Prof. Pirro Prifti, Tiranë
Sindroma Havana është një grup i shenjave dhe simptomave mjekësore të raportuara nga stafi i ambasadave të Shteteve të Bashkuara dhe Kanadasë në Kubë që datojnë nga fundi i vitit 2016, si dhe më pas në disa vende të tjera, duke përfshirë Shtetet e Bashkuara.
Në vitin 2017, Presidenti Donald Trump akuzoi Kubën për kryerjen e sulmeve të paspecifikuara duke shkaktuar këto simptoma. Shtetet e Bashkuara reduktuan stafin në ambasadën e tyre në minimum si përgjigje. Në vitin 2018, diplomatët amerikanë në Kinë raportuan probleme të ngjashme me ato të raportuara në Kubë, si dhe agjentë të fshehtë të CIA-s që veprojnë në vende të tjera që po negocionin me ato vende mbi mënyrat për të kundërshtuar operacionet e fshehta të Rusisë në të gjithë botën.
Studimet pasuese të diplomatëve të prekur në Kubë, të botuara në revistën JAMA në 2018, gjetën prova se diplomatët përjetuan një formë të dëmtimit të trurit, por nuk përcaktuan shkakun e lëndimeve. Ndërsa nuk ka konsensus të ekspertëve për shkakun e simptomave, një bashkëautor i studimit JAMA konsideroi se armët mikrovalë ishin “një i dyshuar kryesor” për fenomenin. Një komitet i ekspertëve të Akademive Kombëtare të Shkencave, Inxhinierisë dhe Mjekësisë të Sh.B.A-së arriti në përfundimin në Dhjetor 2019 që energjia me mikrovalë (specifikisht, energjia RF e drejtuar me impuls) “duket të jetë mekanizmi më i besueshëm në shpjegimin e këtyre rasteve midis atyre që komisioni konsideroi” por që ” secili shkak i mundshëm mbetet spekulativ.
Ky sindrom u vu re për herë të parë në Kubë tek Personeli I ambasadës amerikane.
Në gusht 2017, filluan të shfaqeshin raporte se personeli diplomatik amerikan dhe kanadez [20] në Kubë kishin përjetuar probleme shëndetësore të pazakonta dhe të pashpjegueshme që datojnë nga fundi i vitit 2016. Numri i qytetarëve amerikanë që përjetuan simptoma ishte 26 që nga qershori 2018.
Problemet shëndetësore zakonisht kishin një shfaqje të papritur: viktima papritmas do të fillonte të dëgjonte zhurma të çuditshme gërryese që ata i kuptonin se vinin nga një drejtim i veçantë. Disa prej tyre e përjetuan atë si një presion ose dridhje; ose si një ndjesi e krahasueshme me ngasjen e një makine me dritaren e mbështjellë pjesërisht poshtë. Kohëzgjatja e këtyre zhurmave varionte nga 20 sekonda në 30 minuta dhe gjithnjë ndodhte ndërsa diplomatët ishin në shtëpi ose në dhomat e hotelit. Njerëzit e tjerë afër, anëtarët e familjes dhe mysafirët në dhomat fqinje, nuk raportuan se kishin dëgjuar asgjë.
U spekullua se ky sindrom kishte të bënte me një sulm sonic (zanor). Në janar 2018, Associated Press raportoi se një raport jo-publik i FBI-së nuk gjeti prova të një sulmi zanor të qëllimshëm. Një raport i nëntorit 2018 në Neë Yorker zbuloi se hetimi i FBI-së mbi incidentet ishte penguar nga konflikti me CIA dhe Departamenti i Shtetit; CIA hezitoi të zbulonte, madje edhe për agjensitë e tjera qeveritare të SHBA, identitetet e oficerëve të prekur, për shkak të shqetësimit të CIA-s për rrjedhjet e mundshme. Rregullat federale për privatësinë e regjistrave mjekësorë të punonjësve gjithashtu penguan hetimin.
Në Mars 2018, skanimet MRI dhe testet e tjera të marra nga një neurolog kryesor në Pittsburgh, në një numër të paspecifikuar të diplomatëve kanadezë treguan prova të dëmtimit të trurit që pasqyronin dëmtimet që kishin hasur disa nga homologët e tyre amerikanë. Në pranverën e vitit 2018, Global Affairs Canada përfundoi postimet familjare në Kubë dhe tërhoqi të gjithë stafin me familje. Disa nga Kanadezët të cilët u ndikuan në vitin 2017 u raportua se ende nuk ishin në gjendje të rinisnin punën e tyre për shkak të ashpërsisë së sëmundjeve të tyre. Fakti që, që nga Shkurti 2019, nuk kishte njohuri për shkakun e “sindromës Havana” e kishte bërë të vështirë për RCMP të hetojë.
Pasi incidenti u bë publik, Ministri i Jashtëm Kuban akuzoi SHBA për gënjeshtra për incidentin dhe mohoi përfshirjen Kubane në problemet shëndetësore të përjetuara nga diplomatët ose njohuritë për kauzën e tyre.
Qeveria Kubane ofroi të bashkëpunojë me SH.B.A. në një hetim të incidenteve. Ajo punësoi rreth 2000 shkencëtarë dhe oficerë të zbatimit të ligjit të cilët intervistuan 300 fqinjë të diplomatëve, ekzaminuan dy hotele dhe gjithashtu ekzaminuan mjekësorë jo-diplomatë që mund të ishin ekspozuar.
Egzaminimet e realizuara nga ekipi i Universitetit të Pensilvanisë, botuar në korrik 2019, zbuluan se krahasuar me një grup të shëndetshëm kontrolli, diplomatët të cilët kishin raportuar lëndime kishin përjetuar trauma të trurit; Skanimet e avancuara të MRI (posaçërisht res-fMRI, MRI multimodale dhe MRI difuzioni) zbuluan “ndryshime në vëllimin e tërë trurit të lëndës së bardhë, vëllimit rajonal të çështjes gri dhe të bardhë, integritetit mikrostrukturor cerebellar dhe lidhjes funksionale në rrjetet dëgjimore dhe vizuospatiale”, por nuk gjetën asnjë ndryshimet në funksionet ekzekutive. Studimi arriti në përfundimin se personeli i qeverisë amerikane ishte plagosur fizikisht në një mënyrë në përputhje me simptomat që ata përshkruan, por nuk shprehu asnjë përfundim mbi shkakun ose burimin e dëmtimit. Neë York Times raportoi: “Ekspertët e jashtëm u ndanë në përfundimet e studimit. Disa panë prova të reja të rëndësishme; të tjerët thonë se është thjesht një hap i parë drejt një shpjegimi dhe është i vështirë për t’u interpretuar duke pasur parasysh numrin e vogël të pacientëve.”
Teoritë në lidhje me shkakun supozojne që dëmtimet ose kanë të bëjne me ultratingujt ose sipas Sociologut Robert Bartholomeë dhe Robert Baloh, ndër të tjerë, argumentojnë kundër teorisë së mikrovalëve dhe propozojnë që sindroma të jetë një shembull i një sëmundjeje psikogjene masive. Bartholomeë shprehu mosbesim në dëshminë e drejtorit mjekësor të Departamentit të Shtetit Dr. Charles Rosenfarb se departamenti kishte “përjashtuar” histerinë masive “si një shkak. Në mbështetje të qëndrimit të tij, Bartholomeë ka vërejtur se: bioinxhinier Kenneth Foster pretendon se çdo lidhje midis efektit mikrovalë Frey dhe sindromës Havana është e pakuptimtë, në shumë prej rasteve tingujt e raportuar nga diplomatët janë identifikuar si tingulli i insekteve, llojet e simptomave që janë raportuar përfaqësojnë ankesa të zakonshme të pacientëve dhe raporti i NAS nuk arriti të referojë prova se modeli i përhapjes së shpërthimeve është në përputhje me një shpjegim të sëmundjes psikogjene. Sidoqoftë, Ragini Verma i Shkollës së Mjekësisë të Universitetit të Pensilvanisë Perlman, i cili ishte autori bashkë-udhëheqës i studimit 2019 JAMA, e konsideroi si “krejtësisht shkak psikogjenik ose psikosomatik” të ishte shumë e pamundur, duke pasur parasysh gjetjet e studiuesve.
Incidente të tjera ndodhën në Kinë ishte në Prill 2018 në konsullatën amerikane në Guangzhou, konsullata më e madhe e SHBA në Kinë. Punonjësi raportoi se ai kishte përjetuar simptoma që nga fundi i vitit 2017. Disa individë u dërguan në Shtetet e Bashkuara për ekzaminim mjekësor. Një incident tjetër ishte raportuar më parë nga një punonjës i USAID në Ambasadën e SHBA në Tashkent, Uzbekistan, në shtator 2017; raporti i punonjësit u zbrit nga Departamenti i Shtetit i Sh.B.A.
Në vitin 2020, Neë York Times raportoi se diplomatët amerikanë dhe oficerët e inteligjencës, duke përfshirë udhëheqës të lartë, ishin përplasur me të emëruarit e administratës Trump, duke përfshirë drejtoren e CIA-s Gina Haspel dhe drejtuesit e Departamentit të Shtetit, për natyrën dhe shkaqet e sulmeve të dyshuara. Një hetim i Times zbuloi se Departamenti i Shtetit kishte “prodhuar vlerësime të paqëndrueshme të pacientëve dhe ngjarjeve, të injoruara jashtë diagnozave mjekësore dhe mbajtur informacione themelore nga Kongresi”. Times që Haspel nuk ishte i bindur për përgjegjësinë e Rusisë, apo edhe nëse ndodhi një sulm (Havana syndrome – wikipedia).
Sipas shkrimit të Jeff Pegues, Sara Cook në 1 maj 2021 me titull `SHBA heton sulmin e dyshuar të energjisë pranë Shtëpisë së Bardhë`, Agjencitë e SHBA të zbatimit të ligjit po hetojnë dy sulme të mundshme të drejtuara të energjisë ndaj punonjësve të qeverisë në tokën e SHBA. Një nga sulmet e dyshuara të energjisë ndodhi në anën jugore të Shtëpisë së Bardhë në nëntor, dhe besohet se ka sëmurur një ndihmës të Shtëpisë së Bardhë. Ky incident pasoi një të ngjashëm në 2019 në një periferi të Virxhinias e cila thuhet se plagosi një ndihmës duke ecur qenin e saj. Kushtet e pretenduara të viktimave nuk dihen, por Shtëpia e Bardhë konfirmoi se Presidenti Biden është informuar për një nga incidentet. Senatorët po kërkojnë përgjigje për sulmet misterioze. “Ka personel që është dëmtuar. Ne duhet të sigurohemi që ata marrin kujdesin dhe përfitimet që u nevojiten,” tha senatorja e New Hampshire Jeanne Shaheen. Drejtori i Inteligjencës Kombëtare Avril Haines tha se udhëheqësit janë përqendruar në çështjen “e rëndësishme”.
Por zyrtarët thonë se është shumë herët për të treguar se çfarë ka ndodhur. Në të kaluarën, Agjencia e Sigurisë Kombëtare e ka përshkruar një sulm energjetik si një “armë të sistemit me mikrovalë me fuqi të lartë” që mund të “lajë banesat e një shënjestre në mikrovalë” dhe “të vrasë një armik me kalimin e kohës dhe pa lënë prova” (U.S. investigates suspected energy attack near white House – CBS Neës).
Sulmet me origjinë të panjohur që kanë shkaktuar dëmtime të personelit të inteligjencës së Ambasadave të SHBA-ve në vënde të ndryshme të botës dhe suli I fundit në afërsi të Shtëpisë së bardhë kanë shqetësuar qeverinë e SHBA dhe vetë Presidentin Biden, por agresorët nuk janë mundur të identifikohen. SHBA ka drejtuar gishtin nga Rusia, por dyshojnë që rusët të kenë dorë në këtë tip sulmi të sofistikuar mjeksoro- elektronik, dhe gishti është drejtuar tek kinezët dhe Kuba, megjithse Kuba e hodhi poshtë një mundësi të tillë. Sidoqoftë këto sulme po kryhen pothuajse në të gjitha kontinentet, dhe SHBA po marrin në konsideratë të gjitha mundësitë.
Referencat
-“Cuba Travel Advisory”. Travel.state.gov. Department of State. January 10, 2018. Archived from the original on January 30, 2018. Retrieved June 22, 2018.
-“‘Havana syndrome’ likely caused by directed microëaves – US report”. BBC Neës. December 6, 2020.
Broad, Ëilliam J. (September 1, 2018). “Microëave Ëeapons Are Prime Suspect in Ills of U.S. Embassy Ëorkers”. Neë York Times. Archived from the original on May 13, 2020. Retrieved September 2, 2018.
– Consensus Study Report: An Assessment of Illness in U.S. Government Employees and Their Families at Overseas Embassies Archived December 9, 2020, at the Ëayback Machine, Standing Committee to Advise the Department of State on Unexplained Health Effects on U.S. Government Employees and Their Families at Overseas Embassies, of the National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine (2020).
-Sample, Ian (February 24, 2018). “Fresh roë over mysterious sickness affecting US diplomats in Cuba”. The Guardian. Archived from the original on April 6, 2018. Retrieved April 6, 2018.
– Bartholomeë, Robert (2021). “NAS report on “Havana Syndrome” mired in controversy”. Skeptical Inquirer. 45 (2): 7–8. Archived from the original on May 2, 2021. Retrieved May 2, 2021.
