiqet të përdorë krizën në Evropën Lindore për të krijuar një koalicion antiserb që do t’i shpallë serbët si rusët e Mesdheut apo Evropën Juglindore. Ai është një shqetësim serioz që duhet trajtuar. Kjo është lidhja. Një pikë tjetër është se si ndodhi e gjithë kjo. Kjo pasi shqiptarët nuk i njohin marrëveshjet që kanë nënshkruar, por nuk i njohin të ashtuquajturat Marrëveshje të Brukselit të viteve 2013 dhe 2015, të cilat vetë parlamenti i tyre i ka miratuar dy herë. Sipas marrëveshjes së përmbushur nga Serbia, i vetmi lëshim i bërë nga shqiptarët ishte krijimi i komunave të komunitetit serb në Kosovë-Metohi. Por, Kurti nuk e respekton rezolutën 1244 dhe nuk e respekton Marrëveshjen e Brukselit. Pra, çfarë bënë serbët? Ata u larguan nga institucionet, që do të thotë se serbët etnikë në Kosovë dhe Metohi u larguan nga policia. Pra, çfarë bënë shqiptarët? Arrestuan disa nga policët sikur këta njerëz ishin të përfshirë në krime lufte, terrorizëm dhe disa marrëzi të tjera. Por çështja është, nëse ata i dinin këto gjëra për këta njerëz, si nuk kishte problem të punësoheshin këta policë apo kur këta njerëz ishin në detyrë? Pra, kjo është vetëm një formë presioni, natyrisht. Gjithashtu, forcat speciale shqiptare hynë në fshatin serb Velika Hoça, në jug të Mitrovicës në Metohi. Ky fshat është një fshat i vjetër serb me 13 kisha ortodokse serbe që datojnë që nga Mesjeta. Ata kanë hyrë në këtë fshat dhe i kanë konfiskuar një familjeje 40 mijë litra verë. Ndërkohë, prodhimi dhe shitja e verës janë i vetmi burim të ardhurash për të gjitha familjet atje. I kanë konfiskuar 40 mijë litra, i kanë përzier të gjitha, pra i kanë asgjësuar. Dhe kjo, natyrisht, ishte një lloj presioni ekonomik ndaj serbëve për t’u larguar. Kjo është ajo që po ndodhë. Aty ‘vëzhguesit e pavarur ishin trupat e KFOR-it nga Shqipëria, kështu që shqiptarët po inspektojnë shqiptarët që sundojnë serbët. Dua të them, ky është me të vërtetë një turp. Serbët ngritën barrikada për të protestuar kundër arrestimit të policisë, kaq. Dhe pastaj Kurti filloi të kërcënojë serbët me armë dhe me vdekje. Sigurisht që Serbia duhej të reagonte dhe të tregonte se çfarë do të ndodhte nëse do të ndodhte një përpjekje e tillë. Dhe më duhet t’ju kujtoj se këtu ndodhën dy masakra të mëdha nën sytë e forcave të NATO-s. Njëra ishte në vitin 1999, kur ushtria serbe u tërhoq dhe hyri NATO, dhe e dyta ishte në vitin 2004, kur Kosova tashmë ishte nën kontrollin e plotë të NATO-s. Në të dyja rastet, kishat serbe u dogjën dhe serbët u dëbuan nga shtëpitë e tyre. Dhe, nga Kosova e Metohija u dëbuan rreth 200 mijë serbë, që është një numër i madh për atë krahinë. Në thelb, kjo është ajo që po ndodh.

A ju mbështet Rusia (palën serbe) në një konflikt të tillë? A mendoni se është e arsyeshme të merret mbështetje ushtarake nga Moska ndërkohë që lufta në Ukrainë vazhdon?

Ndihma e Rusisë është e rëndësishme sa i përket Kosovës dhe Metohisë. Ndihma e tyre më e vlefshme deri më tani ka qenë mbështetja e tyre në nivel të së drejtës ndërkombëtare, mbështetja e tyre për integritetin territorial të Serbisë në të gjitha territoret e saj, duke përfshirë Kosovën dhe Metohinë, mbështetja e tyre ndaj rezolutës nr. 1244 dhe mbështetja e tyre ndaj Kushtetutës së Serbisë. Pra, kjo mbështetje tani po përsëritet dhe kishte një siguri të fortë se Rusia do të vazhdonte këtë mbështetje. Sigurisht, ata reaguan në atë këndvështrim, por askush nuk foli për mbështetje ushtarake. Sigurisht që Serbia ka bashkëpunim ushtarak me Rusinë, por ka edhe bashkëpunim ushtarak me NATO-n. Ka edhe më shumë me NATO-n. Aktivitetet ushtarake me NATO-n janë më të mëdha se sa me Rusinë dhe këtë e tregojnë statistikat çdo vit.

Zgjedhjet lokale komunale janë shtyrë deri në prill të vitit 2023. Gjithashtu, qeveria e Kosovës është tërhequr nga vendimi i saj për targat e automjeteve. Pavarësisht kësaj, tensionet po rriten. Çfarë hapash do të ulnin tensionet dhe çfarë mendon Serbia për këtë?

Kjo është vetëm një shtyrje e çështjeve të pazgjidhura. Do të shohim se çfarë do të ndodhë më pas. Çështja është se Kurti nuk i bënte provokimet i vetëm, ndoshta me mbështetjen e Britanisë së Madhe dhe Gjermanisë. Sepse Gjermania dhe disa vende të BE-së i mbështetën hapur. Ata thanë se serbët duhet të largohen nga barrikadat, edhe pse nuk kanë thënë asgjë për faktin se shqiptarët nuk i kanë respektuar marrëveshjet e Brukselit dhe se si i kanë trajtuar serbët. Ata gjithmonë u bënin thirrje ‘të dyja palëve’ për qetësi, që është hipokrizia e tyre e qartë. Kjo është ajo që po ndodh me këtë çështje. Nuk është zgjidhur as problemi i targave dhe as ai zgjedhor, do të shohim se çfarë do të ndodhë më pas. Në thelb, janë amerikanët ata që kanë rëndësi. Ata nuk janë të kënaqur me atë që bëri Kurti. Në mënyrë të ngjashme, merrni parasysh krizën e Suezit kur Franca dhe Britania sulmuan Egjiptin. Amerikanët ishin kundër dhe i poshtëruan. Ndërsa Kurti mori mbështetje nga Britania e Madhe, Gjermania dhe BE-ja, këtë herë amerikanët kundërshtuan veprimet e tij. Kjo eshte e rendesishme. Dua të them, kjo iniciativë e turpshme e ashtuquajtur gjermane dhe franceze i bën thirrje Serbisë që ta njohë pavarësinë e Kosovës si shtet, që është një shaka shumë fyese e bërë prej tyre, me ndërmjetësuesin e BE-së, ndërsa marrëveshjet e nënshkruara tashmë nuk janë duke i respektuar. Kjo është ajo që ndodhi në Ukrainë në lidhje me Minsk 1 dhe 2. Edhe presidenti serb, i cili u përmend në intervistën e Merkelit, thotë se BE-ja po tregohet qartazi hipokrite dhe gënjen në të gjitha këto ngjarje.

Pse ushtria serbe ishte në gatishmëri? Nuk kishte alternativë tjetër përveç përdorimit të ushtrisë? A ka qeveria Vuçiq një udhërrëfyes apo qëllim specifik? Cila është harta rrugore e Beogradit?

Mbajtja e ushtrisë serbe në gatishmëri të lartë ishte gjëja e duhur për t’u bërë, sepse kjo ishte mënyra e vetme që Serbia t’i shpjegonte të ashtuquajturit publik ndërkombëtar se çfarë po ndodhte. Oh, çfarë termi racist përdora kur thashë opinion publik ndërkombëtar, sepse opinioni publik ndërkombëtar është një koncept i vlefshëm vetëm për Perëndimin politik. Ata bënë atë që duhej të bënin për t’u thënë se Serbia nuk do të qëndronte anash derisa njerëzit e saj keqtrajtoheshin, madje vriteshin apo deportoheshin – gjë që ishte gjithashtu një mundësi – dhe ishte vendimi i duhur. Mesazhi u mor. Prandaj policët serbë janë liruar. Mendoj se kanë qenë amerikanët ata që kanë bërë presion mbi shqiptarët për këtë çështje dhe për këtë arsye policia është liruar. Mund të thuash se kjo është për shkak të reagimit të Kurtit, sepse kur u lirua polici serb (Dejan Pantic…) tha se donte të shihte gjykatësin që e bëri këtë turp. Kjo në thelb do të thotë se amerikanët i treguan Kurtit se kishin mjete për të ndikuar në atë që ndodhi në Kosovë dhe Metohi, edhe kur ai sillej keq.

Çfarë parashikon Serbia për të ardhmen? A po mendon të anëtarësohet në NATO? Nëse planet e ardhshme të Serbisë përfshijnë anëtarësimin në NATO dhe BE, a nuk do të kërkonte kjo njohjen e Kosovës si shtet sovran?

Jo, Serbia definitivisht nuk do të anëtarësohet në NATO. Ky është një qëndrim zyrtar, sepse sipas një vendimi parlamentar të marrë në vitin 2007, Serbia ka statusin e një shteti neutral. Sigurisht që nuk do të anëtarësohet në NATO. Serbia zyrtarisht është në rrugën e saj drejt BE-së, por në mënyrë të ngjashme me Turqinë. Rruga serbe për në BE nuk po shkon askund. Dhe më pëlqen ta krahasoj me një teatër japonez kabuki, ku BE-ja sillet sikur ata të na duan dhe autoritetet serbe sillen sikur ne po shkojmë atje dhe asgjë nuk ndodh. BE-ja definitivisht po shpërbëhet pas Brexit-it dhe tani kriza e Ukrainës po tregon gjithë pafuqinë e BE-së. Berlini dhe Parisi në veçanti po ngacmohen jo vetëm nga Uashingtoni dhe Londra, por edhe nga Kievi, gjë që është shumë poshtëruese. Pse Serbia do të dëshironte t’i bashkohej një organizate kaq të dobët? Edhe BE-ja ka vepruar me shumë arrogancë ndaj serbëve. Ata na premtuan se do të na pranonin, por asgjë nuk ndodhi në Takimin e Selanikut në 2003. Në shoqërinë serbe ka lodhje për këtë çështje. Sipas të gjitha të dhënave sociologjike, shumica e serbëve nuk duan të hyjnë në BE, edhe nëse pranojnë të na marrin nesër. Për ne, BE nuk është në të vërtetë një alternativë. As NATO-ja dhe veçanërisht BE-ja nuk është një alternativë që e marrim në konsideratë. Ne po shohim opcione të tjera. Jam i kënaqur që Turqia merr pjesë në shumë organizata të tjera ndërkombëtare, veçanërisht në iniciativat euroaziatike, dhe mendoj se në të ardhmen serbët dhe turqit do të bashkohen në lloje të tjera organizatash në Euroazi. BE-ja e ka humbur kuptimin e saj, na duket si krahu politik i NATO-s dhe një mbetje e Luftës së Ftohtë. Mendoj se një nga arsyet që amerikanët po nxisin këtë luftë prokure me Rusinë në Ukrainë është të ripushtojnë Evropën Perëndimore dhe Evropën në tërësi. Mendoj se Londra dhe Uashingtoni nuk ishin të kënaqur me forcimin e Berlinit. Shikoni çfarë ndodhi tani. Ekonomia gjermane po shkatërrohet nga brenda nga agjentë si Annalena Baerbock e ndikuar nga Organizata e Atlantikut të Veriut, dhe politikanët si Schultz janë shumë të dobët për të bërë diçka për të. Franca është pak më e pavarur, por ende jo aq shumë. Pse do të donim të shkonim dhe të hynim në një anije që fundoset, në BE? Megjithatë, narrativa e shtetit do të jetë se BE-ja është objektivi ynë strategjik. Autoritetet do ta thonë këtë, por edhe ata nuk e thonë aq shpesh sa dikur. Ata thonë se ka lodhje në popullatë për këtë çështje, gjë që është absolutisht e vërtetë. Kjo është situata.

Pra, a mund të vendosë Serbia të njohë Kosovën? A do të ishte e mundur kjo nëse Serbia dhe Kosova shkëmbenin disa toka të diskutueshme?

Përgjigja e shkurtër është jo, Serbia nuk do ta njohë Kosovën. Nuk do të ketë shkëmbim territoresh. Kjo ishte një temë e nxehtë deri në fund të vitit 2018, por nuk është më shumë e popullarizuar në mesin e serbëve dhe shqiptarëve të Kosovës. Kur kishim tensione të mëparshme gjatë asaj periudhe, gjithçka dukej si një lloj përballje mes Vuçiqit dhe Ramës. Mendoj se një nga regjisorët e këtij filmi ishte Alex Soros, i cili drejton të ashtuquajturën Nisma e Ballkanit të Hapur, që në thelb është një nismë e NATO-s. Nuk mendoj se është e mundur, nuk do të ndodhë. Ne nuk do ta njohim Kosovën dhe kjo ide e shkëmbimit të territorit është padyshim e vdekur. Pse serbët do ta shkëmbenin tokën e tyre me tokën e tyre? E gjithë Kosova dhe Metohia janë pjesë e Serbisë, dhe sigurisht edhe rajonet e tjera në Serbi janë pjesë e Serbisë. Falë Zotit, kjo nuk do të ndodhë dhe është mirë që këto ide janë braktisur.

Turqia ishte vendi i parë që e njohu Kosovën si shtet dhe tani ka marrëdhënie të shkëlqyera me Serbinë. A është e mundur që Ankaraja të funksionojë si ndërmjetëse në situatën aktuale?

Mendoj se Turqia dhe Serbia kanë interesa të përbashkëta, por Turqia duhet të ndryshojë politikat e saj. Mendoj se Turqia duhet të marrë si shembull Azerbajxhanin, partnerin dhe aleatin e saj më të mirë. Azerbajxhani e njeh Serbinë në integritetin e saj territorial. Fatkeqësisht, Turqia po i shet dronët Bajraktar në Kosovë, e cila ka një qeveri separatiste. Ky është gjithashtu një gabim i rëndë. Një gabim tjetër i madh që turqit nuk e dinë është se shqiptarët e Kosovës i asimiluan turqit në Kosovë e Metohi në mënyrë shumë agresive. Sepse ka edhe turq të tjerë, sidomos në qytetin e Prizrenit. Këta njerëz janë asimiluar me dhunë në shqiptarë. Ka edhe një gjë tjetër që Turqia nuk e kupton. Shqipëria dhe nacionalizmi shqiptar ishte një projekt romako-katolik që në ditën e parë dhe nuk e di pse njerëzit dhe politikanët në Turqi nuk e kuptojnë këtë. Është një studiues shqiptar nga Tirana me emrin Olsi Jazexhi i cili e thotë të njëjtën gjë. Në historinë e sajuar të Shqipërisë, Turqia paraqitet si armike në librat zyrtarë të historisë shqiptare. Pra, pse të falsifikoni? Shkrimtarja bullgare Teodora Toleva ka një libër të shkëlqyer. Ajo vdiq herët, por shkroi një libër të quajtur “Ndikimi austro-hungarez në krijimin e kombit shqiptar”. Gjithçka atje është e rreme, që nga flamuri i krijuar në një studio në Vjenë në shekullin e 20-të deri te gjëra si Pallati i Vjenës dhe gjuha e standardizuar nga Habsburgët. E them këtë sepse është e rëndësishme që turqit ta dinë: Të gjitha elitat shqiptare janë ose romako-katolike ose kripto-katolike. Ibrahim Rugova, i portretizuar si shqiptari Nelson Mandela apo diçka e tillë, ishte një kripto-katolik. Fjala vjen, Rugovës, jetën ia ka shpëtuar disa herë policia sekrete serbe kur strukturat e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës kanë dashur ta vrasin. Një herë, terroristi u vra pikërisht pranë murit të shtëpisë së tij. Ai po tentonte t’i bënte atentat Rugovës, por policia serbe e pengoi këtë. Rugova ishte kriptokatolik. Në mes të dollapit të Hashim Thaçit ishte një foto e tij me Papën. Kryeministri shqiptar Edi Rama lindi i krishterë ortodoks dhe në çfarë u konvertua? Për katolicizmin romak. Ramush Haradinaj tha “Po, jam mysliman, por të gjithë jemi katolikë” dhe në dollapin e tij kishte një fotografi të Nënë Terezës. Ndërkohë, Nënë Tereza, gjoja shqiptare e Maqedonisë, vlerësohet si heroinë shqiptar. Në Maqedoni, pse do të lavdëronin një shenjtor katolik kur të gjithë shqiptarët janë myslimanë, myslimanë sunitë? Kjo është absurditet i plotë. Megjithatë, kjo është pjesë e politikës së kaluar të Vatikanit, Austro-Hungarisë dhe Italisë, që e krijuan Shqipërinë dhe nacionalizmin shqiptar si projekt romako-katolik. Por ka një problem në këtë projekt. Problemi është, si mund të merrni një popullsi që është 70 për qind myslimane dhe të përpiqeni të krijoni katolikë prej tyre? Epo, ju merrni elitën e tyre dhe kjo është ajo që është bërë në të kaluarën dhe kjo është ajo që po bëhet tani. Një tjetër gjë është se kur hyni në qytetin e Prizrenit, ekziston një gjimnaz i madh jezuit Inacio Loyola. Konflikti i vërtetë në Kosovë nuk është mes serbëve dhe shqiptarëve, por mes islamit dhe katolicizmit romak brenda komunitetit shqiptar. Madje do të thosha se konflikti mes myslimanëve në të kaluarën ishte midis Turqisë dhe vendeve të Gjirit, të cilat financonin xhamitë që dukeshin si të gjitha xhamitë arabe, kundër xhamive osmane. Nga Gjiri, xhamitë e bardha, të vogla dhe të holla me minare të financuara nga monarkitë në Gjirin Persik i gjeni sot në të gjithë Kosovën e Metohinë dhe edhe në Maqedoni.

Projekti perëndimor i Shqipërisë dhe Bosnjës

Nëse shikoni historinë shqiptare, ajo që bënë austriakët ishte vjedhja e një personi mesatarisht të rëndësishëm nga historia serbe, Gjergj Kastrioti Skënderbeu (Skënderbeu). Më pas ata deklaruan se ai ishte shqiptar dhe tani hero kombëtar shqiptar, megjithëse nëna e tij quhej Voisava. Prindërit dhe vëllezërit e tij janë varrosur në Manastirin serb Hilandar në malin e shenjtë Athos në Greqi. Si mund të jetë shqiptar nëse prindërit e tij janë serbë? Por kjo nuk ka rëndësi. Ky është vetëm një detaj. Çështja është se si projekti politik i shqiptarëve ashtu edhe ai politik i boshnjakëve në Bosnje është një projekt perëndimor i para hyrjes së Perandorisë Austro-Hungareze në Bosnje pas Kongresit të Berlinit. Edhe në vitin 1878, të gjithë serbët që pranonin islamin quheshin turq, sepse siç e dini, në Perandorinë Osmane ekzistonte një sistem mileti, kështu që mund të ishe i zi, kinez, serb, i bardhë, gjeorgjian, armen, grek, çfarëdo, por nëse je musliman, kjo të bën turk. Pra, edhe boshnjakët ishin turq. Por kur Perandoria Austro-Hungareze pushtoi Bosnjën dhe Hercegovinën dhe më vonë i aneksoi ato në vitin 1908 – një ngjarje që pothuajse shkaktoi Luftën e Parë Botërore në atë kohë – ajo u nis në një rrugë për myslimanët në Ballkan, domethënë serbët. Duke propaganduar ata vazhduan me boshnjakizimin e myslimanëve. Ata i krijuan këta boshnjakë. Kjo është arsyeja pse, pavarësisht se çfarë bën Turqia politikisht, pavarësisht nëse Turqia do të përballet, muslimanët boshnjakë do të jenë gjithmonë një lojtar në NATO. Para kësaj, Perandoria Austro-Hungareze hodhi themelet për Perëndimin politik. Nëse e keni vënë re, ndërsa myslimanët masakroheshin në Irak në vitet e 90-ta, të vetmit myslimanë të mbështetur nga perëndimi ishin shqiptarët dhe boshnjakët, pra myslimanët e Bosnjë-Hercegovinës. Dhe të dyja palët e shohin Turqinë si vendin që paguan paratë dhe paguan faturat e tyre, por ata kurrë nuk bëjnë lëshime reale ndaj Turqisë. Për sa kohë që shqiptarët i asimilojnë turqit si shqiptarë dhe u mësojnë historinë e tyre, turqit janë gjithmonë armiq.

Turqit dhe serbët duhet të bëjnë një marrëveshje serioze

Për çfarë po flasim? Serbët dhe turqit duhet të bëjnë një marrëveshje të re, por këtë herë është një marrëveshje serioze, sepse ka çështje për të cilat ne mund të biem realisht dakort. Më lejoni t’ju kujtoj diçka, Serbia e Madhe u krijua nga veziri më i madh i Perandorisë Osmane. Ky person është Sokullu Mehmet Pasha ose Mehmed Pashë Sokoloviq, ose Bajica Sokoloviq, sepse është serb. Dhe ai vetë e dinte se ishte serb. Ai u bë jeniçer. Ai u mor jo si fëmijë, por si adoleshent, në atë kohë ai ishte student në një manastir. Ai tashmë ishte i ditur. Ai ishte një i ri shumë ambicioz dhe ishte veziri i madh i Perandorisë Osmane gjatë periudhës së Tre Sulltanëve dhe kur Perandoria Osmane ishte në kulmin e fuqisë së saj. Siç e dini, serbët kishin një perandori në Kosovë. Prizreni ishte kryeqyteti i perandorisë. Prizrenin e përmenda sepse aty jetonin edhe turq, por siç thashë ata vërtetë ishin asimiluar nga shqiptarët. Kryeqyteti më vonë u zhvendos në Shkup, sot kryeqyteti i Maqedonisë së Veriut. Por serbët kanë një traditë, madje traditën e Perandorisë Bizantine apo Romake. Kjo është diçka që Perandoria Osmane u bë pas vitit 1453.

Nëse Turqia është vërtet serioze për të bashkëpunuar me serbët, atëherë ajo duhet të bëjë një marrëveshje të re. Le të flasim, por le të flasim seriozisht. Një bisedë serioze fillon duke i quajtur gjërat me emër. Kur Erdogan e bëri këtë në Sarajevë në vitin 2007, nëse nuk gabohem, ai në thelb u tha muslimanëve boshnjakë, “ne ju duam, por ju jeni të njëjtët njerëz si fqinjët tuaj”. Domethënë me serbët e tjerë. Sigurisht, kështu e quajnë veten edhe boshnjakët tani. Shikoni, kur ata jetojnë në Turqi, e kuptojnë se janë serbë të besimit mysliman dhe se Turqia është vendi i tyre. Kjo eshte e verteta. Pra nuk kanë problem identiteti. Boshnjakët u krijuan nga Perandoria Austro-Hungareze për interesat e tyre politike, sepse kishin frikë nga Perandoria Austro-Hungareze, ndërkohë që jetonin vazhdimisht në këtë pasiguri të krijuar nga Perëndimi.

Perëndimi kishte frikë nga Ballkani, shtetet e reja që dolën pas largimit të Perandorisë Osmane nga Ballkani, ose pas disfatës së saj, ose si të doni quani. Ata kishin frikë se Greqia dhe Serbia do të kishin një kufi të madh të përbashkët. Prandaj nacionalizmi shqiptar u krijua si një projekt katolik për të pasur diçka në mes. Me fjalë të tjera, ata krijuan një komb nga popuj të ndryshëm të tri feve – sepse ka edhe shqiptarë ortodoksë, myslimanë dhe katolikë romakë – dhe dy gjuhë. Shqipja u krijua si gjuhë e vetme nga gegërishtja në veri dhe toskërishtja në jug. Dhe disa njerëz, si Konti Thalloczy dhe Benjamin Kalaj, bënë pikërisht të kundërtën, duke krijuar një popull trifetar në Bosnje. E kam fjalën për serbët. Ata formuan tre kombe: serbët romako-katolikë, serbët e krishterë ortodoksë, të cilët përbënin shumicën e serbëve dhe serbët e besimit mysliman, të cilët quheshin turq gjatë Perandorisë Osmane. Ata donin të krijonin tre kombe. Nga ku? Sepse kishin frikë se kjo masë e madhe njerëzish do të bëhej një forcë serioze politike në Perandorinë Austro-Hungareze. Dhe kështu ndodhi në fund. Siç e dini, guerili Gavrilo Princip, i cili e qëlloi Franc Ferdinandin në Sarajevë më 28 qershor 1914, ishte nga Mlada Bosna, domethënë Bosnja e Re. Ai ishte anëtar i organizatës së quajtur Mlada Bosna, që do të thotë Bosna e re. Dhe kjo organizatë kishte anëtarë nga të tre fetë në Bosnjë. Për shembull, anëtar i saj ishte edhe Mustafa Goloviç, i cili ishte mysliman. Aty ishte shkrimtari i njohur Ivo Andriq, i cili ishte romako-katolik. Ishin Cabrinoviç dhe Gavrilo Princip, të cilët ishin ortodoksë. Siç e përkufizuan veten, ata e konsideronin veten serbë ose jugosllavë. Në atë kohë, të dyja ishin sinonime. Ata ishin kundër ndarjes artificiale të popullsisë nga austriakët.

Nëse Turqia dhe Serbia mund të vendosin një dialog serioz për partneritet strategjik, e jo si tani për të moderuar marrëdhënie të mira, dhe nëse Turqia mund të ndërmjetësojë mes njerëzve të së njëjtës gjuhë dhe t’u shpjegojë muslimanëve se serbët, domethënë ortodoksët, janë vëllezërit e tyre, e jo armiqtë e tyre, atëherë mund të ketë bashkëpunim serioz. Dhe, nëse Turqia vazhdon të njohë Kosovën dhe kërcënon të shesë bajraktarë, ky partneritet do të jetë sipërfaqësor. Domethënë, jam shumë i qartë në këtë intervistë, këto janë të gjitha faktet kur bëhet fjalë për marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe Turqisë.

Mehmet Pasha Sokolloviq, serbët dhe e ardhmja…

Ne kemi një themel të fortë mbi të cilin mund të ndërtojmë marrëdhëniet tona. Ekzistenca e Sokullu Mehmet Pashës është një tregues se historia jonë nuk është tërësisht një histori armiqësie. Nuk e përmenda pse thashë se ai krijoi Serbinë e Madhe. Është ai që rihapi dhe riorganizoi Patriarkanën Serbe. Por ku? Në Pejë, Kosovë-Metohi. Kurse patriark të kishës ortodokse serbe e emëroi vëllanë e tij Makaria Sokolloviqin dhe në atë kohë juridiksioni i kishës ortodokse serbe ishte shumë i madh. Ai mbulonte të gjithë rajonin nga rajoni i quajtur Rumelia nga turqit deri në Hungarinë e sotme. Pra, juridiksioni ishte shumë i madh. Dhe një vezir i madh osman e bëri këtë. Ky nuk është shembulli i vetëm, është një luftëtar i madh Omer Lutfi Pasha që ndihmoi reformën e Perandorisë Osmane. Ai luftoi për të në mesin e shekullit të 19-të. Historia ka të bëjë më shumë me nuancat e të përhimtës se sa bardh e zi, dhe mendoj se ka gjëra të tilla ku mund të bashkëpunojmë në baza serioze, por për këtë duhet të ketë një lloj ndershmërie nga pala turke dhe pala turke duhet të jetë e hapur për këtë. Dhe nëse këto lloj gjërash nuk ekzistojnë në dialog, nuk mund të ketë një bisedë serioze për partneritetin strategjik. Dhe përsëri them, shikoni Azerbajxhanin, shikoni zhvillimin e marrëdhënieve Serbi-Azerbajxhan, të cilat me të vërtetë po përmirësohen çdo ditë. Azerbajxhani e respekton Serbinë. Azerbajxhani respekton interesat serbe dhe integritetin territorial serb. Dhe për këtë arsye, Azerbajxhani është shumë i respektuar nga Serbia. Ky është qëndrimi im për zhvillimin e mundshëm të marrëdhënieve serbo-turke në të ardhmen.