Autoktonia shqiptare në Maqedoni gabimisht dhe djallëzisht është trajtuar nga studiuesit sllavë, si dhe nga qendrat politike në Moskë, Beograd e Shkup, vetëm si segment nacional i shqiptarëve myslimanë, pa dhënë asnjëherë sqarime se çfarë ndodhi me vazhdimësinë territoriale e etnike të ortodoksëve shqiptarë në Maqedoni
Falsifikuesit sllavë të historisë së shqiptarëve kanë treguar zell të pakursyer për t’i paraqitur të gjithë shqiptarët e Maqedonisë si myslimanë, argument ky që, sipas tyre, e redukton edhe kohëzgjatjen e autoktonisë shqiptare në këto troje. Nëse shqiptarët e këtushëm janë vetëm myslimanë, atëherë ky argument, sipas tyre, është shumë i kollajshëm për të dëshmuar se gjoja ata (shqiptarët) kanë ardhur këtu bashkë me religjionin e tyre – mysliman, menjëherë pas invadimit otoman në Ballkan. Po del se, çdo ushtar osmanli nën sqetull paska sjellë me vete nga 2-3 shqiptarë dhe i kanë hedhur si farat e hithit nëpër shkurret e malet e këtushme. Prandaj, këtu ndodhi edhe lajthitja më e madhe e Evropës në fundshekullin e 19 dhe fillimshekullin e 20, e cila, e ndikuar nga ideologjia pansllaviste e Moskës dhe Beogradit, nuk arriti ta mbrojë kompaktësinë territoriale të shqiptarëve (në Kongresin e Berlinit, në Konferencën e Londrës) në të ashtuquajturat harta të gjelbra të banuara me shqiptarë.
Përpjekjet e pasuksesshme sllave në Maqedoni për të denigruar dhe deformuar kompaktësinë etniko-fetare të shqiptarëve janë vërejtur në forma e variante të ndryshme, por kulminacioni ishte me Enciklopedinë Maqedonase, e cila pretendonte se po e thoshte të vërtetën për karakterin ardhacak të pranisë shqiptare në Maqedoni. Dhe jo vetëm kaq. Të gjithë ata që kanë njohuri nga historia fetare e 2-3 shekujve të fundit (të këtyre trojeve) nuk e kanë vështirë ta hetojnë lidhshmërinë e daljes në dritë të enciklopedisë problematike të ASHAM dhe djegies së manastirit të Shën Mbigurit, afër Mavrovës (versioni sllav: Sv. Jovan Bigorski), që ndodhi para pesë vjetëve.
Argumentet që na japin të drejtë ta ndërlidhim daljen e enciklopedisë maqedonase dhe djegien e manastirit të Shën Mbigurit janë të shumta, por ne do t’i radhisim vetëm disa:
E para, komuniteti ortodoks shqiptar në Maqedoni asnjëherë nuk ka dalë në dritën e vërtetë të identifikimit të interesave e nevojave që i ka falë politikës asimiluese të konjukturave shtetërore të Beogradit e Shkupit.
E dyta, autoktonia shqiptare në Maqedoni gabimisht është trajtuar nga studiuesit sllavë, dhe nga qendrat politike në Moskë, Beograd e Shkup, vetëm si segment nacional i shqiptarëve myslimanë, pa dhënë asnjëherë sqarime se çfarë ndodhi me vazhdimësinë territoriale e etnike të ortodoksëve shqiptarë në Maqedoni.
E treta, nëse në Maqedoni ka ekzistuar dhe ekziston një komunitet ortodoks shqiptar, atëherë shtrohet pyetja, se ku i kanë kryer faljet, shërbesat dhe ritet e tyre fetare, pjesëtarët e këtij komuniteti.
E katërta, për autorët e enciklopedisë maqedonase, por edhe për të gjithë shpifësit e pafytyrë, që abuzojnë me të vërtetën shkencore, do të ishte vdekjeprurëse kundër-argumenti shqiptar përmes dokumenteve dhe freskave (tashmë të zhdukura) në manastirin e Shën Mbigurit, prandaj dikujt iu kujtua ta zhbëjë këtë kundër-argument, duke ia vënë zjarrin manastirit në fjalë.
Djegia e Manastirit të Shën Mbigurit është një krim i rëndë kulturor e fetar, që i është bërë trashëgimisë shpirtërore të shqiptarëve. Memoria historike e shqiptarëve të Rekës është ngushtë e lidhur me këtë manastir dhe të gjithë ata që nuk duan të dinë për vazhdimësinë etnike e fetare të këtyre njerëzve, të kësaj treve, punën e parë që do ta bënin do të ishte zhbërja e këtij manastiri. Lëndimi shpirtëror, që u bëhet shqiptarëve me këtë krim, tejkalon dhimbjen dhe vetëdijen e fjetur të atyre njerëzve, që me shekuj pëshpëritën ninulla dhe shuguruan fëmijë në gjuhën e tyre amtare-shqipe. Pleqtë ortodoksë të Rekës, të cilët shumë pak dinë të llafosin maqedonisht, e kanë të pamundur të mos pikëllohen, kur mbi manastirin e tyre, dora e një piromani zhduki një pjesë të kujtimeve të tyre, një pjesë të dëshmive të tyre dhe një pjesë të krenarisë së tyre.
Vetëm ata që i frikësohen së ardhmes mund të ngrenë dorë mbi të kaluarën. Prandaj, ky nuk është vetëm një rast observimi kriminalistik por, më tepër se kaq, është një alarm për politikën anemike shqiptare, por edhe për të përgjumurën – Kishën Autoqefale Shqiptare, tek të cilët, bie theksi i përgjegjësisë konkrete morale e institucionale për të problematizuar këtë krim.
Tashmë nuk ka kurrfarë dyshimi se me djegien e manastirit Shën Jovan Mbiguri (sllavët i thonë Sveti Jovan Bigorski) janë djegur edhe shumë dokumente të rëndësishme për historinë shqiptare ndër shekuj. Studiuesit shqiptarë kanë dhënë alarmin se me djegien e bibliotekës, që ishte në kuadër të këtij manastiri, është shuar një pasuri e madhe për të cilën dikush do të duhej të mbajë përgjegjësi. Kryetari i Shoqatës së Historianëve Shqiptarë në Maqedoni (SHHSHM), Nebi Dervishi, para gjashtë vjetëve e pat drejtuar gishtin drejt ish-drejtorit të Drejtorisë për Mbrojtje të Objekteve Kulturore, Pasko Kuzman, i cili, sipas tij, është përgjegjës juridik i këtij objekti. “Ai, Kuzmani, duhet të mbajë përgjegjësi për këtë dëm të shkaktuar”, pati thënë Dervishi.
Sipas historianit Dervishi, ky manastir i takon shekullit XI ose vitit 1020, ndërsa deri në fillim të shekullit IX mesha aty është mbajtur në gjuhën shqipe. “Në këtë bibliotekë janë mbajtur dokumente për hyrje-daljet e kishës, raporti vjetor, dorëshkrime historike për lëvizjet shqiptare etj. Aty ka pasur mjaft dokumente të rëndësishme shqiptare, të cilat mendojmë se janë djegur qëllimisht. Dikush ka vënë gisht mbi këtë bibliotekë”, pati sqaruar Dervishi.
Në anën tjetër, edhe ish-drejtori për Konservimin e Monumenteve Kulturore, Behixhudin Shehapi, i pat akuzuar vetë murgjit se kanë djegë bibliotekën e një prej manastireve më të lashta shqiptare. “15 banorë ka vetëm konaku, aty ku është ndezur zjarri. Murgjit pa pyetur askënd dhe pa marrë leje nga askush me të holla të donatorëve kanë ndërtuar furrë dhe objektin e kanë pajisur me rrymë elektrike. Zjarri që ka djegur bibliotekën është shkaktuar nga kjo furrë”, qe shprehur Shehapi. Sipas tij, përgjegjësinë për djegien e kësaj biblioteke duhet të bartin vetë murgjit dhe Kisha Ortodokse e Maqedonisë, pasi kanë punuar pa pyetur institucionet kompetente. Ndërkaq, Qeveria e Maqedonisë, për t’i humbur gjurmët e krimit, pat filluar ndërtimin e konakut lindor në vlerë prej 175 mijë eurosh, që është në krahun tjetër nga konaku i djegur.
Lidhur me lidhshmërinë e këtij manastiri të djegur me elementin shqiptar ortodoks, atëbotë pat folur edhe myftiu atëhershëm i Myftinisë së Dibrës, Ruzhdi Lata (kryetar aktual i Dibrës), i cili personalisht kishte udhëtuar për të ndihmuar në shuarjen e zjarrit. “Brenda janë fshehur të gjitha dokumentet të cilat kanë qenë të rëndësishme për vetë kishën dhe historinë shqiptare. Ajo që kisha ka qenë shqiptare është shumë e sigurt, pasi shumë prej freskave janë nga autorë shqiptarë që vijnë nga Korça, Manastiri, Dibra etj. Mënyra se si është punuar dhe shumëçka tjetër tregon për këtë monument të rëndësishëm”, pati deklaruar Lata.
Një argument tjetër shumë i fuqishëm që flet për identitetin shqiptar të këtij manastiri është e dhëna se një nga dhuratat më të mëdha për mirëmbajtjen e këtij tempulli fetar, ose personi që më së shumti ka kontribuuar ishte babai i Skënderbeut, Gjon Kastrioti. Ai i dha çifligje, toka të mëdha këtij manastiri, me të cilat është mirëmbajtur deri më tani. Këtë informacion e ka konfirmuar edhe teologu Ruzhdi Lata, i cili ka thënë se për këtë fakt ka siguruar edhe dokumentacion arkivor.
Prania shqiptare e manifestuar edhe nëpërmjet përkatësisë fetare-ortodokse në Maqedoni nuk ka mundur të zhvillohet pa një traditë të besimit dhe aplikimit të shërbesave fetare nëpër kisha dhe objekte të tjera sakrale. Historianët shqiptarë janë të sigurt në argumentet e tyre se jo vetëm manastiri Shën Jovan Bigorski (Mbiguri) është tempull fetar shqiptar që daton nga viti 1020, por edhe kishat e tjera si Shën Naumi në Ohër, Kisha në Kalishtë, në Nerez të Epërm etj. mbajnë vulën identitare shqiptare. Sipas historianit Nebi Dërvishi, të gjitha këto kanë qenë kisha arbërore, të cilat ortodoksët maqedonas sot i shfrytëzojnë dhe i përvetësojnë në mënyrë të paskrupullt si vlera të tyre fetare e etnike.
Prandaj, të gjitha argumentet flasin se pasardhësit e tanishëm të Josif Bagerit as s’kanë rënë nga qielli, as faljet e tyre nuk i kanë bërë në ndonjë xhami të fshatit. Pseudoargumenti sllav për gjoja ardhacakërinë e shqiptarëve në këto troje me përqafimin e islamit si fe dominuese, nxjerr në pah frikën nga hija e tyre për të pirë ujë në pusin e shkretëtirës. Vuajtja në shkretëtirën e mendjes së mbyllur shkakton fatamorganën e cila nuk ngeli edhe pa pasoja: djegien e Manastirit të Shën Mbigurit, aty ku edhe ka ngelur hiri dhe bloza e dokumenteve të djegura, që është vështirë të kompensohen për të retushuar një histori të shpifur për realitetin etnik të këtyre hapësirave. Megjithatë, ajo që nuk mund të retushohet është kujtesa e shqiptarëve ortodoksëve të Rekës së Epërme, të cilët, edhe pas djegies së manastirit të tyre, do ta mbajnë thellë në kujtesë historinë e tyre josllave. Do ta kujtojnë Josif Bagerin dhe aksiomën e tij se pa një bashkim shpirtëror nuk mund të arrihet edhe bashkimi fizik, ndonëse, ky proces, sipas tij, nuk është aspak mekanik, por kërkon sakrifica dhe, mbi të gjitha, harmoni brendakombëtare. I lindur dhe rritur në një gjeografi të vështirë kombëtare, Josif Bageri e ndiente më shumë se kushdo tjetër rrezikun e përçarjes, andaj ai me ngulm apelonte që “Njësia bon forcën, dhe bashkimi ka fuqinë! Cili komb kta i ka: Kurri s’vritet vllai me vlla…” (1908).
Josif Bageri tingëllon edhe sot aktual me porositë e tij. Nderimi më i madh që mund t’i bëhet atij aktualisht është rikthimi i identitetit të gjithë atyre që në periudhën e komunizmit harruan amanetin e bashkëkombësit të tij nga Nestrova dhe e gjithë Reka e Epërme, për ta ruajtur dhe kultivuar me xhelozi gjuhën dhe përkatësinë kombëtare shqiptare. Rikthimi tek identiteti i gjuhës dhe gjakut u jep ortodoksëve shqiptarë jo vetëm vendin që u takon brenda trungut etnik shqiptar, por edhe përgjegjësinë për ta prishur grafikonin e rrejshëm të strukturës etnike-demografike në Maqedoni.
Fatbardhësisht, shqiptarët ortodoksë të Maqedonisë tashmë kanë komunitetin e tyre fetar të regjistruar dhe të barabartë me të gjitha bashkësitë e tjera fetare në Maqedoni dhe kjo u cilësua me të drejtë nga kreu i Bashkësisë së re të Shqiptarëve Ortodoksë, Branisllav Sinadinovski, si një arritje historike për shqiptarët ortodoksë të Maqedonisë. “Kjo bashkësi është e barabartë me të gjitha kishat dhe grupet religjioze që ekzistojnë në Maqedoni. Kjo për ne shqiptarët ortodoksë paraqet një vepër historike, sepse tregon se të gjithë ata që na mohuan ne u treguam se ekzistojmë. Babai im ka bërë një studim që tregon se në Rekën e Epërme jetojnë 60-70 mijë shqiptarë ortodoksë. Ata u asimiluan e u mohuan nga të gjithë, po nuk hoqën dorë nga përkatësia e tyre fetare dhe etnike”, deklaroi profesori Branisllav Sinadinoski. Ai është cituar të ketë thënë se formimi i Kishës Ortodokse Shqiptare është kërkesë e besimtarëve që janë rreth 70 deri 75 mijë në Maqedoni. “Askush nuk ka nevojë të ketë frikë nga formimi i Kishës Ortodokse Shqiptare, aq më pak Kisha Ortodokse Maqedonase. Sepse formimi i saj veçse mund ta lehtësojë procesin e zgjidhjes së problemeve me të cilat përballet sot kreu i Kishës Ortodokse Maqedonase”, ka thënë Sinadinovski dhe, sipas tij, formimi i Kishës Ortodokse Maqedonase është ëndërr e rilindësit shqiptar, Josif Bagerit, përmendorja e të cilit pritet të vendoset së shpejti në zonën qendrore të Shkupit.
