( Autori në kazamatën e Zenicës 1981 )
Shkruan Nafi ÇEGRANI
Refleksione
Shërbimi i Sigurimit shtetëror jugosllav , zakonisht në popull e njohur me emrin e saj origjinal si UDB-a, e cila është formuar me 13 maj 1946 fillimisht si OZN-a , e përbërë nga katër sektore : i Pari për zbulim nën drejtimin e Maks Moloqit, i Dyti për kundërzbulim i udhëhequr nga Pavle Pekiq, i Treti VOS /Shërbim informative ushtarak/ në krye me Jefto Shashiq dhe sektori i Katërt ishte ai teknik dhe për logjistikë, e të cilin fillë pas 1946 e njohur si OZN-a me sektorin e ZBULIMIT u shëndërua në UDB-a, kurse VOS-i dhe KUNDËRBULIMI në KOS dhe më 1955 krahas tyre u formua edhe SID (Shërbimi për informim dhe dokumentacion diplomatic, i cili funksiononte si rrjet i posaçëm në të gjitha ambazadat dhe qendrat konsulare diplomatike jugosllave), dhe njëkohësisht vite më vonë, në dekadat e saj të fundit UDB-a ishte e përbërë nga gjashtë organizata gjysmë të pavarura të policisë sekrete politike- një për secilën nga gjashtë republikat federale të Jugosllavisë – koordinuar nga zyra qendrore federale në Beograd në krye me shefin famkeq Aleksandar Rankoviqin, veproi deri në shkrirjen e saj në SDB, pas Plenumit në Brione më 1966 dhe shembjen e Rankoviqit.
… Për më shumë se dy dekada, deri në rënien e tij dramatike në vitin 1966 (për shkak të pjesëmarrjes së dyshuar në një komplot kundër Titos), Rankoviçi ishte njeriu i tretë më i fuqishëm në Jugosllavi. Në vitin 1944 themeloi OZNA-n (Odeljenje za Zaštitu Naroda, Departamenti i Sigurisë Kombëtare), qe në vitin 1946 u shndërrua në UDB. Operacionet e UDB-së u formuan nga kërcënimet e brendshme dhe të jashtme të dyshuara. Nën Rankoviç, ajo ruante depo malore municionesh sekrete, mbronte trafikun hekurudhor, spiunonte diplomatë të huaj, përgjonte telefona, hapte letra dhe merrrte në pyetje armiq të brendshëm të supozuar, nga politikanë deri tek fshatarë që i rezistonin kolektivizimit. Trajnimi bazë në shkollat zyrtare të spiunazhit të UDB-së (me seli në Beograd) zgjaste dy vjet dhe përfshinte trajnime fizike, kurse gjuhe, inteligjencë ushtarake dhe diplomatike dhe hetime penale…
Që nga formimi dhe gjatë zhvillimit të Shërbimit secret jugosllav të quajtur UDB-a dhe deri në vitin 1966 kur u mbajt kongresi në Brione, udhëhiqej në mënyrë vertikale dhe centralike nga Qendra e saj në Beograd, e udhëhequr nga Aleksandar Rankoviqi .
Ky fenomen e përshpejtoi emigracionin disident dhe krijoi dinastitë komuniste dhe UDB-a arriti të ketë ndikim sot. Tito e kishte çimentuar autoritetin e tij deri në vitin 1946, duke arritur marrëveshje ad-hoc me liderët e huaj, një akt balancues midis Perëndimit dhe Lindjes, i cili gjithashtu do të përfshinte kontakte me botën në zhvillim. Jugosllavia u bë anëtare themeluese e “Lëvizjes së të Paangazhuarve” – një grup kombesh të pavarura nga çdo bllok i madh i pushtetit – i themeluar në kryeqytetin e saj Beograd në vitin 1961. Përmes kësaj marrëdhënie, Tito do të zgjeronte ideologjinë politike, kontratat e biznesit dhe kapacitetet e inteligjencës në të gjitha aspektet…
Operacionet e UDB-së u formuan nga kërcënimet e brendshme dhe të jashtme të dyshuara të drejtuara nga Rankoviqi si dhe spiunazhi i UDB-së me qendër në Beograd, zgjaste dy vjet dhe përfshinte trajnime fizike, kurse gjuhe, inteligjencë në strategjitë ushtarake, agjenture dhe diplomatike .
Pra, UDB-a, siç kam theksuar edhe here të tjera, ishte organizata sekrete e policisë së Jugosllavisë. Më e njohur në të gjitha kohërat thjesht nga akronimi UDB-a, në dekadat e tij të fundit ishte i përbërë nga gjashtë organizata gjysmë të pavarura të policisë sekrete – një për secilën nga gjashtë republikat federale jugosllave – të koordinuara nga selia qendrore federale në kryeqytet të Beogradit.
Megjithëse funksiononte me më shumë përmbajtje sesa agjensitë e tjera të policisë sekrete në diktaturat komuniste të Evropës Lindore, UDB-a ishte megjithatë një mjet kontrolli nga frika.
( Tito dhe Xhon Kenedi )
Janë bërë me qindra e qindra survejime, atentate, eleminimet ndryshojnë ndaj krerëve të emigracionit kroat Ante Pavelić dhe Vjekoslav Luburić (në Spanjë dhe Argjentinë) etj , deri tek shkrimtari emigrant kroat Bruno Buçiq dhe shkrimtari emigrant serb Dragiša Kašiković, e kështu me rradhë. Por, pa mos anashkaluar as ata shqiptarë, Brenda dhe jasht Jugosllavisë komuniste. Funksionet dhe veprimtaritë e saja UDB-a i formoi paralelisht, duke përfshirë pjesën më të magje të agjenturës së saj, zbulimit dhe kundërzbulimit që nga 1946-1966 dhe pas kohës së Rankoviqit, gjatë gjithë periudhave kur veproi ajo makineri e tmerrrshme jugosllave, aktivitetet e inteligjencës dhe të sigurisë u përqëndruan më pak në inteligjencë dhe më shumë në siguri të brendshme. Dekreti për Organizimin e Sekretariatit të Punëve të Brendshme të Shtetit rregulluan autoritetin e sigurimit të inteligjencës si prerogativë të Drejtorisë së Sigurisë së Shtetit në Ministrinë e Brendshme. Riorganizimi i mëposhtëm adresoi çështje që lidhen me kompetencën e federatës (siguria e shtetit, trafiku ndërkufitar, shtetasit e huaj, pasaportat, prezantimi dhe shpërndarja e shtypit të huaj dhe shtetësia federale).
Shërbimi për Kërkim dhe Dokumentim (SID) i cili mblodhi informacione politike të jashtme, inteligjenca e mbrojtjes ushtarake u trajtua nga Departamenti i 2-të i GS – KOS (Kontraobaveštajna služba / Контраобавештајна служба / Shërbimi i Kundërzbulimit) të Ushtrisë Popullore Jugosllave. SDB në republika nuk ishte autonome, por ishte e lidhur me shërbimin federal i cili koordinonte punën dhe nxori udhëzime.
Siguria e shtetit rregullohej me legjislacion sekret (Gazeta Zyrtare e fshehtë), e cila përcaktonte përdorimin e operacioneve speciale. SDB kryente kërkime në shtëpi, përgjime të fshehta brenda ambienteve, përgjime telekomunikuese, mbikëqyrje të fshehtë të njerëzve dhe përgjime të fshehta të letrave dhe dërgesave të tjera. Me interes parësor për SDB ishte siguria e brendshme; duke identifikuar dhe penguar aktivitetet e “armikut të brendshëm” (d.m.th. “drejtës së djathtë borgjeze”, klerikëve, anëtarëve të Kominformës, nacionalistët dhe separatistët). Puna e inteligjencës jashtë vlerësohej më pak e rëndësishme dhe ishte nën kontrollin federal. SDB ishte një “polici politike”, e përgjegjshme ndaj organizatës së partisë nga e cila mori udhëzimet e saj dhe për të cilën raportoi. SDB ishte aq e rrënjosur në sistemin politik sa që një nga detyrat e saj ishte përgatitja e “Vlerësimeve të Sigurisë Politike”; domethënë vlerësime mbi të gjitha sferat e jetës. Gjatë veprimtarisë së saj, SDB gëzonte një gamë të gjerë të pushtetit, duke përfshirë fuqitë klasike të policisë (identifikime, marrje në pyetje dhe arrestime). Organizata SDB po ndryshonte vazhdimisht dhe po bënte përmirësime, por mbeti e lidhur me njësinë qendrore në Fedratë dhe vertikalisht në hijeharkinë e tyre etë kontrolit të SDB së republikave.
Aktivitetet operative në periudha të ndryshme gjatë viteve 1946–1966 dhe 1967-74 dhe më pas, kishte mbikqyrje personale edhe vetë Josip Broz Tito me përfaqësues të UDBA, e që me aksionet e para si operacioni ,,Gvardijan,, , i cili mohoi mundësinë e Bozhidar Kavran të depërtonte në grupet dhe organizatat emigrante kroate gjer te Dr, Jeliq, të cilët organizonin kryengritje kundër Jugosllavisë, duke kapur përfundimisht vetë Kavran. Nga viti 1963-1974, shërbimet e inteligjencës së sigurisë merrreshin me një seri ngjarjesh politike vendase dhe të jashtme. .. Ajo, kishte infiltruar rrjetin e spiunazhit sidomos në rradhët e organizatave të emigracionit kroat dhe Dr. Jeliqit, përmes të cilëve, nga burime paralele, spiunonin edhe krerët e emigracionit shqiptarë në Perëndim, veçmas në SHB-a, Kanda, Australi dhe Zelandë të Re .
( Shefa ogurzi që drejtonin UDB-në).
Në Shtëpinë e “Uzhiçkës” , pati konfrontime politike si para dhe pas Plenumit të Brioneve të 1966, nisin edhe disa plasaritje brenda për brenda institucioneve kroate dhe sllovene, nisin flakërime liberale dhe demonstrata masive studentore të majta në Beograd në 1968, Hrvatsko proljeće (Pranvera Kroate) ose “MASPOK” (lëvizje masive) në Kroaci në 1971, dhe hedhja e parashutistëve nga grupet teroriste kruate në mallet e Bugojnos në zonën Raduša (1972), dhe një ringjallje e nacionalizmit në republikat Jugosllave, ishin të njëpasnjëshme.
Ngjarja më domethënëse jashtë vendit ishte pushtimi i trupave të Paktit të Varshavës në Çekosllovaki në 1968. Këto ishin rrethanat në kohën kur akti i parë për punët e brendshme të republikave individuale u miratua në vitin 1967. Sipas këtij akti, punët e brendshme trajtoheshin drejtpërdrejt nga organet administrative komunale dhe sekretaritë e punëve të brendshme të secilës republikë ose nga provincat e tyre Trupat. Kjo ishte hera e parë që nga viti 1945 që republikat fituan kontroll dhe ndikim më të madh mbi organet e tyre individuale të sigurisë dhe shërbimet e sigurimit të inteligjencës. Shërbimi i Sigurimit të Shtetit (SDB) përcaktohej me ligj si një shërbim profesional brenda Sekretariatit të Punëve të Brendshme të Republikës (RSUP). Natyrisht, shumica e kompetencës së saj mbeti brenda institucioneve federale, siç përcaktohet me Ligjin për Trajtimin e Punëve të Brendshme nën kompetencën e Organeve Federale Administrative (1971), i cili përcaktoi se sekretariati federal i punëve të brendshme koordinon punën e SDB në republikat dhe provincat . Hapat e mëtutjeshëm u ndërmorën me transformimin e administratës shtetërore, miratimin e Aktit Federal mbi Administratën e Shtetit (1978) dhe Aktin e Republikës (1978). Akti i sapo miratuar për punët e brendshme ngarkoi Sekretariatin e Punëve të Brendshme të Republikës (RSUP) me çështje të sigurisë së shtetit, të cilat më pas u bënë çështje RSUP dhe nuk iu dha më trajtim special “në RSUP”. Kjo rezolutë mbeti në fuqi deri në ndryshimet e vitit 1991 të aktit për punët e brendshme.
( Konflikti !)
Periudha pas vitit 1981 ndryshoi Roli i inteligjencës dhe sigurisë, kur një mentalitet tjetër mbretëroi brenda Partisë komuniste dhe filluan proceset e demokratizimit, të cilat në atë kohë ishin ëndërr. Agjensitë e sigurimit të inteligjencës u sulmuan dhe shumë njerëz filluan të shkruajnë publikisht dhe kritikojnë SDB-në ( ndër të parët autori i këtij shkrimi ).
***
Pas kongresit në Brione, kur edhe bëhet heqja e Rankoviqit nga funksionet e tij , UDBJA transformohet në organizimin e brendshëm dhe emrohet SDB /Sluzhba drzhavne bezbednosti/, e cila me Qendër të nivelit federative jugosllav mbetet në Beograd pranë Ministrisë Federative të PB, por edhe republikat dhe krahina autonome e Kosovës krijuan Shërbimet e tyre të SDB / Shërbimi i Sigurimit shtetëror/, e që kishin zyra të detashuara të vetat nëpër komuna. Por, që të gjithë SDB e republikave dhe veprimtaria e tyre qoftë për çështjet e mbrendëshme teritoriale apo ato të punëve të jashme dhe diplomatike, kordinohej gjithmonë nga SDB Federative e Beogradit, e të cilët aprovonin ose jo ndonjë çështje që lidhej me problemet e brendëshme apo të jashme.
Përbrenda sketorëve dhe resorëve të SDB federative dhe të atyre republikane e krahinore funksiononin disa Drejtori, por më të rëndësishmit ishin Drejtoria apo sektori i II i cili merrrej me çështjet e të ashtuquajturit “emigracionit armiqësor” / por që këtë çështje të emigracionit qoftë atij kroat, serb, shqiptarë apo maqedonas, ishte e angashuar edhe SID, që ishte Shërbimi informative diplomatic/. Kurse, një rëndësi të veçantë kishte edhe sektori i analitikës sin ë nivel federative njashtu edhe në atë republican, ku bëhej përpunimi i raporteve, informacioneve, të dhënave nga burime të ndryshme nga vendi dhe jashtë, e që ishin të dobishme, relevante dhe interesante për Shërbimin në tërësi, bëheshin analiza dhe elaborate të thukëta dhe nga këto bëhej edhe informimi i shefave të SDB federative dhe të republikave, krerëve të KQ LKJ ,Kryesisë së shtetit dhe personaliteteve udhëheqëse diplomatik etj. Është interesante që të përmendim se në kuadër të SDB të niveleve republikane dhe asaj federative ishin vë në funksion edhe një rrjet i posaçëm kuadrash të zgjëdhur për punë agjenturore, dhe vepronin si zyrtarë të lartë të autorizuar nga Udhëheqësitë politike si kuadra politik në punët e Shërbimit të Sigurisë publike /SJB/, pranë zyrave të shefave të SVR /Sekretarijateve për Punë të Brendëshme/, e që kishin kompetenca nga KQ apo organet ekzekutive të LK të nivelit federative dhe republikan, e që kordinonin punët dhe planet e fshehta, me pëlqimin e SDB-së. Detyra e këtyre zyrtarëve të këtij rrjeti ishte që të angazhiheshin dhe punonin jasht vendit për çështje të caktuara në përgatitjen e terenit dhe operacioneve që ishin të karakterit TOP SEKRET e që do të kishin lidhshmëri edhe me veprimtaritë e grupeve apo personave të veçantë të evidentuar sipas kategorive dhe veprimit nga rradhët e emigracionit, ndjekjen dhe vëzhgimin e tyre, grumbullimin e informacioneve të nevojshme dhe të ndryshme.Këto rrjete ishin gjithmonë në kordinim të zhvillimeve dhe të punës së tyre me operativistët e SDB, ku paralelisht vepronin edhe Shërbimi i zbulimit dhe kundërzbulimit jugosllav, e të cilët njëherit edhe bënin vlerësimin e proceseve për vendim-marrje rreth organizimit të ndonjë operacioni për rrëmbime apo atentate të personave të cilët UDBJA i mbante në evidencë si armiq kundër shtetit ose nëse ishin të kategorisë që kishin qenë të angazhuar si informatorë, e që për shkaqe të ndryshme ,,ishin larguar,, nga të tillët kërkohej ,,llogari,,! Zyrtarët e lartë të këtyre rrjeteve në zyrat e SDB, paralelisht mbanin dhe kryenin edhe funksione të ndryshme dhe pozita nën udhëheqjen politike të vendit ose të caktuar në postet udhëheqëse si nënsekretar apo ndihmësa të sekretarit republican për PB të nivelit republican njashtu edhe ato të nivelit federative.
Si zakonisht, zyrtarët e SDB –së /UDB-së/, të të gjitha sektorëve si ata të analitikës, Shërbimit të zbulimit dhe kundërzbulimit, apo ata të rrjetit për punë jasht vendit dhe në punët pranë konzulateve dhe përfaqësive diplomatike, e që janë marrë me veprimtari secrete të spiunazhit, për to zyrtarisht nuk shpallet ndonjë konkurs, por pranohen në vende pune sipas propozimit dhe besueshmërisë për zgjedhje nga vetë Shërbimet e fshehta.
Veprimtaria dhe aktivitetet e brendëshme dhe të jashme të UDB-së u përcaktuan me ,,Ligjin për punë të brendëshme,, të Jugosllavisë dhe rregulloreve dhe plan-programeve veçmas për SJB dhe SDB, e që kishin për detyrë mbledhjen dhe grumbullimin e informacioneve nga fushë të ndryshme, e veçmas pë rata të karakterit që mbante SDB mbi aktivitete e grupeve dhe organizatave të emigracionit, grupeve clandestine dhe dhe personave të caktuar për të cilët mbaheshin edhe dosje të ashtuquajtura ,,PPR,, ose ,,DL,, etj. Dhe mbaheshin për qëllime të caktuara operative… Duhet të cekim se UDBJA me aktivitetin e saj jasht vendit, ishte dhe bëhej në mënyrë shumë konspirative, vepronte përmes rrjeteve të saj të spiunazhit dhe kundërspiunazhit , duke vepruar tërësisht në fshehtësi të plotë. Këtu kemi edhe veprimet e saj ndaj emigrantëve qoftë me rrëmbime, kërcënime dhe vrasje, por edhe ndjekjen e personave të tjerë pavarsisht shtetësinë, nëse ishin të deklaruar si armiq të sistëmit dhe ideologjisë komuniste të Jugosllavisë.Për të gjitha këto, kryesisht kujdesej Drejtoria apo sektori i II i SDB-së duke vepruar me të ashtuquajtura ,,mjete operative,, dhe bëheshin plane dhe projekte pune ,skenar të ndryshëm dhe akuza të përpiluara për arrestime e burgosje personash të cilët kanë qënë të evidentuar në ,,listën e zezë,, të UDB-së, duke u kurdisur gjygje, janë dënuar dhe shpall ,,fajtor,, dhe vite e vite kanë kaluar në burgje ose dikur në Goli Otokun famoz, ishullin e vetmisë apo Kështjellën e Djallit rrethuar me mure të larta e të trasha me tela me gjemba ku nuk duket rrezja e diellit, pos një copë qielli .
Ky Shërbim, pos medtodave dhe mjeteve specifike operative që ka përdor gjatë veprimtarive dhe aksioneve operative që ka ndërmarrë, ka pas edhe metodën e të ashtuquajturës: DIZINFORMACIONIN, nëse është dash nevoja që të komprometohej personaliteti dhe karakteri i ndonjë personi, atëherë është vepriuar me dizinformacione kundër tij, ose metodën e materialeve komprometuese, apo këmbimi i të dhënave operative të spiunazhit përmes të ashtuquajturës “mrtva javka” (posta apo zgavra e vdekur) ku fshiheshin materiale, raporte etj. veprime këto tè cila janë përdorur dendur si në vend njashtu edhe jasht vendit gjatë veprimtarisë së spiunazhit andej kufirit, ose për persona nga rradhët e mërgatës në përgjithësi, për veprimtarinë e tyre brenda dhe jasht kufijve, duke e ,,pasivizuar,, personin deri në burgosjen e tij ose likuidim.
( Vijon )
