Nga Elvi Sidheri
Për një arsye të tillë edhe unë si qenie me prirje “globale”, si një shqiptar qytetar i botës së përbashkët për të cilën qeshë duke treguar pak më parë, nuk do të duhej faktikisht që të kisha ndonjë gjë të veçantë kundër shfaqjes së Goran Bregoviç serbit në një skenë shqiptare pas ca ditësh.
Të këndojë ore tjetri, kush e pengon!
Në serbisht po ashtu, se mos di të këndojë në anglisht fundja? – Jo nuk di, ndaj dhe lëreni të këndojë në gjuhën e tij mëmë serbisht, meqë ndryshe nuk mundet.
Ka ëndje të këndojë dhe mirëfilli askush nuk ka ndërmend ta ndalojë në ushtrimin e profesionit të tij Bregoviçin, aq më pak në skenat e Shqipërisë!
Unë për fat Goranin nuk e njoh, as kam patur rastin të dëgjoj këngët e Lepa Brenës apo ndonjë serbi ose boshnjakeje tjetër.
Turbofolkun serb nuk e njoh dhe as që më intereson gjithashtu.
Thënë kjo, më nevojitet të pranoj “botërisht” se mosnjohja nga ana ime e realitetit muzikor serb (turbofolku) nuk më ka penguar aspak që të jem një artdashës, shijues i apasionuar i tingujve të mirëfilltë joserbë muzikorë, vlerësues i muzikës në përgjithësi.
Ideja ime si njeri “veshmprehur” lidhur me botën e muzikës ballkanike, pa qenë sidoqoftë i këtij profesioni si formim, është se rajoni ynë vuan thellësisht nga mungesa e “origjinalitetit” në këtë fushë, dhe kjo ndodh ngaherë e nuk ka nisur kurrsesi sot.
Fakti është që prania e stërzgjatur osmane në viset dhe trojet etnike të popujve të Ballkanit, ka lënë gjurmë të pashlyeshme sa në veshje, mendësi, sjellje dhe veprime, aq edhe në muzikën dhe vallet tona pa përjashtim.
Në një këndvështrim të tillë, tallavaja aktuale si dhe turbofolku serb, kanë të bëjnë ngushtësisht ashtu si edhe shumë degëzime të tjera të lëvrimit të muzikës së këtij gadishulli ku të gjithë frymojmë, me një origjinë të përbashkët turke, sa nga folku i mirëqenë turk, aq edhe nga muzika e romëve të Azisë së Vogël, të quajtur “romani” nga turqit.
Në të vërtetë po të hidhet një vështrim i përciptë mbi universin e pasur muzikor të Turqisë së ditëve tona, aty do të vërehen pa shumë vështirësi, pjesëza të origjinës së shumë dokeve dhe traditave muzikore të gjithë banorëve të Ballkanit, me përjashtim të sllovenëve e ndoshta kroatëve, që kanë jetuar më tepër nën qeverisjen dhe kulturën austriake, sesa nën ndikimin jetëgjatë të hapësirës osmane.
Kështu mund të takojmë lehtësisht gjurmët turke sa në vallet dhe këngët e Shqipërisë së Mesme (por edhe më tej sesa thjesht ky rajon i vendit tonë), aq edhe në veshjet apo vallet, meloditë dhe kërcimet specifike të serbëve, maqedonasve, domosdo të boshnjakëve (gjithmonë me modelin e tyre tipik ala-cigan të të kënduarit të përdëllyer brenda përvuajtjes së përhershme), bullgarëve e ndopak edhe grekëve.
E gjithë kjo na vlen për të kuptuar se jetojmë në një rajon tepër të vogël, ku shumë popuj të ndryshëm janë “ndikuar” fort kulturalisht nga fuqia e fundit madhore sunduese, siç patën qenë turqit deri para një shekulli, për këtë arsye është deri diku normale dhe e pranueshme që muzika e njëri-tjetrit (që jo rrallë ngjan), të na tërheqë.
Unë vetë nuk prirem të kem ndonjë ndjesi të zhvilluar kureshtje apo grishje ndaj muzikës ballkanike në përgjithësi, apo asaj të fqinjëve tanë në veçanti.
Mënjanë malazezëve që në përshtypjen time nuk kanë muzikë fare, s’m’i kanë ndezur ndërkaq asnjëherë ndjenjat baladat qaramane orientale të boshnjakëve, dhe sigurisht kurrsesi folku i serbëve ku të njëjtat melodi me kombinimin e pamungueshëm “srce-ljubav” (zemër-dashuri) t’i çajnë veshët në përjetësi.
Maqedonasit, sidomos në rajonet kufitare me juglindjen e Shqipërisë dhe Selanikun në Greqi, lëvrojnë një lloj muzike të këndshme qytetare e cila ngjan së tepërmi me serenatat korçare, e për këtë arsye, është më e pranueshme për një vesh të hollë.
Nga ana tjetër, bullgarët muzikë nuk kanë (ose kanë, po këtë fakt nuk e njeh askush) dhe rendin vazhdimisht pas kopjimit të trubofolkut serb ose tallavasë rome, me tekste bullgare.
Rumunët sipas përshtypjes sime, bëjnë muzikë tepër të mirë “dance”, një fakt që i ka bërë të njohur anembanë “Club-ve” të kontinentit evropian, ndaj dhe ankesa për ta nuk mund të kem, ndonëse muzikën tradicionale nuk ua njoh ndopak.
Po Goran Bregoviçi?
Goran serbi është gjë tjetër.
Personalisht më shumë më ka çuditur ndërthurja e pakuptimtë e emrit dhe mbiemrit të tij, ngaqë Goran dhe Bregoviç, pak a shumë në shqip domethënë “Malësor i Bregut”, diçka krejt e papërputhshme gjuhësisht.
Mbase domethënë se Gorani vjen me vrull nga lartësitë serbe drejt bregut shqiptar, gjithmonë të ëndërruar nga serbët.
Gorani sakaq është simbol, është serbi që vjen në Shqipëri dhe shkul rrylin e fytit duke kënduar (apo mbase me “play back” gjë?), pa iu dridhur qerpiku, pa ia bërë syri tërrt, si të ishte në Beograd e jo në tokën e “albancëve” këtyre njerëzve me bisht sipas ndoca shkencëtarëve serbë.
Kurse Bregoviçi ynë as që trembet fare dhe me vetëmohim, vjen me këngë në gojë, sjell tingujt dhe fjalët serbe mes shqiptarëve.
Nuk e njoh Goranin dhe nuk e kam idenë se çfarë lloj njeriu është ai. Mua vetë më duket pak si leshko në pamje, por nuk dua të abuzoj me njerëz që s’i njoh.
Ajo që mendoj është se Goran Bregoviçi më tepër habitet vetë si vallë nuk do e “hanë ose pjekin të gjallë” këta shqiptarët me bisht dhe të egër, se gjë tjetër, dhe i ngrati kur të këndojë, ndoshta do t’i numërojë së prapthi sekondat deri në çastin kur ndokush do ta lërë shakull në vend, që më pas ta rrjepin dhe t’ia hedhin qenve ose diçka të ngjashme.
Publiku shqiptar aty nën skenën ku serbi në fjalë do të çirret, mbase do të dukej pak a shumë nën efektet degjeneruese të ekstazës idiotësuese, si një turmë e etur që ka vrapuar me të katra, për në ndonjë lokal “striptease”.
Kam bindjen që nëse Goran Bregoviçi do të zhvishej atë mbrëmje, rrobat e tij do të kishin shkaktuar një kaos të tillë midis publikut të përvëluar, saqë salla ku serbi do të këndonte, do të digjej me themel dhe do t’i kish dalë tymi.
Si ta them, Gorani do të ishte “palaço” në skenë dhe masa amorfe me trajta të paqarta turme të dalë duarsh, do harbohej me vetveten dhe ekstazën e këngëve që ai këndon, duke u çjerrë dhe uluritur histerikisht.
Sigurisht që disa dhjetëra spektatorë të matufosur turbofolk-dashës, nuk përbëjnë asgjë krahasuar me shoqërinë shqiptare.
Shqipëria për fat të madh, është shumë më tepër se aq, megjithëse shfaqje të tilla të marrëzisë kolektive, nuk të bëjnë të mendosh mirë për qenësinë mendore, e aq më pak morale të popullit tënd.
Në të njëjtën kohë nuk do kishte qenë e tepërt të ishte përmendur për shembull sesi do të kishte vajtur saktësisht një situatë e ngjashme, por e ndodhur hipotetikisht në Beograd dhe jo Shqipëri…
Këngëtari “X” shqiptar ta zëmë shkon i ftuar në një program të suksesshëm serb.
Në çastin që i kumtohet publikut emri i tij, ka një ngërdheshje të përgjithshme…
- “Ore, mos është emër shqiptarësh ky”? – do vinte në dukje dikush midis publikut në sallë.
Më tej, kur këngëtari shqiptar do të ngjitej në skenë, kur të niste të shqiptonte rrokjet e para të fjalëve në shqip të këngës së tij, atëherë nga publiku drejt tij do të vërshonin jo vetëm një numër i pallogaritshëm sharjesh të çdo lloji, fyerjesh personale dhe etnike, kërcënimesh, por ka mundësi edhe karrige, stola, ombrella, këpucë e bastunë të spektatorëve të pranishëm.
Dikush tani do të thoshte se ne prandaj nuk jemi serbë, as ballkanas nuk jemi nga kjo anë, se nuk bëjmë gjëra të tilla, jemi më normalë dhe të evoluar ne, i pranojmë ndryshimet dhe dallimet me të tjerët, kurse artit i japim vëmendjen e duhur duke e ndarë nga mëritë ndëretnike të rajonit tonë.
Fundja, në vitet 80 të shekullit të kaluar, dyshoj fort që Bijelo Dugme, pjesë e të cilëve ka qenë Goran Bregoviç, të ketë pasur fansa të shumtë në Shqipëri, ndërsa gjithë vëmendja e publikut shqiptar i kushtohej si gjithmonë muzikës dhe kulturës italiane, që ngaherë qëndron në pararojë të artit në nivel botëror.
Kur dinjiteti ynë të mos nëpërkëmbet nëpër librat e historisë, stadiume, politikën dhe qëndrimin zyrtar të shtetit serb dhe jo vetëm, atëherë mund të jetë e udhës, që edhe ne të tregojmë para fqinjëve tanë e në veçanti serbëve, faqen tonë moderne, liberale dhe evropiane, atë që pranon vlerat e tjetrit, që njeh meritat e artit, që gëzon muzikën, pa u ngatërruar me epshet shtazarake të kënetave të prapambetura ballkanike.
Ndërkaq, të shfrytëzohet kjo ndodhi fatkeqe, ky vendim dukshëm pa shije për të ftuar një personazh të këtillë në një skenë verore, për të vjellë vrer e helm veçanërisht ndaj Korçës dhe qytetarisë e kulturës së saj, është gjithashtu diçka krejtësisht e papranueshme.
Në 1999, nuk ka pasur thuajse asnjë fshat të Korçës, përveç vetë qytetit sigurisht, ku mijëra familje shqiptarësh të Kosovës mos të kenë gjetur mikpritje të pashembullt, dhe qytetarët korçarë shpesh patën vajtur në stadiumin e qytetit, për t’i marrë dhe strehuar refugjatët kosovarë nëpër shtëpitë e tyre, shumë prej të cilëve i kam miq dhe i takoj edhe në ditët e sotme dhe janë akoma mirënjohës për Korçën dhe korçarët.
Do theksuar se mirësia e administratave amerikane ndaj shqiptarëve, dhe gjithaq Kosovës, nis me shoqërinë Vatra ne SHBA, të themeluar pikërisht nga mërgimtarët e parë korçarë në Amerikë mbi një shekull më parë.
Me katër ndër këngëtaret më të njohura në botë, të gjitha me origjinë shqiptare (Dua Lipa, Ava Max, Rita Ora dhe Bebe Rexha), me një mori këngëtarësh shqiptarë të bëjnë ligjin në muzikë nga Italia në Gjermani, Zvicër, Angli, Greqi e tjetërkund në Europë, pak nevojë kemi për Bregoviçët në skenat tona, ndonëse nuk ka asnjë arsye të tregohemi shovinistë si ndokush nga fqinjët tanë, sidomos në fushën e artit.
Por deri në ditën kur respekti kulturor të jetë i ndërsjellë, sipas meje gjasë ende e largët, Bregoviçët dhe këngët e tyre, s’bëjnë për mua të paktën!
Goran Bregoviç Elvi Sidheri
