Nga Aurel Dasareti
Disa njerëz (si shqiptarët) mendojnë më shumë për të tjerët (armiqtë pushtues) sesa për veten e tyre. Të tjerët marrin drejtimin, dhe ju ndiheni të bllokuar dhe të kontrolluar. Nevojat e veta janë minuar, dhe djegia, zemërimi i shtypur, ankthi dhe ndjenja e zbrazëtisë janë ndër simptomat.
***
Ky artikull ka të bëjë me ndjenjën e të qenit i kontrolluar (komanduar-sunduar) nga të tjerët. Bëhet fjalë për atë se si dikush mund të humbasë ndjenjën e të qenit i lirë në jetën e tij. Në vend që të keni një besim të qenësishëm se mund të krijoni realitetin tuaj, realiteti është diçka që ndodh vetëm jashtë vullnetit dhe kontrollit tuaj. Në këtë mënyrë, njeriu ndihet pjesërisht i kontrolluar nga të tjerët dhe i bllokuar nga rrethanat. Shqiptari nuk ndihet i lirë dhe i pavarur, por inferior dhe në mëshirën e të tjerëve. Thelbi i kësaj çështjeje është një përvojë që shqiptari duhet t’i bëjë të tjerët rehat. Ju i vendosni nevojat e njerëzve të tjerë përpara tuajave dhe nëse kjo ndodh në një masë të madhe, rrezikoni të humbni veten. Ju shmangni vendosjen e kufijve dhe vazhdimisht bëni kompromis me ndjenjat dhe nevojat tuaja. Vazhdimisht i jepni tjetrit (pushtuesit) atë që ai kërkon prej jush. Një model i tillë përfundimisht mund të bëhet vetë-shkatërrues (tek ju veç është bërë) dhe pyetja është se si vetë-shkatërruesi e zbulon këtë dhe çfarë mund të bëjë për të rifituar vitalitetin përmes më shumë vetëvendosjes.
Një rregull bazë negativ i jetës është një model që fillon në fëmijëri dhe kumbon gjatë gjithë jetës. Filloi me dikë në familje ose fëmijë të tjerë që na bënë diçka. Ne ishim të braktisur, të mbi-mbrojtur, të keqtrajtuar, të përjashtuar ose të privuar nga diçka – pësuam një lëndim. Përfundimisht, rregulli i madh bëhet pjesë e jona. Shumë kohë pasi largohemi nga shtëpia ku jemi rritur, ne vazhdojmë të krijojmë situata ku keqtrajtohemi, injorohemi, na përçmojnë ose anashkalojnë – situata ku nuk jemi në gjendje të arrijmë qëllimet tona më të thella.
Mundësia për të shprehur veten
Mundësia për të shprehur veten është vendimtare për shëndetin mendor. Fëmijët e vegjël, të cilët ende nuk kanë zhvilluar gjuhën e mjaftueshme për të shprehur shqetësimin e tyre, zakonisht thonë se kanë dhimbje barku. Të shprehurit e vetvetes ka të bëjë me lirinë për të shprehur dëshirat, nevojat, ndjenjat (përfshirë zemërimin) dhe dëshirat tona natyrore. Në mënyrë që dikush të jetë në gjendje të hapet në këtë mënyrë, duhet të ketë besim se nevojat e veta janë po aq të rëndësishme sa ato të të tjerëve. Thjesht duhet të keni mundësinë të jeni spontan dhe energjikë pa modesti të tepruar. Njeriu duhet të ndjejë se është e lejueshme të ndjekim interesa dhe impulse që na bëjnë të lumtur dhe të angazhuar. Ju keni pasur shumë mundësi për të luajtur dhe për të qenë krijues, dhe jo vetëm për të pasur kohë për kërkesa, punë dhe konkurrencë gjatë gjithë edukimit tuaj. Një fëmijë që rritet në një mjedis ku inkurajohet të shprehet, gradualisht do të zbulojë interesat dhe preferencat e veta. Në këtë kuptim, njeriu mëson të përfshijë nevojat e veta në vendime krahas nevojave të të tjerëve. Bilanci këtu është i rëndësishëm. Nëse ju ka munguar liria për t’u shprehur, shpesh rriteni me idenë se duhet të kënaqni nevojat e njerëzve të tjerë në kurriz të nevojave tuaja. Në të kundërt, nëse ju është dhënë shumë liri duke u rritur, rrezikoni të “harroni” nevojat e të tjerëve kur merrni vendime dhe planifikoni.
Nënshtrimi si rregull negativ i jetës
Ky rregull i jetës shpesh çon në një ndjenjë se bota ju kontrollon. Njerëzit e tjerë rreth jush duket se e kanë kontrollin mbi ju, ju ndiheni të bllokuar dhe të kontrolluar. Në thelb të këtij rregulli të jetës është një lloj bindjeje që duhet t’i bëni të gjithë të tjerët të lumtur. Ju mendoni se duhet të kënaqni tjerët, edhe të huajt që ju urrejnë.
Shpesh mund të shohim se njerëzit që vuajnë nga ky rregull i jetës kanë vetëm një përjashtim nga rregulli i tyre – të vetmin që nuk duhet ta kënaqësh – veten. Personi tjetër është gjithmonë i pari. I jepni përparësi.
Këtu njeriu mund të luftojë me një ndjenjë intensive të të qenit i bllokuar në jetën e tij. Natyrisht, të jesh i nënshtruar është gjithashtu i shtypur. Ju rrezikoni të jeni aq të preokupuar me nevojat e të tjerëve, saqë harroni të merrni parasysh ndjenjat, mendimet, dëshirat dhe nevojat tuaja. Në këtë mënyrë, ju mund të zhvilloni një ndjenjë të “humbjes së vetvetes” (e keni zhvilluar pakufishëm – me një “Kosovë e Metohi” brenda vendit tuaj Dardani, i nënshtroheni serbit përsëri), ose të mosnjohjes se kush jeni, thjesht sepse keni shmangur për një kohë të gjatë të vini re nevojat tuaja. Është një barrë e madhe të jetosh një jetë nën peshën e kësaj ndjenje të “detyrës” ndaj të tjerëve dhe shpërfilljes së vetvetes. Kur nuk jemi të vetëdijshëm për nevojat dhe ndjenjat tona për një periudhë të gjatë kohore, rrezikojmë gjithashtu të humbasim kontaktin me to.
Ju mund të mos jeni në gjendje të zbuloni se çfarë dëshironi me të vërtetë. Kur ndjeni, përpiquni të ndiqni ndjenjat tuaja, shpesh zbuloni vetëm një ndjenjë zbrazëtie. Në disa kontekste, kjo mund të shihet në lidhje me atë që në gjuhën bisedore quhet: njeri i djegur, i harxhuar, i dështuar, apatik dhe bosh nga brenda. Njeri i padobishëm.
Nëna ime, specialiste në psikiatri, tregon: “Në terapi, unë shpesh u bëj këtyre njerëzve pyetjen e mëposhtme: “Çfarë mund të bësh që është e mirë për ty?” Ata mendojnë për këtë dhe shumë shpesh përgjigjen: “Nuk e di”. Pasiguria dhe kontakti i vogël me nevojat e veta janë simptoma të këtij rregulli të jetës. Përvoja është shpesh që ju ndiheni bosh, jeta është e pakuptimtë dhe e vetmja gjë që vëreni janë kërkesat dhe presioni nga bota e jashtme.”
Ndjenja e vazhdueshme e detyrimeve në lidhje me mirëqenien e të tjerëve sjell shumë përgjegjësi, e cila gradualisht po sfilitet. Njeriu nuk u lë vend pëlqimeve, ndjenjave dhe dëshirave të veta, por i shtyp ato sepse të tjerët duhet të jenë të lirë të plotësojnë nevojat e tyre. Kjo i privon vetes shumë nga gëzimi i jetës dhe liria e tij. Liria thjesht ju hiqet sepse çdo zgjedhje që bëni diktohet gjithmonë nga mënyra se si ajo zgjedhje e veçantë ndikon tek të tjerët. Fokusi nuk është ajo që ju dëshironi dhe çfarë ndjeni vetë, por përkundrazi ajo që duan të tjerët (edhe në rastet kur janë dashakeq dhe armiqtë e juaj) dhe çfarë mund të bëni ju vetë për t’i bërë të tjerët të lumtur me ju. Nëse jeni shumë kokëmish do të logjikoni: Hajt se s`ka dert. T`u japim fqinjëve edhe disa dhoma (asociacione) brenda shtëpisë sonë, që të mos na hidhërohet dynjaja!!!
Pozicioni i viktimës
Kur kjo vendoset si një mënyrë tipike e përballjes me botën, gradualisht bëheni të paaftë për të krijuar perceptimin tuaj për atë që dëshironi dhe keni nevojë vërtet – për atë se kush jeni në të vërtetë. (Ilustrim, një koleg më tha: “Aurel, mos më keqkupto. Shqiptarët nuk janë të aftë dhe as që meritojnë të kenë një shtet (…)”.
Jeta bëhet e paparashikueshme dhe e frikshme sepse nuk mendoni se mund të ndikoni në rrjedhën e ngjarjeve në jetën tuaj. Njeriu ndihet i bllokuar dhe i dënuar nga rrethanat, ose i rrëmbyer nga një fat i papërcaktuar. Gradualisht ju krijoni një ide se ka pak që mund të bëni për të zgjidhur problemet tuaja. E vetmja gjë që mund të bëhet është të shpresojmë për përmirësim që do të bjerë nga “havaja”. Në këtë kuptim, ju përfundoni në një “pozicion viktime” shumë pasive në lidhje me jetën tuaj, ku modeli dhe ndjenja e pafuqisë përsëritet vazhdimisht.
Në vend që të ndiheni të zhgënjyer nga të tjerët dhe të keq-përshtatur në marrëdhëniet e shtrembëta ndër-personale (ndërkombëtare), duhet të veproni vetë. Ju duhet të krijoni një ekuilibër dhe të siguroheni që të përfitoni sa më shumë nga marrëdhëniet tuaja. Ju shpesh keni frikë se të tjerët do të tërhiqen, do të zemërohen ose do t’ju refuzojnë nëse pohoni dëshirat dhe nevojat tuaja, por e vërteta zakonisht është e kundërta. Njerëzve (kombeve) me rendiment të lartë u mungon rezistenca dhe humbasin në mënyrë delikate shumë nga integriteti dhe tensioni i tyre. Nëse gjithmonë mendoni për nevojat e njerëzve të tjerë përpara tuajave, do t`ju perceptojnë si të parashikueshëm dhe të mërzitshëm. Ju gjithashtu rrezikoni të shfrytëzoheni, gjë që nuk është e mirë as për shfrytëzuesin dhe as për veten tuaj.
Këtu mund të thuash që shfrytëzuesi (ndërmjetësit perëndimorë pro serb në “marrëveshjen” e çuditshme Kosovë-Serbi) duhet të ndryshojë ose “të ketë turp”, por ne nuk mund t’i ndryshojmë të tjerët. Ne mund të ndryshojmë vetëm veten. Ne vetë duhet të marrim përgjegjësinë për të rezistuar dhe krijuar tension në marrëdhëniet tona. Ne vetë duhet të marrim përgjegjësinë për të mos u shfrytëzuar. (Për të mos lejuar krijimin e një shteti kriminal çetnikësh brenda vendit tonë). Kjo gjë duket pothuajse e pamundur për njerëzit që vuajnë nga rregulli negativ i nënshtrimit, dhe për këtë arsye është jashtëzakonisht e rëndësishme që të hartoni modelin tuaj, të mësoni saktësisht historinë tuaj, të kuptoni origjinën e juaj (pellazge-ilire) dhe më pas të filloni për të pohuar veten për të dalë nga një jetë e pashpresë që shpesh duket më shumë si llogoret, kampet e përqendrimit (kampet e vdekjes) – sesa si një projekt emocionues dhe krijues.
Siç thashë, kjo ndoshta gjithashtu shtyp vetëvlerësimin tuaj. Ndjenja juaj për atë se kush jeni bëhet e paqartë, dhe ju jeni në rrezik të humbni veten në shtypjen që i bëni vetvetes suaj. Në rastin më të keq, në njëfarë kuptimi, mund të “humbni” veten në të tjerët, që dëshirojnë (dhe punojnë pa u lodhur) që ti të mos ekzistosh.
Ore ti mbinjeri, unë bëj çfarë të duash ti!
- Aurel Dasareti, USA, është ekspert i shkencave ushtarake-psikologjike
